Σχόλια ως απάντηση σε ορισμένα κρίσιμα σημεία του άρθρου του Αντιστρατήγου Κούσαντα: Διευκρίνιση επί τριών, διακριτών μεν αλλά αλληλένδετων, νομικών εννοιών

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πολλά στοιχεία μοιραία θυμίζουν την κατάσταση στην Ελλάδα πριν από 10 χρόνια, όσο και αν βέβαια το Παρίσι δεν είναι Αθήνα: O Μακρόν όπως ο Παπανδρέου του 2010;

Μπορεί ο ΟΗΕ να ακυρώνει συμφωνίες, που αντίκεινται στο Διεθνές Δίκαιο; Οι πρόνοιες του ΔΕΝ επιτρέπεται να καταστρατηγούνται από πειρατικές ενέργειες, χωρίς κόστος…

Έρευνα της UEFA σε βάρος του ποδοσφαιριστή της Τουρκίας Μερίχ Ντεμιράλ: Πανηγύρισε με τον χαιρετισμό των «Γκρίζων Λύκων» * Ίσως αποκλειστεί από αγώνες των προημιτελικών

Του ΘΕΟΔΩΡΟΥ ΚΑΤΣΟΥΦΡΟΥ*

Για την κατανόηση (λόγω της διαπιστούμενης κατωτέρω νομικής παρανόησης) και την ακριβοδίκαιη ανάλυση του άρθρου του Αντιστρατήγου Κωνσταντίνου Κούσαντα με τίτλο «Γιατί πρέπει να τολμήσουμε: Το φοβικό σύνδρομο του πολέμου με την Τουρκία και η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στα 12 ναυτικά μίλια…», το οποίο αναρτήθηκε στην έγκριτη ιστοσελίδα Hellas Journal (ΕΔΩ), απαιτείται η διευκρίνιση τριών, διακριτών μεν αλλά αλληλένδετων, νομικών εννοιών.

Συγκεκριμένα, διακρίνουμε την κυριαρχία επί των ηπειρωτικών και νησιωτικών εδαφών των παράκτιων κρατών από το δικαίωμά τους, λόγω ακριβώς της ύπαρξής τους, στις προβλεπόμενες από το εθιμικό δίκαιο της θάλασσας θαλάσσιες ζώνες και από την οριοθέτησή τους.

Η κυριαρχία αποτελεί προϋπόθεση, συνιστά δηλαδή το νομικό θεμέλιο, του δικαιώματος, από την άσκηση του οποίου εξαρτάται η οριοθέτηση σε περίπτωση επικάλυψης της προβολής των αντίστοιχων θαλάσσιων ζωνών από τις ληπτέες υπόψη ακτές (βλέπε κατωτέρω).

Ας δούμε εν συντομία ποιοι κανόνες διέπουν τις  ανωτέρω έννοιες στην περίπτωση Ελλάδας και Τουρκίας.

Όσον αφορά στην κυριαρχία επί των κειμένων στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος και στην Ανατολική Μεσόγειο ηπειρωτικών και νησιωτικών εδαφών, η Συνθήκη Ειρήνης της Λωζάννης του 1923 (ΣτΛ) προσδιορίζει το ποια από τα εδάφη αυτά ανήκουν στην Ελλάδα και ποια στην Τουρκία, ενώ η Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων του 1947 (ΣτΠ) προβλέπει τη μεταβίβαση της κυριαρχίας επί των Δωδεκανήσων από την Ιταλία στην Ελλάδα.

Αμφότερες δηλαδή οι Συνθήκες ρυθμίζουν, μεταξύ άλλων,  το εδαφικό καθεστώς του Αιγαίου Αρχιπελάγους και της Ανατολικής Μεσογείου με απόλυτη και μη επιδεχόμενη αμφισβήτηση σαφήνεια (άρθρα 6, δεύτερο εδάφιο, 12, 15 και 16 της ΣτΛ και άρθρο 14 της ΣτΠ αντίστοιχα).

