Η κρυφή γοητεία του αουτσάιντερ: Από τις αμερικανικές εκλογές μέχρι τους Ολυμπιακούς, η στήριξή μας στον «αδύναμο» αποκαλύπτει περισσότερα για εμάς παρά για τους ίδιους [videos]
Italian boxer Angela Carini (left), Kamala Harris (right) Φωτογραφία: Collage via EPA
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η επικράτηση του αουτσάιντερ είναι συνδεδεμένη με τις πιο συναρπαστικές ιστορίες που έχουμε ακούσει ποτέ. Από τη Σταχτοπούτα του παραμυθιού και τον φανταστικό Ρόκι Μπαλμπόα μέχρι την Έριν Μπρόκοβιτς του πραγματικού κόσμου, απλά δεν μπορούμε να αντισταθούμε σε ιστορίες στις οποίες οι αδύναμοι και ευάλωτοι θριαμβεύουν επί των ισχυρών και των δυνατών.
Το συναντάμε και στον αθλητισμό. Αρκεί να σκεφτείτε τη δημοτικότητα της τζαμαϊκανής ομάδας έλκηθρου που ενέπνευσε την ταινία του 1993 «Πάμε Χιόνι;». Σύμφωνα με ορισμένους πολιτικούς σχολιαστές, η εκτίμηση κάποιου ως αουτσάιντερ μπορεί να επηρεάσει ακόμη και την πρόθεση μας για ψήφο. Μην έχοντας αναλάβει ποτέ πολιτικό αξίωμα, ο Ντόναλντ Τραμπ αυτοπαρουσιάστηκε ως το αουτσάιντερ των προεδρικών εκλογών του 2016 στις ΗΠΑ, όρος που αποδίδεται τώρα στην Καμάλα Χάρις, την επικρατέστερη υποψήφια των Δημοκρατικών στην κούρσα για το Λευκό Οίκο το 2024.
Οι ψυχολογικές μελέτες για τα αουτσάιντερ είναι ελάχιστες. Αλλά η λιγοστή βιβλιογραφία που υπάρχει μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε γιατί τόσο συχνά βρισκόμαστε να υποστηρίζουμε εκείνους που έχουν τις πιθανότητες εναντίον τους – και τους τρόπους με τους οποίους αυτή η ιδιορρυθμία του ανθρώπινου μυαλού μπορεί να επηρεάσει την ευρύτερη λήψη αποφάσεων.
Αξιαγάπητοι χαμένοι
Με μια πρώτη ματιά, το “φαινόμενο του αουτσάιντερ” είναι μάλλον άβολο με τη γνωστή εμμονή της ανθρωπότητας για την ισχύ και το κύρος. Σύμφωνα με τη θεωρία της κοινωνικής ταυτότητας, συχνά αντλούμε την αυτοεκτίμησή μας από την επιτυχία της ομάδας μας. Ως αποτέλεσμα, τείνουμε να επεξεργαζόμαστε την ήττα των ειδώλων μας ως προσωπική αποτυχία, με αποτέλεσμα να αισθανόμαστε λιγότερη εμπιστοσύνη στις δικές μας ικανότητες. Αυτό είναι οδυνηρό – όπως μπορεί να μαρτυρήσει κάθε οπαδός μιας ομάδας που φτάνει στην πηγή αλλά δεν πίνει νερό.
Γιατί να θέλουμε οικειοθελώς να υποβάλουμε τον εαυτό μας σε αυτή την απογοήτευση, υποστηρίζοντας τον «ουραγό» που έχει πολύ λιγότερες πιθανότητες να μας φέρει την επιτυχία; Θα ήταν πολύ πιο λογικό να ευθυγραμμιστούμε με τους πιθανούς νικητές κάθε αντιπαράθεσης – ώστε να μπορούμε να απολαμβάνουμε τη δόξα τους.
Μερικές από τις πρώτες απαντήσεις προέρχονται από μια συναρπαστική μελέτη του Τζόζεφ Βαντέλο στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Φλόριντα και των συνεργατών του στα μέσα της δεκαετίας του 2000.
