Έκθεση-αποκάλυψη, η Ευρώπη σε παγίδα: Η συνεχιζόμενη εξάρτηση της Ε.Ε. από το ρωσικό αέριο θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τους στόχους της εξωτερικής της πολιτικής

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

«Επιβεβαιώθηκε η νίκη του φιλορωσικού κυβερνώντος κόμματος από την επανακαταμέτρηση των ψήφων» ανακοίνωσε η εκλογική επιτροπή της Γεωργίας

«Πράσινο φως» από την Ευρωπαϊκή Ένωση στην Ουκρανία για να προχωρήσουν οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις

Το κρυφτούλι της Ε.Ε. και της κατοχικής Τουρκίας και ο γάμος που δεν θα γίνει ποτέ: Πώς να λυθεί το Κυπριακό χωρίς τη συμμετοχή της, όταν αυτή είναι το πρόβλημα;

Η δεξαμενή σκέψης Chatham House δημοσιεύει ανάλυση της Armida van Rij σχετικά με την εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) από το ρωσικό φυσικό αέριο.

Στην ανάλυση επισημαίνεται αρχικά ότι η Ιταλία, ως οικοδεσπότης της συνόδου κορυφής της G7 την περασμένη εβδομάδα, βρέθηκε ξανά στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Η πρωθυπουργός της, Τζόρτζια Μελόνι (Giorgia Meloni), τοποθετήθηκε ως μία δημιουργική ηγέτιδα που είναι τόσο υπέρ της ΕΕ όσο και υπέρ του ΝΑΤΟ, σε πλήρη αντίθεση με τη φιλορωσική της στάση πριν από την ανάληψη της εξουσίας.

Η αχίλλειος πτέρνα της σχέσης της Ιταλίας με τη Ρωσία ήταν κάποτε το ρωσικό φυσικό αέριο. Όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, πριν από το 2022, η Ιταλία εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου, οι οποίες αποτελούσαν έως και το 40% του ενεργειακού της εφοδιασμού.

Όπως και πολλά από τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, η Ιταλία έχει λάβει σημαντικά μέτρα για τη μείωση των άμεσων ενεργειακών εισαγωγών από τη Ρωσία.

Ωστόσο, ενώ στα χαρτιά μπορεί να φαίνεται ότι η Ιταλία έχει μειώσει την εξάρτησή της από το ρωσικό αέριο μέσω αγωγών, συνεχίζει να λαμβάνει μεγάλες ποσότητες αερίου μέσω της Αυστρίας, η οποία αύξησε τις εισαγωγές αερίου μέσω αγωγών από τη Ρωσία από το 80% στο 98% τα τελευταία δύο χρόνια.

Υπάρχει μια παρόμοια ιστορία και αλλού. Η εν ενεργεία πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής von der Leyen έχει συνάψει συμφωνίες για την εισαγωγή φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν – παρά το γεγονός ότι τμήματα της κρίσιμης υποδομής που απαιτούνται για τη μεταφορά αυτού του αερίου στην ΕΕ ανήκουν στη Lukoil, μια ρωσική ενεργειακή εταιρεία που περιλαμβάνεται στον κατάλογο κυρώσεων των ΗΠΑ.

Για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες της ΕΕ σε φυσικό αέριο, το Αζερμπαϊτζάν με τη σειρά του έκανε συμφωνία με τη Ρωσία για την αύξηση των εισαγωγών ώστε να καλυφθεί η εγχώρια ζήτηση του Αζερμπαϊτζάν.

Εν τω μεταξύ, τα κράτη μέλη της ΕΕ Ρουμανία και Ουγγαρία έχουν συνάψει συμφωνίες για το φυσικό αέριο με την Τουρκία – μια χώρα που εξαρτάται πλήρως από τις εισαγωγές φυσικού αερίου για την κάλυψη της εγχώριας ζήτησής της.

• Από πού προέρχεται λοιπόν το τουρκικό αέριο από τον αγωγό; Η πιο πιθανή απάντηση είναι η Ρωσία. Η ιστορία είναι ακόμη λιγότερο ενθαρρυντική όταν πρόκειται για το ρωσικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ). Τα στοιχεία του Bruegel δείχνουν ότι οι εισαγωγές υγροποιημένου φυσικού αερίου της ΕΕ από τη Ρωσία έχουν αυξηθεί, κατά 37,7% μεταξύ 2021 και 2023.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως η Αυστρία και η Γαλλία, οι χώρες έχουν δεσμευτεί σε μακροχρόνιες συμβάσεις με τους ρωσικούς παρόχους ενέργειας, οι οποίες είναι δύσκολο να τερματιστούν πρόωρα – παρά τις προσπάθειες που γίνονται. Σε άλλες περιπτώσεις, το ρωσικό φυσικό αέριο ξεπλένεται μέσω του Αζερμπαϊτζάν και της Τουρκίας για να καλύψει τις συνεχιζόμενες υψηλές ευρωπαϊκές απαιτήσεις.