• Αντιθέτως, το δικαίωμα των σαφέστατα προσδιορισμένων εδαφών και η οριοθέτησή τους προβλέπεται από το ισχύον εθιμικό δίκαιο της θάλασσας, οι διατάξεις του οποίου κωδικοποιούνται με τη Σύμβαση του Montego Bay (Ιαμαϊκή) για το δίκαιο της θάλασσας του 1982 (Σύμβαση).

Διευκρίνιση: η Ελλάδα είναι από το 1995 συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης, όχι όμως και η Τουρκία. Πάντως, το γεγονός αυτό δεν έχει καμία σημασία για τις συνεχώς εξελισσόμενες κατά θάλασσα σχέσεις των δύο κρατών, δεδομένου του εθιμικού (και άρα ισχύοντος έναντι πάντων) χαρακτήρα των αφορωσών στο δικαίωμα και στην οριοθέτηση διατάξεων της Σύμβασης.

Συμπέρασμα: Η ΣτΛ διέπει το εδαφικό καθεστώς στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος και στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ η Σύμβαση διέπει το θαλάσσιο καθεστώς τους.

Ερχόμενος στο δικαίωμα των ελληνικών ηπειρωτικών και νησιωτικών εδαφών σε αιγιαλίτιδα και συνορεύουσα ζώνη, σε υφαλοκρηπίδα και σε ΑΟΖ και στην οριοθέτησή τους, ο συντάκτης του άρθρου, αφού το χαρακτηρίζει ατυχώς ως «κυριαρχικό» (ενώ πρόκειται για δικαίωμα κυριαρχίας), υποστηρίζει ότι το δικαίωμα επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 νμ «ασκείται μονομερώς, δεν υπόκειται σε κανενός είδους περιορισμό ή εξαίρεση και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης από τρίτα κράτη».

Στο σημείο αυτό επιβάλλεται η διευκρίνιση ότι, ναι μεν η Σύμβαση προβλέπει, εκφράζοντας το ισχύον εθιμικό δίκαιο της θάλασσας, το δικαίωμα κάθε παράκτιου κράτους, της Ελλάδας και της Τουρκίας συμπεριλαμβανομένων,  να ορίσει το εύρος της αιγιαλίτιδας ζώνης του στα 12 νμ, πλην όμως, όταν η προβολή του αντίστοιχου δικαιώματος οποιοδήποτε άλλου γειτονικού κράτους (όπως είναι η Τουρκία), οι ακτές του οποίου παράκεινται ή αντίκεινται των δικών του ακτών, επικαλύπτεται με την προβολή των ακτών του πρώτου κράτους, καθίσταται αναγκαία η οριοθέτηση μέσω συμφωνίας μεταξύ των ενδιαφερόμενων κρατών, εν προκειμένω μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Εννοείται ότι τυχόν προγενέστερες σχετικές συμφωνίες εξακολουθούν να ισχύουν. Αυτό συμβαίνει στη θαλάσσια περιοχή του Δέλτα του Έβρου όπου η προβλεπόμενη από την ΣτΛ Επιτροπή χάραξε το 1926 θαλάσσια οριοθετική γραμμή μήκους  τριών μιλίων (όχι ναυτικών), η οποία δεσμεύει και τα δύο κράτη.

• Πρόκειται δηλαδή για μερική οριοθέτηση, εφόσον Ελλάδα και Τουρκία επεξέτειναν στη συνέχεια την αιγιαλίτιδα ζώνη τους, η μεν Ελλάδα το 1936, η δε Τουρκία το 1964, με αποτέλεσμα να απαιτείται νέα συμβατική οριοθέτηση και πέραν των τριών μιλίων. Ομοίως, η ιταλοτουρκική Σύμβαση του Ιανουαρίου 1932, εκτός του ότι επιλύει ζητήματα αμφισβητούμενης κυριαρχίας επί νησίδων παρακείμενων του Καστελλορίζου, οριοθετεί μερικώς και την μεταξύ Ιταλίας και Τουρκίας αιγιαλίτιδα ζώνη.

