ΓΝΩΜΕΣ
23/01/2025 | 05:50
Η επόμενη μέρα στη Συρία: Η αβεβαιότητα και οι θέσεις του τουρκικού και ισραηλινού (υπο)ιμπεριαλισμού, η αναβάθμιση του Ισραήλ και της Τουρκίας ως περιφερειακών δυνάμεων…
Των Βασίλη Κ. Φούσκα * και Bülent Gökay** – Λονδίνο
Αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Συρία δεν προέκυψε εκ του μηδενός. Εν μέρει, αποτελεί μέρος ενός μακρόπνοου σχεδίου που εκπονήθηκε από ομάδες νεο-συντηρητικών των ΗΠΑ τη δεκαετία του 1990 υπό τον γενικό τίτλο «Σχέδιο για τον νέο αμερικανικό αιώνα».
Στοιχεία αυτού του σχεδίου με αναφορά την Μέση Ανατολή είχαν διαρρεύσει στην αραβική εφημερίδα al-Hayat του Λονδίνου το Φεβρουάριο του 2004, στην οποία αναφερόταν η αλλαγή καθεστώτων στην «ευρύτερη Μέση Ανατολή» (Greater Middle East project) και στους τρόπους που θα επιτευχθεί αυτή η αλλαγή.
Μεταξύ άλλων τονιζόταν η αποκαθήλωση των τρομοκρατών και των οργανώσεών τους, η φιλελευθεροποίηση και η οικονομική βοήθεια για την ανάπτυξη της γυναικείας επιχειρηματικότητας καθώς και άλλα μέτρα διείσδυσης «μαλακής ισχύος», η ενίσχυση της ασφάλειας του Ισραήλ.
Γενικά γινόταν αναφορά σε μία σειρά μέτρων για αυτό που ονομαζόταν «επανασχεδιασμός της ευρύτερης Μέσης Ανατολής» (refashioning of the Greater Middle East). Κανένα, όμως, σχέδιο στην ιστορία, όσο λεπτομερές και να είναι, δεν εξελίσσεται στη πράξη σύμφωνα με τους θεωρητικούς υπολογισμούς που έχουν προηγηθεί.
Μετά την αποτυχία της Αραβικής Άνοιξης, τα δράματα της Λιβύης, του Ιράκ και του Αφγανιστάν, εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας το δράμα της Συρίας. Αντικαθεστωτικές τζιχαντιστικές δυνάμεις, με πριμοδότηση περιφερειακών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, κατέλαβαν τη Δαμασκό σε πολύ λίγες μέρες με το Σιϊτικό μειοψηφικό καθεστώς του Ασάντ να καταρρέει με δραματικό τρόπο.
Στη σχετική συζήτηση για τη Συρία, επισημαίνεται η υποχώρηση της επιρροής του Ιράν και της Ρωσίας στην περιοχή και η αναβάθμιση του Ισραήλ και της Τουρκίας ως περιφερειακών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Θα δούμε ότι η κατάσταση είναι πιο περίπλοκη.
Το SDF ελέγχει την περιοχή με τη μεγαλύτερη πετρελαιϊκή παραγωγή της Συρίας στο Deir Ezzor, καθώς και την μεγαλύτερη σε έκταση καλλιεργήσιμη γη
Δυνάμεις επί του πεδίου
Η κύρια τζιχαντιστική ομάδα είναι αυτή του Hayat Tahrir al-Sham (HTS), η οποία προέκυψε από τη Jabhat al-Nusra (ιδρύθηκε το 2011) και η οποία είχε δεσμούς με την al-Qaeda. Υπό την ηγεσία του Abu Mohammed al-Jolani, το HTS αναδείχτηκε ως ο πιο σημαντικός πόλος ενάντια στο καθεστώς Ασάντ.
Η Τουρκία ήταν από τους πιο σημαντικούς υποστηρικτές του, παρόλο που τόσο αυτή όσο και ο ΟΗΕ και οι ΗΠΑ είχαν χαρακτηρίσει το HTS ως τρομοκρατική οργάνωση. Η Τουρκία είχε δεσμεύσει 15,000 στρατό στο Ιντλίμπ προς στήριξη των τζιχαντιστών του HTS.
