“Χαρτιά έχεις; Είναι διασταυρωμένο; Είσαι σίγουρος ότι δεν είναι πλαστά”; Έτσι έχτισε τον μύθο του έγκυρου, αποκαλυπτικού και χιουμοριστικού Ποντικιού ο Κώστας Παπαϊωάννου
Ο ιστορικός εκδότης του Ποντικιού, Κώστας Παπαϊωάννου. Φωτογραφία από την οικογένεια
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Κωστίδης και Ιγνατίου, στις 8 π.μ. στην εκπομπή της Φαίης Μαυραγάνη, στον Σκάι: Τι συμβαίνει στην Άγκυρα και την Ουάσιγκτον και αφορά την Ελλάδα και την Κύπρο;
Η Κύπρος (ξανά) στο απόσπασμα; Γιατί ο Ρώσος πρέσβης στον ΟΗΕ έπαιξε το βρώμικο παιγνίδι της Τουρκίας; Η ανάλυση-ανταπόκριση του Μιχάλη Ιγνατίου στο Omega (video)
Δύο χρόνια μετά τον θάνατό του, στην εκδήλωση που οργάνωσε η οικογένειά του και το Μορφωτικό Ιδρυμα της ΕΣΗΕΑ συγκεντρώθηκαν οι φίλοι του, τα δημοσιογραφικά παιδιά του και αρκετοί πολιτικοί για να τιμήσουν τη μνήμη του. Μόνο που εκείνος, αν τα έβλεπε από καμιά γωνιά θα έσκαγε εκείνο το αθώο χαμογελάκι του.
Και τι δεν είπαν για τον Κώστα Παπαϊωάνου οι άνθρωποι που πορεύτηκαν τα δύσκολα αλλά και τα χρόνια που «Το Ποντίκι» αποτελούσε πολύτιμη πηγή ενημέρωσης και σχηματίζονταν ουρές τη νύχτα που τυπωνόταν στους πάγκους της Ομόνοιας από τους φανατικούς αναγνώστες του.
Για τον αγωνιστή κατά της χούντας, που φυλακίστηκε στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, αλλά το κρατούσε μόνο για τον εαυτό του, δεν μοιραζόταν την αντιστασιακή του δράση ούτε με τους φίλους του, τον δημοσιογράφο που κράτησε ψηλά τη σημαία της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας και φυλακίστηκε μαζί με άλλους διευθυντές εφημερίδων γιατί δεν τήρησαν τον τρομονόμο δημοσιεύοντας προκήρυξη της 17 Ν.
Τι ήταν λοιπόν ο Κώστας Παπαϊωάνου; Εκτός των άλλων ήταν άνθρωπος που συμμεριζόταν τα προβλήματα του διπλανού του και βοηθούσε με όποιον τρόπο μπορούσε. Ήταν αριστερός από την ηθική σκοπιά του όρου, και όχι την πολιτική, όπως είπε ο ο συνιδρυτής του Ποντικιού Γιώργος Κοντογιάννης.
Την εκδήλωση συντόνισε ο δημοσιογράφος Νίκος Κιάος, στενός φίλος και κουμπάρος του Κώστα Παπαϊωάννου, που μίλησε για τον αγώνα του κατά της χούντας των συνταγματαρχών και όσα έζησαν φυλακισμένοι σε γειτονικά κελιά, αλλά και τις δημοσιογραφικές επιτυχίες του.
Ο Νίκος Κιάος ξεκίνησε από το 1938, χρονιά που γεννήθηκε στη Νέα Σμύρνη, το σχολείο και τη σχέση του με τα μαθήματα, μέχρι τη λατρεία του για την ομάδα του, γιατί ο Κώστας «ήταν Πανιωνάρα». Στη συνέχεια αναφέρθηκε στην αντιδικτατορική δράση του με το ΠΑΜ, το ξύλο στην Μπουμπουλίνας, τη δίκη του και τον Κορυδαλλό, καθώς και στη νέα φυλάκισή του για τον τρομονόμο.