Για να ερευνήσουν αν το φαινόμενο του αουτσάιντερ ήταν πραγματικό, εξέτασαν αρχικά τις αντιδράσεις των Αμερικανών φοιτητών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Πριν από τη διεξαγωγή των αγώνων, στους συμμετέχοντες παρουσιάστηκε ένας κατάλογος με τα συνολικά μετάλλια πέντε χωρών όλων των εποχών: Σουηδία (469), Βουλγαρία (195), Βέλγιο (140), Μεξικό (40), Σλοβενία (6).
Στη συνέχεια, τους ζητήθηκε να φανταστούν δύο από τις χώρες αυτές να συμμετέχουν σε έναν επερχόμενο αγώνα κολύμβησης και να βαθμολογήσουν πόσο θα ήθελαν να δουν την κάθε χώρα να κερδίζει σε μια κλίμακα από το ένα (σίγουρα όχι) έως το εννέα (σίγουρα). Ανεξάρτητα από το ποιο ζευγάρι σκέφτονταν, οι μαθητές των ΗΠΑ έδειξαν σαφή προτίμηση στη χώρα που είχε κερδίσει ιστορικά λιγότερα μετάλλια. Εάν τους δινόταν η Σουηδία έναντι του Βελγίου, για παράδειγμα, προτιμούσαν το Βέλγιο, αλλά εάν τους δινόταν το Βέλγιο έναντι της Σλοβενίας, προτιμούσαν τη Σλοβενία. Συνολικά, το 75% προτίμησε την ομάδα με τα λιγότερα μετάλλια.
Η ομάδα του Βαντέλο εξέτασε στη συνέχεια ορισμένους από τους πρόσθετους παράγοντες που θα μπορούσαν να διευρύνουν ή να μειώσουν το αποτέλεσμα. Σε ένα πείραμα, οι συμμετέχοντες διάβασαν μια σύντομη περιγραφή δύο ευρωπαϊκών ομάδων μπάσκετ, της ΤΣΣΚΑ Μόσχας και της Μακάμπι Τελ Αβίβ, η οποία παρουσίαζε τη μία ομάδα ως αουτσάιντερ με κακή πρόσφατη πορεία, και την άλλη ως κορυφαία με αστραφτερές επιδόσεις. Στη συνέχεια παρακολούθησαν ένα απόσπασμα από έναν πραγματικό αγώνα και απάντησαν σε ένα ερωτηματολόγιο σχετικά με τις κρίσεις τους για το παιχνίδι της ομάδας.
Για να διασφαλιστεί ότι τα αποτελέσματα δεν επηρεάστηκαν από τυχόν προϋπάρχουσες προκαταλήψεις, οι ερευνητές άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο οι ομάδες παρουσιάζονταν στο κείμενο. Οι μισοί συμμετέχοντες οδηγήθηκαν να πιστέψουν ότι η ΤΣΣΚΑ Μόσχας ήταν σε μειονεκτική θέση, ενώ στους υπόλοιπους είπαν ότι η Μακάμπι Τελ Αβίβ μπήκε στο παιχνίδι με το αριστερό.
Σε κάθε περίπτωση, οι συμμετέχοντες απέδιδαν σημαντικά μεγαλύτερη προσπάθεια στο αουτσάιντερ. Δικαίως ή αδίκως, φαίνεται να υποθέτουμε ότι τα αουτσάιντερ θα προσπαθήσουν ιδιαίτερα σκληρά για να αντισταθμίσουν το μειονέκτημά τους, γεγονός που τα καθιστά πιο συμπαθή.
Το τέταρτο και τελευταίο πείραμα του Βαντέλο έδειξε ότι η ελκυστικότητα του αουτσάιντερ είναι συνυφασμένη με την αντίληψη περί αδικίας. Όταν τους ζητήθηκε να διαλέξουν την αγαπημένη τους ανάμεσα σε δύο ομάδες, οι συμμετέχοντες είχαν την τάση να προτιμούν εκείνη με το χειρότερο ιστορικό, αλλά αυτό το αποτέλεσμα συρρικνωνόταν αν διαπίστωναν ότι η ομάδα είχε πολλή χρήμα από πίσω. Τότε, το σερί αποτυχιών ελάχιστα προσέλκυε συμπάθεια.