Η αντίδραση της ΕΕ στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι άμεσες προσπάθειες μείωσης και διαφοροποίησης από τις ρωσικές ενεργειακές εξαρτήσεις μέσω του σχεδίου REPowerEU είναι εντυπωσιακές. Αλλά δεν προχωρούν αρκετά μακριά.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να εξισορροπήσουν τις ανάγκες ενεργειακής ασφάλειας με τους στόχους της εξωτερικής πολιτικής, διατηρώντας παράλληλα το κόστος σε διαχειρίσιμα επίπεδα. Η πολιτική πραγματικότητα είναι ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο για τις ευρωπαϊκές χώρες να διαφοροποιήσουν πλήρως τον ενεργειακό τους εφοδιασμό, όταν πολλές από αυτές ήδη αγωνίζονται με υψηλό πληθωρισμό και κρίση κόστους ζωής.

Ταυτόχρονα, οι στόχοι της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ επικεντρώνονται στον τερματισμό του πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, καθιστώντας όσο το δυνατόν πιο δύσκολο για τη Ρωσία να συνεχίσει να τον χρηματοδοτεί. Αυτό περιλαμβάνει τα κέρδη που προκύπτουν από την ενεργειακή της βιομηχανία, είτε μέσω κρατικών θυγατρικών είτε μέσω φόρων που καταβάλλονται στο ρωσικό κράτος.

• Με τους στόχους της εξωτερικής της πολιτικής και της ενεργειακής της ασφάλειας να έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους, η ΕΕ βρίσκεται σε μια παγίδα. Ενώ έχουν γίνει σχέδια για τη σταδιακή κατάργηση των ρωσικών ορυκτών καυσίμων έως το 2027, η συνεχιζόμενη εξάρτηση από το έμμεσο ρωσικό αέριο ή το υγροποιημένο φυσικό αέριο είναι προβληματική.

Αυτό δημιουργεί προβλήματα για μια Ευρωπαϊκή Επιτροπή της οποίας ο πρόεδρος έχει υποστηρίξει ότι (το θέμα) είναι γεωπολιτικό. Η πρόκληση είναι ότι η ΕΕ επιδιώκει να διαφοροποιήσει τον εφοδιασμό της με φυσικό αέριο βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, και να απεξαρτηθεί πλήρως από το φυσικό αέριο μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, γεγονός που καθιστά δύσκολη την υπόθεση των επενδύσεων στις αναγκαίες υποδομές .

Το άλλο σκέλος είναι ότι όσο περισσότερο οι χώρες της ΕΕ συνεχίζουν να βασίζονται στο ρωσικό υγροποιημένο φυσικό αέριο, τόσο περισσότερο η Ρωσία έχει επιρροή στην ΕΕ. Αν και ο τερματισμός των εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου προς τις χώρες της ΕΕ δεν θα ήταν τόσο αποδιοργανωτικός όσο αν διέκοπτε το φυσικό αέριο από αγωγούς, παραμένει ωστόσο ένας κίνδυνος.

Ο σχεδιασμός για τον τερματισμό της εξάρτησης της ΕΕ από το ρωσικό υγροποιημένο φυσικό αέριο (ΥΦΑ) βραχυπρόθεσμα δίνει στην ΕΕ τη δυνατότητα λήψης αποφάσεων και χρόνο για να σχεδιάσει εναλλακτικές λύσεις.

Ωστόσο, η ΕΕ είναι διχασμένη σε αυτό το ζήτημα. Οι σκανδιναβικές και οι βαλτικές χώρες έχουν ζητήσει την απαγόρευση των εισαγωγών, ενώ το Βέλγιο, η Γαλλία και η Ισπανία – οι μεγαλύτεροι εισαγωγείς ρωσικού ΥΦΑ στην ΕΕ – υποστηρίζουν ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει λόγω των συμβάσεων. Ανησυχούν, επίσης, για την ενεργειακή ασφάλεια.

Πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια ρεαλιστική, μακροπρόθεσμη και βιώσιμη πολιτική ενεργειακής ασφάλειας της ΕΕ; Ορισμένοι έχουν υποστηρίξει ότι η ΕΕ θα πρέπει να επιβάλει εμπάργκο στο ρωσικό ΥΦΑ συνολικά και ότι θα μπορούσε να το πράξει χωρίς να διαταράξει τον εφοδιασμό, εξασφαλίζοντας επαρκείς εγκαταστάσεις αποθήκευσης.