Ταυτόχρονα, με τη βοήθεια των τζιχαντιστών, έκανε εθνοκάθαρση των Κούρδων σε όλη τη επαρχία του Αφρίν, ακολουθώντας πολιτική επαναποικιοποίησης της επαρχίας με Άραβες και Τουρκμένους πρόσφυγες που φιλοξενεί (πάνω από 3 εκ.), αλλά και με Παλαιστίνιους, κάτι που ικανοποίησε το Ισραήλ.
Σε γενικές γραμμές, η Τουρκία πιέζει τους Σουνίτες πρόσφυγες γύρω από τη πόλη Γκαζιαντέπ να εποικήσουν τις κουρδικές περιοχές της βόρειας και βορειο-ανατολική Συρίας, παρά να επιστρέψουν στα σπίτια τους. Την εθνοκάθαρση των κουρδικών περιοχών την έχει αναλάβει τόσο το HTS, αλλά κυρίως ο Εθνικός Συριακός Στρατός (SNA, ιδρύθηκε το 2017), ο οποίος όχι μόνο στηρίζεται αλλά και ελέγχεται πλήρως από τη Τουρκία.
Πρόσφατα, το SNA σε επίθεση κατά των Κούρδων των Συριακών Δημοκρατικών Δυνάμεων (SDF) κατέλαβε τη στρατηγικής σημασίας πόλη Manbij. Ο στόχος της Τουρκίας είναι γνωστός: αποτροπή δημιουργία κουρδικής ανεξέλεγκτης οντότητας τη βόρεια και ανατολικη Συρία. Για το σκοπό αυτό η Τουρκία έχει συγκεκριμένα σχέδια για το που και πως θα εποικήσει τις κουρδικές περιοχές με τους πάνω από 3 εκ. πρόσφυγες που ζουν σήμερα στα σύνορα με τη Συρία μέσα στη Τουρκία.
Tο SDF ελέγχει μεγαλύτερο κομμάτι γης συγκριτικά με το μέγεθος του κουρδικού πληθυσμού. Επίσης, ελέγχει την περιοχή με τη μεγαλύτερη πετρελαιϊκή παραγωγή της Συρίας στο Deir Ezzor, καθώς και την μεγαλύτερη σε έκταση καλλιεργήσιμη γη. Άλλες δυνάμεις, όπως το ISIS στη κεντρική Συρία, είναι εξασθενημένες και μικρότερης σημασίας.
Η επιτυχία των τζιχαντιστών είναι ευθέως συνδεδεμένη με τους πολέμους του Ισραήλ στη Γκάζα και το Λίβανο. Πτώση του μειοψηφικού Σιϊτικού καθεστώτος Ασάντ σήμαινε αποκοπή το ομφάλιου λώρου που συνέδεε την Τεχεράνη με τους Χεζμπολάχ μέσω του Ασάντ.
Το Ιράν, που ξύνει τις πληγές του μετά τις δολοφονίες κρατικών στελεχών και τους βομβαρδισμούς του Ισραήλ, αποφάσισε να μην στηρίξει τον Ασάντ. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί και για τη Ρωσία, η οποία είναι επικεντρωμένη στο ουκρανικό μέτωπο, αν και τα πράγματα εδώ είναι πιο σύνθετα.
Ιμπεριαλισμοί και υπο-ιμπεριαλισμοί
Από τα παραπάνω προκύπτει αβίαστα ότι οι μόνοι κρατικοί δρώντες που έχουν σαφή στρατηγική για το τι θέλουν στη Συρία, είναι το Ισραήλ και η Τουρκία. Πρόκειται για δύο περιφερειακούς ιμπεριαλισμούς οι οποίοι είναι μεν δεμένοι στο άρμα των ΗΠΑ, αλλά έχουν ένα εξαιρετικά μεγάλο βαθμό ελευθερίας κινήσεων προκειμένου νε επιβάλλουν τα εθνικά τους συμφέροντα.
Στην Τουρκία αυτό αναφέρεται τα τελευταία χρόνια ως «στρατηγική αυτονομία του τουρκικού κράτους». Να τονιστεί, ότι τα συμφέροντα του Ισραήλ και της Τουρκίας στη Συρία και στην ευρύτερη Μέση Ανατολή δεν συμπίπτουν. Κατά τη διάρκεια του συριακού εμφυλίου από το 2011 και μετά, οι ΗΠΑ, η Τουρκία, οι Αραβικές μοναρχίες του Κόλπου και το Ισραήλ διέθεσαν δισεκατομμύρια δολάρια για τη στήριξη των τζιχαντιστών.