Η θαλάσσια οριογραμμή συνεχίζεται και πέραν του νησιωτικού συμπλέγματος του Καστελλορίζου βάσει Πρακτικού το οποίο συνέταξαν τον Δεκέμβριο 1932 εμπειρογνώμονες των δύο πλευρών για τη μη αμφισβητούμενη μεταξύ τους, όπως ορίζεται ρητώς στο Πρακτικό, θαλάσσια οριογραμμή η οποία χαράσσεται επί χάρτου από το σημείο όπου τερματίζεται η οριογραμμή του Ιανουαρίου 1932 μέχρι την Σάμο.

Η Τουρκία αμφισβητεί μεν την ισχύ του Πρακτικού αλλά οι νομικοί τίτλοι της Ελλάδας, ως διάδοχου της Ιταλίας κράτους, είναι αδιάσειστοι. Μια ματιά στον χάρτη της περιοχής αρκεί για να αντιληφθούμε ότι η επικάλυψη της ελληνικής με την τουρκική αιγιαλίτιδα ζώνη, ιδίως στο Ανατολικό Αιγαίο (εκεί δηλαδή όπου δεν έχει ήδη οριοθετηθεί συμβατικώς), απαιτεί την ολοκλήρωση της οριοθέτησής τους με συμφωνία. Άρα,  στην περίπτωση αυτή το δικαίωμα της Ελλάδας είναι μεν αναφαίρετο αλλά δεν ασκείται πλέον μονομερώς.

Επομένως, ενόσω η αιγιαλίτιδα ζώνη δεν έχει οριοθετηθεί με συμφωνία, ισχύει προσωρινά η μέση (εφόσον πρόκειται για αντικείμενες ακτές)  ή η γραμμή ίσης απόστασης (εφόσον πρόκειται για παρακείμενες ακτές).

Ο συντάκτης του άρθρου υποστηρίζει περαιτέρω ότι η Τουρκία επεξέτεινε «παράνομα» την αιγιαλίτιδα ζώνη της στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος στα 6 νμ, παρά τα όσα ορίζει η ΣτΛ, το άρθρο 12 της οποίας «προβλέπει τα τρία μίλια (ούτε καν ναυτικά μίλια)», κατά την άποψή του.

Συγχέοντας τις εδαφικές ρυθμίσεις της ΣτΛ με εκείνες της Σύμβασης, ο συντάκτης συνάγει το συμπέρασμα ότι η ΣτΛ απαγορεύει την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης πέραν των τριών μιλίων. Όλως αντιθέτως, όμως, τα ισχύοντα τότε 3 νμ ελήφθησαν υπόψη αποκλειστικά για τον προσδιορισμό της κυριαρχίας και όχι για τη θαλάσσια οριοθέτηση.

Ας μου επιτραπούν ορισμένες αυτονόητες -αλλά κρίσιμες και χρήσιμες- παρατηρήσεις συναφώς.

• Πρώτον, η ΣτΛ αφορά αποκλειστικώς, όπως προανέφερα, το εδαφικό καθεστώς και δεν ρυθμίζει ζητήματα του, ανύπαρκτου τότε, δικαίου της θάλασσας. Η μόνη αναγνωριζόμενη την εποχή εκείνη θαλάσσια ζώνη ήταν η αιγιαλίτιδα, με αποδεκτό γενικώς εύρος τα 3 ναυτικά μίλια.

Επειδή δε η αιγιαλίτιδα ζώνη, όπως και σήμερα, εξομοιώνεται με έδαφος, τα τρία ναυτικά μίλια (έστω και αν δεν προστέθηκε ατυχώς ο επιθετικός προσδιορισμός) αποτέλεσαν το βασικό κριτήριο για την αναγνώριση της κυριαρχίας της διαδόχου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας Τουρκικής Δημοκρατίας επί όλων των κειμένων εντός των τριών ναυτικών μιλίων από την ασιατική ακτή νησιωτικών εδαφών (άρθρα 6 και 12 της ΣτΛ).