Η δυσχερής θέση του αουτσάιντερ, όπως φαίνεται, πρέπει να προέρχεται από μια θέση πραγματικής αδυναμίας. «Η μειονεξία προκαλεί στους περισσότερους ανθρώπους την αίσθηση της αδικίας, την οποία επιθυμούν να δουν να διορθώνεται», σημειώνει η ομάδα του Vandello στην εργασία της.
Ποιο κοντά στους αδύναμους
Σε μια ερευνητική εργασία του 2021, ο Quesque εξέτασε τις αντιλήψεις των ενηλίκων για τα συναισθήματα των αουτσάιντερ. Η ομάδα του έδειξε στους συμμετέχοντες διάφορα κόμικς και βιντεοκλίπ δύο ανθρώπων που αλληλεπιδρούν. Για παράδειγμα, ένα κόμικ έδειχνε έναν χαρακτήρα – ο οποίος φαινόταν να είναι πιο κυρίαρχος και ισχυρός – να διατάζει έναν άλλο χαρακτήρα να του φέρει πρώτα ένα ποτό, μετά ένα βιβλίο και τέλος τα γυαλιά ανάγνωσης. Στη συνέχεια, ρωτήθηκαν: «Κατά τη γνώμη σας, αυτή ακριβώς τη στιγμή, τι αισθάνεται αυτό το άτομο;».
Η ερώτηση ήταν σκόπιμα διφορούμενη: θα μπορούσε να αναφέρεται σε οποιονδήποτε από τους χαρακτήρες. Αλλά οι συμμετέχοντες ήταν πολύ πιο πιθανό να θεωρήσουν ότι εστίαζε στον χαρακτήρα που εκτελεί τις εντολές, παρά σε εκείνον που τι δίνει τις εντολές. «Η πλειονότητα δεν εξετάζει καν τα συναισθήματα του κυρίαρχου προσώπου», λέει ο Quesque.
Υποστηρίζοντας την υπόθεση της αδικίας, η ομάδα του διαπίστωσε ότι αυτή η προκατάληψη εξαρτάται από το πόσο παράλογα συμπεριφέρεται ο πρώτος χαρακτήρας. Αλλά μπορεί να παίζουν ρόλο και άλλοι παράγοντες. «Θα μπορούσε να είναι ότι τα άτομα με μεγάλη δύναμη γίνονται αντιληπτά ως πιο ψυχρά από τα άτομα με λιγότερη δύναμη», προσθέτει ο Quesque. Οι άνθρωποι απλώς δεν περιμένουν από τους ανθρώπους με εξουσία να βιώνουν ένα τόσο ευρύ φάσμα συναισθημάτων, εκτιμά, γεγονός που θα μπορούσε να μας οδηγήσει στο να αφιερώνουμε λιγότερο χρόνο στο να σκεφτόμαστε τα συναισθήματά τους.
Συναισθηματική προκατάληψη
Δεδομένης αυτής της βαθιά ριζωμένης συναισθηματικής προκατάληψης, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι οι ιστορίες των αουτσάιντερ είναι τόσο διαδεδομένες στους πολιτισμούς.
«Υπάρχει ένας εγγενής ρομαντισμός όταν κάποιος ή μια ομάδα ξεπερνά τις πιθανότητες για να επιτύχει ένα απροσδόκητο αποτέλεσμα», λέει ο Ρόμπερτ Λουντ, καθηγητής διοίκησης και ανθρώπινων πόρων στο Ohio State University. Υποπτεύεται ότι συχνά αντλούμε προσωπική έμπνευση από αυτές τις ιστορίες, οι οποίες «αποδεικνύουν στα άτομα ότι “όλα είναι δυνατά” με σκληρή δουλειά και αποφασιστικότητα».