Στη συνέχεια περιέγραψε τις εμμονές του για πολιτικές υποθέσεις και την έρευνα για την υπόθεση Tζωρτζ Πολκ ο οποίος είχε έρθει στην Ελλάδα την περίοδο του Εμφυλίου για να συναντήσει τον Μάρκο Βαφειάδη. Για τη δολοφονία του ο Παπαϊωάννου εξέδωσε δύο βιβλία, ενώ αγωνίστηκε για χρόνια με πάθος προκειμένου να απαλλαγεί ο δημοσιογράφος Γρηγόρης Στακτόπουλος που καταδικάστηκε και φυλακίστηκε αδίκως για τη δολοφονία του Πολκ.
Ο Μιχάλης Ιγνατίου, εκ των συμμετεχόντων στο πάνελ, υπήρξε και συν-συγγραφέας δύο βιβλίων με τον τιμώμενο δημοσιογράφο:«Ποιος επιτέλους κυβερνά αυτήν τη χώρα;» και «Οι έξι θάνατοι του Τζορτζ Πολκ». Περιέγραψε τη μοναδική ικανότητα του Παπαϊωάνου να διεισδύει ακόμη και σε διεθνή θέματα, χωρών τις οποίες δεν είχε επισκεφθεί.
«Του έλεγα, είπε ο Ιγνατίου, ότι αν είχε γεννηθεί στο εξωτερικό, θα ΄ήταν παγκόσμια δημοσιογραφική προσωπικότητα». Χαρακτήρισε τιμή του τη συνεργασία μαζί του, γιατί εκτός του δημοσιογραφικού ήθους του, τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας που τηρούσε ευλαβικά, ο Παπαϊωάννου, τον μύησε στην έρευνα.
Αναφέρθηκε και σε ένα άγνωστο περιστατικό σχετικά με ένα σεμινάριο-μυστήριο που έγινε στη Ρώμη με συμμετοχή Ευαγ. Αβέρωφ (υποτίθεται ότι εκρατείτο υπό περιορισμό), Γλ. Κληρίδη κ.α. τις παραμονές του Πολυτεχνείου. «Αποδείξαμε ότι ήταν στημένο το παιχνίδι για την Κύπρο, είπε ο Μ. Ιγνατίου, καθώς εννιά μήνες αργότερα ακολούθησε το πραξικόπημα και η τραγωδία της κατάληψης».
Ακολούθησε η ομιλία του δημοσιογράφου Γιώργου Κοντογιάννη, μοναδικού επιζώντα από τους ιδρυτές του Ποντικιού, που αναφέρθηκε στην έκδοση της εφημερίδας, τις περιπέτειες με το λογότυπο και το σήμα και πώς το πρώτο φύλλο από το άγχος και το τρέξιμο τυπώθηκε ανάποδα στο πιεστήριο του Ανεμοδουρά. Η βασική φιλοσοφία για την έκδοση του Ποντικιού ήταν το τρίπτυχο «Ανεξάρτητο-Εγκυρο-Με περιτύλιγμα το χιούμορ». «Συνθέτης, στιχουργός και διευθυντής ορχήστρας ήταν ο Κώστας Παπαϊωάννου» κατέληξε ο Γ. Κοντογιάννης.
Τη σκυτάλη παρέλαβε ο διευθυντής της Καθημερινής Αλέξης Παπαχελάς, που περιέγραψε μια ιστορία από τη συνεργασία του με «Το Ποντίκι».
«Σπούδαζα στις ΗΠΑ δημοσιογραφία και έγραφα σε ομογενειακή εφημερίδα, στην οποία αρχισυντάκτης ήταν ο Μιχ. Ιγνατίου. Η δουλειά που μου ανέθεσαν ήταν η παραλαβή ενός φακέλου σφραγισμένου, που έπρεπε να παραδώσω στον Αγγελο Στάγκο. Μετά από μια βδομάδα, τηλεφωνεί ο Στάγκος και μου λέει δώσε μου τον Ιγνατίου. Εγώ τον έκρυβα ώσπου ο Στάγκος μαινόμενος άρχισε να ωρύεται: Μου είχατε πει ότι πρόκειται για έρευνα της CIA για τους Ελληνες τη δεκαετία του ’70. Αλλά αυτή εδώ είναι μια έρευνα του …1921 που δεν υπήρχε CIA»… Αυτό που μπορώ επίσης να διαβεβαιώσω ότι οι αποκαλύψεις του «Π» προκαλούσαν τρομερή αναστάτωση στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ».