Επομένως, η ΣτΛ προσδιορίζει επακριβώς το ποια εδάφη (ηπειρωτικά και νησιωτικά) ανήκουν σε ποιο κράτος στη συγκεκριμένη περιοχή. Αντιθέτως, το άρθρο 16 της ΣτΛ προβλέπει και την περίπτωση εδαφών, το νομικό καθεστώς των οποίων επρόκειτο να συμφωνηθεί στο μέλλον, όπως συνέβη με τα νησιωτικά εδάφη της πάλαι ποτέ Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας (βλέπε και αμέσως κατωτέρω).

• Δεύτερον, εάν δεχόμασταν ως ορθή την άποψη του συντάκτη του άρθρου, τότε θα έπρεπε κατ’ ανάγκη να συναποδεχτούμε ότι και η επέκταση της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης στα δέκα ναυτικά μίλια το 1931 (αποκλειστικά για τους σκοπούς της αεροπλοΐας, όπως προβλέπεται συναφώς) και στα έξι ναυτικά μίλια το 1936 (μη θιγομένων των δέκα νμ του 1931) είναι επίσης παράνομη!

Ο κίνδυνος που ελλοχεύει στην προκειμένη περίπτωση δεν σταματά εδώ. Αναγνωρίζεται, εμμέσως πλην σαφώς, το κεντρικό αφήγημα της γείτονος περί της «εύθραυστης ισορροπίας της ΣτΛ». Ειδικότερα, δίδεται δυστυχώς λαβή στην Τουρκία να αμφισβητήσει, βάσει του άρθρου 16 της ΣτΛ, την δεδομένη, βάσει του άρθρου 12, και αναμφισβήτητη κυριαρχία  της Ελλάδας επί των εδαφών της.

Πράγματι, όπως προκύπτει ιδίως από τη σημαντικότατη απόφαση της 9^ης Οκτωβρίου 1998 του Διαιτητικού Δικαστηρίου το οποίο είχε επιληφθεί διαφοράς μεταξύ της Ερυθραίας (διάδοχου της Ιταλίας κράτους) και της Υεμένης (μη συμβαλλόμενου μέρους στη ΣτΛ) σχετικά με την αμφισβητούμενη, βάσει του άρθρου 16 της ΣτΛ, κυριαρχία επί νησιωτικών εδαφών κειμένων μεταξύ των δύο κρατών στην Ερυθρά Θάλασσα, εφόσον το νομικό καθεστώς των εδαφών αυτών δεν είχε προσδιοριστεί, η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης αμφοτέρων των κρατών στα 12 νμ συμπεριελάμβανε και τα κείμενα στη θαλάσσια ζώνη μεταξύ των τριών και των 12 νμ εδάφη.

Εκμεταλλευόμενη λοιπόν την ανωτέρω ερμηνεία του άρθρου 16 της ΣτΛ, η Τουρκία υποστηρίζει εντελώς αβάσιμα ότι η επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης της από τα τρία στα έξι νμ «συμπαρασύρει» και τα κείμενα εντός του νέου εύρους των έξι νμ νησιωτικά εδάφη, παραβιάζοντας κατάφωρα τα όσα ορίζει το άρθρο 12 σχετικά με το απολύτως σαφές εδαφικό καθεστώς στο Αιγαίο Αρχιπέλαγος και στην Ανατολική Μεσόγειο.

Συντασσόμενοι με την άποψη του κυρίου Κούσαντα, αποδεχόμαστε λοιπόν την τουρκική θεωρία και, κατ’ επέκταση, και την αμφισβήτηση της κυριαρχίας επί των νησιωτικών εδαφών της Ελλάδας σε μια περιοχή όπου το εδαφικό καθεστώς έχει προσδιοριστεί άπαξ διά παντός, σε αντίθεση με όσα ισχύουν στην Ερυθρά Θάλασσα.

• Τρίτον, δεν αληθεύει, γενικώς και πέραν των ζητημάτων της αιγιαλίτιδας ζώνης, ότι η Ελλάδα δεν αντέδρασε στα αφορώντα στις θαλάσσιες ζώνες της Λιβύης μονομερή μέτρα.