Σε συνεργασία με τον Νάθαν Πέτιτ στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και τη Σάρα Ντόιλ στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα, ο Λουντ εξέτασε τους τρόπους με τους οποίους οι ίδιοι οι ανταγωνιστές ανταποκρίνονται στην ιδιότητά τους ως αουτσάιντερ ή φαβορί. «Τα ευρήματά μας έδειξαν ότι τα αουτσάιντερ τείνουν να μπαίνουν στις αναμετρήσεις με επίκεντρο την απόκτηση μιας νίκης, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως νοοτροπία “προώθησης””, λέει. “Ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι τα φαβορί εισέρχονται σε διαγωνισμούς με επίκεντρο την αποφυγή μιας ήττας, κάτι που μπορεί να θεωρηθεί ως νοοτροπία “πρόληψης” – εστίαση στην αποφυγή ενός ανεπιθύμητου αποτελέσματος».
Αυτή η διαφορετική οπτική μπορεί να διαμορφώσει τους τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι ανταποκρίνονται στις διάφορες μορφές ενθάρρυνσης, λέει. Αν θέλετε να παρακινήσετε ένα αουτσάιντερ, είναι προτιμότερο να εστιάσετε στη δόξα του βραβείου- αν θέλετε να παρακινήσετε το φαβορί, μπορείτε να του θυμίσετε όλα όσα έχει να χάσει.
Η μαγεία τού να «γυρίζεις το παιχνίδι»
Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε απλοί θεατές, φυσικά, αλλά ο Quesque υποψιάζεται ότι η αυξημένη ενσυναίσθηση για τους αδικημένους θα μπορούσε να διαμορφώσει τις απόψεις μας σε πολλούς διαφορετικούς τομείς – «αποφάσεις για τη δικαιοσύνη, την πολιτική, την επίλυση [διεθνών] συγκρούσεων και, φυσικά, τη συμπεριφορά των αθλητικών οπαδών».
«Φαίνεται ότι αυτή η επίδραση είναι πολύ ισχυρή και μπορεί να παρατηρηθεί σχεδόν σε όλους, ανεξάρτητα από το φύλο και την κυριαρχία των συμμετεχόντων».
Εάν κάποιος επιδιώκει ενεργά να επεκτείνει τη δημοτικότητά του, θα μπορούσε να υπάρχει σαφές πλεονέκτημα στο να παρουσιάζεται ως ο θαρραλέος που προσπαθεί να αμφισβητήσει έναν πιο προνομιούχο ή καταξιωμένο αντίπαλο. Στην πολιτική, για παράδειγμα, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις ότι το να χαρακτηρίζεται κάποιος ως αουτσάιντερ μπορεί να αυξήσει τη ζεστασιά και τη συμπάθεια που εμπνέει στο κοινό.
Η Καμάλα Χάρις έχει ήδη διεκδικήσει τον όρο στην πρώτη της εκδήλωση για τη συγκέντρωση χρημάτων για τις προεδρικές εκλογές. «Έχουμε έναν αγώνα μπροστά μας και είμαστε τα αουτσάιντερ σε αυτόν τον αγώνα», δήλωσε στις 27 Ιουλίου. «Αλλά αυτή είναι μια εκστρατεία με τη δύναμη του λαού και έχουμε δυναμική». Αν ο χαρακτηρισμός μείνει, τότε η αυξημένη συναισθηματική εμπλοκή του κοινού θα μπορούσε να ενισχύσει τα ποσοστά της στις δημοσκοπήσεις.
Το φαινόμενο του αουτσάιντερ μπορεί να διακρίνεται ευκολότερα, ωστόσο, στη στάση μας απέναντι στους αθλητές που θα αγωνιστούν στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024 στο Παρίσι τις επόμενες εβδομάδες, καθώς θα βρεθούμε να συμπαθούμε τους ανταγωνιστές που ελπίζουν να αποδείξουν την αξία τους απέναντι στην ισορροπία των πιθανοτήτων. Η Ιταλίδα που αγωνίστηκε ενάντια στην Αλγερινή μποξέρ προσέλκυσε την προσοχή για τη δύσκολη μάχη της.
Μπορεί να μας προκαλεί δέος η δύναμη και η ταχύτητα των πρωτοπόρων, αλλά είναι εκείνοι που παλεύουν ενάντια στις πιθανότητες που θα κατακτήσουν τις καρδιές μας.
Εύα Σεϊντή/Απόδοση από BBC
Ακολουθήστε τη HELLAS JOURNAL στη NEWS GOOGLE