Αυτό έλαβε χώρα υπό την αιγίδα της CIA με πρόγραμμα χρηματοδότησης $1 δις, η κωδική ονομασία του οποίου ήταν «Timber Sycamore». Επρόκειτο για μια από τις πιο ακριβοπληρωμένες μυστικές επιχειρήσεις της CIA, εκπαιδεύοντας χιλιάδες τζιχαντιστές. Παρόμοιες επιχειρήσεις έγιναν στο Αφγανιστάν, αλλά και αλλού. Υπάρχει συνέχεια της ψυχροπολεμικής πολιτικής των ΗΠΑ στη μετά το ψυχρό πόλεμο εποχή, με κεντρικό άξονα την αποσταθεροποίηση των Ανατολικών (Κεντρική-Ανατολική Ευρώπη και ΕΣΣΔ) και Μπααθικών καθεστώτων, κάτι που διαφαίνεται με σαφήνεια στο έργο του Zbigniew Brzezinski αλλά και του George F. Kennan πριν από αυτόν.
Το Ισραήλ προχώρησε πέρα από τα υψίπεδα το Γκολάν καταλαμβάνοντας το όρος Χερμόν, δημιουργώντας μια ζώνη ασφαλείας μέχρι και 25 χιλιόμετρα πριν τη Δαμασκό. Ταυτόχρονα βομβαρδίζει καθημερινά στρατιωτικές και άλλες υποδομές στη Συρία, τόσο για προληπτικούς λόγους ενάντια στη νέα κυβέρνηση των τζιχαντιστών όσο και για λόγους δημιουργίας συνθηκών οικονομικής εξάρτησης του νέου καθεστώτος, εφόρον την ανοικοδόμηση της Συρίας προβλέπεται να την αναλάβουν μεγάλες Τουρκικές και Ισραηλινές εταιρίες.
Η τουρκική δεξαμενή σκέψης ΣΕΤΑ (SETA, Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştilmalari Vafki) που εδρεύει στην Άγκυρα και με παραρτήματα σε Κωνσταντινούπολη, Κάϊρο και Ουάσινγκτον, έχει εκδώσει συγκεκριμένες μελέτες για την ανοικοδόμηση της Συρίας και την οικονομική ενσωμάτωση του Γαζιαντέπ με τη βόρεια και κεντρική Συρία. Δεν έχουμε καμία αμφιβολία ότι η Τουρκία δρα στη Συρία, καθώς και σε σειρά από άλλες χώρες (Λιβύη, Κατάρ, Σομαλία, Βόρειο Ιράκ, Κεντρική Ασία) ως καθαρά περιφερειακή ιμπεριαλιστική δύναμη στα όρια ανοχής των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.
Μεγάλο θύμα ο λαός και οι μειονότητες: Κούρδοι, Χριστιανοί και Δρούζοι
Η πτώση του Άσαντ έφερε πανηγυρισμούς στη Δαμασκό αλλά και αβεβαιότητα για το μέλλον. Υπάρχουν πολλές ανησυχίες ότι η όλη κατάσταση μπορεί να οδηγήσει σε χάος, με το μεγάλο θύμα να είναι ο λαός και οι μειονότητες, ειδικά οι Κούρδοι, οι Χριστιανοί και οι Δρούζοι. Ενώ το μειοψηφικό καθεστώς-δικτατορία του Άσαντ δεν είναι καθόλου άμοιρο ευθυνών για το τι συνέβη στη Συρία, τα προβλήματα πάνε πέρα απ’ αυτό. Όπως είπαμε πιο πάνω, οι μόνες περιφερειακές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις που ξέρουν τι θέλουν στη Συρία είναι η Τουρκία και το Ισραήλ.