Ήδη από το 1974, η Ελλάδα είχε αμφισβητήσει τη νομιμότητα της χάραξης ευθείας γραμμής κλείουσας τον Κόλπο της Σύρτης (βλέπε ρηματική διακοίνωση της Ελλάδας της 18^ης Ιανουαρίου 2024 προς τον γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, έγγραφο Α/78/718).

Η σύναψη του τουρκολιβυκού μνημονίου του 2019 «περί της οριοθέτησης των ζωνών θαλάσσιας δικαιοδοσίας τους στην Μεσόγειο» χαρακτηρίστηκε ορθότατα από την Ελλάδα ως «ανυπόστατη» πράξη («null and void») (βλέπε ρηματική διακοίνωση της Ελλάδας της 9^ης Δεκεμβρίου 2019 προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, έγγραφο Α/74/706),  το ίδιο όπως και το τουρκολιβυκό μνημόνιο της 3^ης Οκτωβρίου 2022 σχετικά με τη συνεργασία των δύο κρατών στο πεδίο των υδρογονανθράκων βάσει του μνημονίου του 2019 (βλέπε ρηματική διακοίνωση της Ελλάδας της 23^ης Νοεμβρίου 2022 προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, έγγραφο Α/77/604).

Εξάλλου, η Ελλάδα διαμαρτυρήθηκε και για τον μονομερή καθορισμό των ανατολικών θαλάσσιων ορίων της Λιβύης με την Αίγυπτο για τον λόγο ότι «παραβιάζει τα ελληνικά κυριαρχικά δικαιώματα» (βλέπε ρηματική διακοίνωση της Ελλάδας της 24^ης Απριλίου 2023 προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, έγγραφο Α/77/865, με το οποίο γνωστοποιείται επίσης ότι η Ελλάδα διαμαρτυρήθηκε έντονα και το 2005 όταν η Λιβύη καθιέρωση αλιευτική ζώνη βαίνοντας μονομερώς πέραν του θαλάσσιου ορίου της μέσης γραμμής μεταξύ των δύο κρατών).

Τέλος, και πρόσφατα η Ελλάδα αμφισβήτησε τον μονομερή καθορισμό των ορίων της λιβυκής συνορεύουσας ζώνης (βλέπε προαναφερθείσα ρηματική διακοίνωση της Ελλάδας της 18^ης Ιανουαρίου 2024 προς τον γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, έγγραφο Α/78/718).

• Τελικό συμπέρασμα

Θα πρέπει να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί όταν, διατυπώνοντας τον δημόσιο λόγο μας, επιτρέπουμε να παρεισφρέουν μη ελεγμένες και μη τεκμηριωμένες στο διεθνές δίκαιο και στο δίκαιο της θάλασσας απόψεις.

Απαιτείται υπεύθυνη και σε βάθος γνώση των νομικών εκείνων παραμέτρων οι οποίες θα έπρεπε να αναδεικνύονται και οι οποίες θα επηρέαζαν υπέρ των θέσεών μας τις ήδη πολλαπλώς βεβαρυμένες ελληνοτουρκικές σχέσεις αντί να πυροδοτούν ακόμη μεγαλύτερη και σοβαρότερη ένταση με την δημιουργία καινοφανών ζητημάτων, αφορμή για την αναίτια πρόκληση περαιτέρω τριβών και τριγμών. Και τούτο, άσχετα από το ομολογουμένως αναφαίρετο δικαίωμα της Ελλάδας σε αιγιαλίτιδα ζώνη 12 νμ για κάθε σπιθαμή του ηπειρωτικού και νησιωτικού (των βράχων συμπεριλαμβανομένων) εδάφους της.                  

* Θεοδώρος Κατσούφρος
νομικός διεθνολόγος

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ ΕΔΩ, ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΕΔΩ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ

ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΙΓΝΑΤΙΟΥ ΕΔΩ – ΓΙΑ ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΑΜΥΝΑΣ ΕΔΩ

Γιατί πρέπει να τολμήσουμε: Το φοβικό σύνδρομο του πολέμου με την Τουρκία και η επέκταση των χωρικών υδάτων της Ελλάδας στα 12 ναυτικά μίλια… (video)