Ένα πρώτο βήμα είναι να βοηθηθούν οι χώρες της ΕΕ που εξακολουθούν να εξαρτώνται από το ρωσικό φυσικό αέριο -αγωγών ή το υγροποιημένο φυσικό αέριο- να διαφοροποιήσουν τις ενεργειακές τους εισαγωγές. Αυτό απαιτεί υποδομές. Η πρόσφατα συμφωνηθείσα χρηματοδότηση για έναν αγωγό Αυστρίας-Γερμανίας θα επιτρέψει στην Αυστρία να εισάγει σχεδόν το ένα τρίτο των αναγκών της από τις πύλες υγροποιημένου φυσικού αερίου κατά μήκος των γερμανικών ακτών.

• Η συμφωνία αυτή θα πρέπει επίσης να καταστεί ακλόνητη μέσω νομοθεσίας και συμβάσεων, σε περίπτωση που το φιλικό προς τον Βλαντιμίρ Πούτιν (Putin) Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας (FPÖ) έρθει στην εξουσία μετά τις αυστριακές εκλογές του Σεπτεμβρίου και επιδιώξει να την ανατρέψει. Αλλά αυτό θα εξυπηρετούσε μόνο τη μετάβαση της Αυστρίας από το αέριο των αγωγών στο ΥΦΑ.

Ένα δεύτερο βήμα είναι η διασφάλιση της ποικιλομορφίας της προσφοράς. Αν η εξάρτηση της ΕΕ από το ρωσικό φυσικό αέριο έχει δείξει κάτι, αυτό είναι ο κίνδυνος της υπερβολικής εξάρτησης από μια μοναδική πηγή ενέργειας.

Η ΕΕ εισάγει σήμερα πάνω από το 50% του υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ – ίσως επίσης μια ριψοκίνδυνη στρατηγική σε περίπτωση που ο Trump έρθει ξανά στην εξουσία και επιβλέψει μια ακόμη πιο προστατευτική και αλλοπρόσαλλη θητεία από την πρώτη του. Αν και, αυτό θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει κίνδυνο υπό τον Biden, ο οποίος πρόσφατα ανέστειλε την επέκταση νέων τερματικών σταθμών εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου.

Ο άλλος σημαντικός προμηθευτής είναι η Νορβηγία, η οποία όμως λειτουργεί ήδη στο μέγιστο της δυναμικότητάς της.

Η μόνη επιλογή είναι η αναζήτηση νέων προμηθευτών. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει αυξημένη εξάρτηση από αυταρχικούς εταίρους όπως το Κατάρ και η Αίγυπτος, καθώς και από οικονομικά ασταθή κράτη όπως η Νιγηρία.

Όλα αυτά υπογραμμίζουν τον επείγοντα χαρακτήρα της επιτάχυνσης της μετάβασης στην πράσινη ενέργεια και της υλοποίησης της δέσμης μέτρων της ΕΕ “Fit for 55” – αν και αυτό έχει ενδεχομένως καταστεί πιο δύσκολο λόγω της πολιτικής κατάστασης στην Ευρώπη μετά τα αποτελέσματα των πρόσφατων ευρωπαϊκών εκλογών.

Εάν και όταν η ΕΕ προχωρήσει στην απαγόρευση των ρωσικών εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου, θα πρέπει επίσης να εξετάσει προσεκτικά τις χώρες προέλευσης του φυσικού αερίου ή του υγροποιημένου φυσικού αερίου που θα αντικαταστήσουν τους αγωγούς.

Η εισαγωγή ξεπλυμένου ρωσικού φυσικού αερίου δεν θα βοηθήσει την ΕΕ να επιτύχει τους στόχους της εξωτερικής της πολιτικής. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να τους υπονομεύσει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ: «Λευκός καπνός» για τα ύπατα αξιώματα της Ε.Ε.: Συμφώνησαν οι έξι διαπραγματευτές – ανάμεσά τους και ο Μητσοτάκης – σε Φον ντερ Λάιεν, Αντόνιο Κόστα και Κάγια Κάλλας

ΠΗΓΗ: Chatham House, Armida van Rij – «The EU’s continued dependency on Russian gas could jeopardize its foreign policy goals» – «As the EU seeks to diversify its energy supply, Russian ‘gas-laundering’ could undermine its foreign policy objectives»

Συμφωνία ΥΠΕΞ της ΕΕ στο νομικό πλαίσιο για τη χρήση των κερδών από τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία υπέρ Ουκρανίας: Συμφωνία ασφαλείας ΕΕ-Κιέβου