Η πρώτη θα κάνει ότι μπορεί για να ελέγξει την κουρδική οντότητα στη Συρία (όπως ελέγχει το καθεστώς Μπαρζανί στο βόρειο Ιράκ) ή να την εξαφανίσουν. Η δεύτερη θα κάνει ότι μπορεί για να μην δώσει στους Παλαιστίνιους ανεξάρτητο κράτος, ακόμη κι αν χρειαστεί να εφαρμόσει ακραία σιωνιστικά σχέδια για πλήρη εθνοκάθαρση στη Γάζα και τη Δυτική Όχθη. Σ’ αυτή τη συνάφεια και τα αλληλο-συγκρουόμενα συμφέροντα, το πρόβλημα-κλειδί για τη Συρία είναι η κυβερνητική μορφή του καθεστώτος της μετά-Άσαντ εποχής.
Από τη μια μεριά, το μοίρασμα της κυβερνητικής εξουσίας μεταξύ τζιχαντιστών και Κούρδων με επιρροές, ελέγχους και πιέσεις από Ισραήλ, Τουρκία, Ρωσία και ΗΠΑ δεν είναι εύκολη υπόθεση. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι Κούρδοι, το βασικό πρόβλημα για τη Τουρκία, θα προσπαθήσουν να πετύχουν τέτοιους διακανονισμούς ώστε να έχουν υπό τον έλεγχό τους τα εδάφη που κρατάν σήμερα και τις πετρελαϊκές πηγές για να αυτο-χρηματοδοτούν την τοπική κουρδική διοίκηση.Αυτό είναι ένα σενάριο.
Ένα άλλο είναι η αποτυχία συγκλίσεων σε επίπεδο κεντρικής κυβέρνησης και ο σεχταριστικός διαμελισμός της Συρίας, όπως έγινε στη Λιβύη και το Ιράκ. Ωστόσο, τόσο στη μια όσο και στην άλλη περίπτωση, οι Κούρδοι δεν θα είναι σε θέση να επιβιώσουν χωρίς την καθοριστική βοήθεια του Ισραήλ και των ΗΠΑ.
Εδώ τίθενται πάρα πολλά ερωτήματα διότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε διάρρηξη των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας, από τη μια μεριά, και Ισραήλ-ΗΠΑ από την άλλη. Οι ΗΠΑ έχουν μεγάλη ανάγκη την Τουρκία στα θέατρα της Μαύρης Θάλασσας, του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας ενάντια στη Ρωσία. Ρήξη ΗΠΑ-Ισραήλ με Τουρκία θεωρείται απίθανο σενάριο, αν και θα γίνουν προσπάθειες να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση που να ικανοποιεί τόσο τη Τουρκία όσο και τους Κούρδους.
Επίσης σημαντικό είναι το θέμα της σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ Ισραήλ και Τουρκίας στη Συρία. Ένα de facto σύνορο Τουρκίας και Ισραήλ στη Συρία θα δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στο καθεστώς Ερντογάν που έχει χτίσει εδώ και δεκαετίες μέσα στον τουρκικό λαό μία αντι-σιωνιστική συνείδηση, ενώ προφανώς συνεργαζόταν με το Ισραήλ όλα αυτά τα χρόνια στο παρασκήνιο. Η Τουρκία θα πρέπει να ηρεμήσει τους τζιχαντιστές, ώστε να μην υπάρξει ισραηλινή δυσαρέσκεια.
Ευνοϊκές οι συνθήκες για ρωσική παρουσία
Αλλά και η περίπτωση της Ρωσίας είναι επίσης πολύ ενδιαφέρουσα. Πολλές αναλύσεις βιάζονται να παρουσιάσουν τη Ρωσία ως τον άλλο βασικό χαμένο της κατάρρευσης του Ασάντ, πέρα από το Ιράν. Δεν είμαστε σίγουροι για την εγκυρότητα αυτών των τοποθετήσεων, αν και με μια πρώτη ματιά φαίνεται πως όντως έτσι έχουν τα πράγματα.
Από οικονομική άποψη και με δεδομένο το ατυχές καθεστώς των κυρώσεων από τις ΗΠΑ και τη Δύση στη Συρία, η εξάρτηση της Συρίας από τη Ρωσία όλα αυτά τα χρόνια ήταν βαθιά. Μόνο αν κοιτάξει κανείς το εμπόριο σιταριού το οποίο η Συρία προμηθεύεται εξ ολοκλήρου από τη Ρωσία αρκεί για να δημιουργήσει σκεπτικισμούς για το αν η χώρα αυτή μπορεί να είναι η χαμένη της υπόθεσης.
Η Ουκρανία, μετά τον πόλεμο με τη Ρωσία, έπαψε να είναι παράγοντας προμήθειας σιταριού στη Συρία. Ακόμα και η προμήθεια αμυντικών συστημάτων μετά την καταστροφή τους από το Ισραήλ, θα απαιτήσουν ρωσική συμμετοχή.
Πριν την Αραβική Άνοιξη, η αμυντική βιομηχανία της Συρίας στηριζόταν κατά 78% σε ρωσικά εξοπλιστικά προγράμματα. Επίσης σημαντικές δομές εξάρτησης από τη Ρωσία έχουν δημιουργηθεί στο βιομηχανικό τομέα, ειδικά στη μεταλλουργία και στη βιομηχανία ατσαλιού. Έτσι, στην ανοικοδόμηση της χώρας δεν προβλέπεται μόνο κυριαρχία τουρκικών και ισραηλινών επιχειρήσεων, αλλά και ρωσικών.
Με δεδομένη την απώλεια άνω του 60% του ΑΕΠ της χώρας από το 2011, όλοι αυτοί οι αντικειμενικοί παράμετροι δημιουργούν πολύ ευνοϊκές προϋποθέσεις για τη Ρωσία να διατηρήσει τις ναυτικές και αεροπορικές της βάσεις στη Ταρσό και στο Khmeimim, συμμετέχοντας ταυτόχρονα στην ανοικοδόμηση της Συρίας. Η Συρία, για να το πούμε εν συντομία, γίνεται πεδίο σύγκρουσης ιμπεριαλισμών και περιφερειακών ιμπεριαλισμών, και αυτό δεν είναι καλός οιωνός για την ειρήνη στη χώρα.
Η Κυπριακή Δημοκρατία και η παγκόσμια ειρήνη
Η κρίση στη Συρία και τη Μέση Ανατολή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τη λεγόμενη «αναβάθμιση» των σχέσεων μεταξύ ΗΠΑ-ΝΑΤΟ και Κυπριακής Δημοκρατίας. Οι ΗΠΑ θέλουν να εξασφαλίσουν όσο περισσότερους πιστούς συμμάχους, ώστε να συνδράμουν σε αμερικανική και φιλο-ισραηλινή λύση της κρίσης, από το προσφυγικό έως το ζήτημα ασφάλειας του Ισραήλ.
Ήδη κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων του δεύτερου πολέμου του Κόλπου (2003), ο Ισραηλινός υπουργός Άμυνας, Shaul Mofaz, σε πλήρη συντονισμό με τις ΗΠΑ και το νεο-συντηρητικό σχέδιο για τον επανασχεδιασμό της ευρύτερης Μέσης Ανατολής, είχε πει: «Μετά το Ιράκ, οι ΗΠΑ πρέπει να ασκήσουν πολιτική, οικονομική και διπλωματική πίεση στο Ιράν».
Πρόσθεσε ακόμη ότι «το Ισραήλ θεωρεί το Ιράν και τη Συρία ως τις μεγαλύτερες απειλές και εφόσον ο Σαντάμ θεωρείται τελειωμένη υπόθεση, τα ντόμινο αποτελέσματα θα αρχίσουν να ξετυλίγονται». Το σχέδιο αυτό ποτέ δεν εγκαταλείφθηκε. Είναι σαφές ότι σήμερα, μετά το τέλος της Συρίας ως απειλής για το Ισραήλ, έπεται η σειρά του Ιράν κι αυτό, μαζί με τις εξελίξεις στην Ουκρανία, είναι το μεγαλύτερο στοίχημα για τη παγκόσμια ειρήνη τα χρόνια που έρχονται.
* Ο Βασίλης Κ. Φούσκας είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στο University of East London, Αγγλία, και αρχισυντάκτης της Journal of Balkan and Near Eastern Studies (Routledge). Το Μελάνωμα της Κύπρου κυκλοφορεί στα Ελληνικά από τις εκδόσεις Επίκεντρο.
** Ο Bülent Gökay είναι καθηγητής διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο του Keele στην Αγγλία και αρχισυντάκτης της Journal of Global Fault-lines (Pluto).
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΕΔΩ, ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΕΔΩ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ
ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΔΩ – ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΜΥΝΑΣ ΕΔΩ