Περιέγραψε τις συναντήσεις του με τον Κώστα Παπαϊωάννου, είτε έξω, είτε στο γραφείο, πίσω από μία στοίβα με σημειώσεις από όπου κατά έναν μαγικό τρόπο ο Παπαϊωάννου θυμόταν πού ήταν καταχωνιασμένο και τραβούσε πάντα το σωστό χαρτί. Επισήμανε ακόμη ότι απέδιδε «μεγάλη σημασία στο δίκιο, στην έννοια του Δικαίου. Ετσι, λοιπόν, για την υπόθεση Στακτόπουλου επέμενε να αποδείξει την αθωότητά του: Μου έλεγε: Βρες κάτι, να αποκατασταθεί η μνήμη του, έστω μετά θάνατον».
- Δεν δεχόταν κρατικές διαφημίσεις
Συνέχισε ο επί χρόνια συνοδοιπόρος του στα «Νέα» και στο Ποντίκι Άγγελος Στάγκος, που περιέγραψε τις πρωτόγονες συνθήκες για την έκδοση του «Π» σε τυπογραφείο της Γερανίου, όπου τα χειρόγραφα παραδίδονταν οποιαδήποτε ώρα της νύχτας ή της ημέρας. Ο Παπαϊωάννου ήταν παράλληλα πολιτικός συντάκτης και στα «Νέα» και έφευγε και πήγαινε στο τυπογραφείο, όπου έφερνε τις φωτογραφίες ο αείμνηστος Παναγιώτης Γεραμάνης από την «Ακρόπολη» και τις επέστρεφε μετά τη χρήση τους.
Μετά από την κυκλοφορία της εφημερίδας, ο Κώστας Παπαϊωάννου συζητούσε για τα θέματα και την πορεία του φύλλου με τους συναδέλφους του αρχισυντάκτες στα «Νέα» Μιχάλη Φακίνο και Κώστα Ρεσβάνη, ο οποίος ήταν και ο νονός του Ποντικιού.
Χαρακτήρισε συντελεστή επιτυχίας το πλεονέκτημα των πολύ καλών σχέσεων του Κώστα Παπαϊωάννου με τους διευθυντές των άλλων εφημερίδων, όπως τον Λέοντα Καραπαναγιώτη των «Νέων», τον Σεραφείμ Φυντανίδη της «Ελευθεροτυπίας» κ.ά.
Επίσης αποκάλυψε ότι το καταστατικό για το «Π» συντάχθηκε στο γραφείο της μητέρας του Βαγγέλη Μεϊμαράκη, ο οποίος μόλις είχε ολοκληρώσει τις σπουδές του και συνετέλεσε στη συγγραφή του. Στο δε φύλλο της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως η λέξη Ποντίκι έχει τυπωθεί λάθος με το τελευταίο ι με -η, δηλαδή Ποντίκη.
Αναφερόμενος στην επιτυχία της εφημερίδας, ο κ. Στάγκος εκτίμησε ότι οφειλόταν στα ευρηματικά εξώφυλλα, στη γλώσσα που γραφόταν και στο κλίμα της εποχής. Ακόμη, στο ότι δεν έπαιζε παιχνίδια, ούτε ελεγχόταν από συμφέροντα, για αυτό και δεν δεχόταν διαφημίσεις από κρατικούς φορείς, Τράπεζες και οργανισμούς. Το «Π» στις εκλογές που κέρδισε το ΠΑΣΟΚ πούλησε 201.000 αντίτυπα».
Ο κ. Στάγκος αναφέρθηκε και σε ένα ακόμη περιστατικό-σταθμό για τον ελληνικό Τύπο. Και αυτό αφορά τη μεγάλη επιτυχία της εφημερίδας με την αποκάλυψη και δημοσίευση της Συμφωνίας για τις Αμερικανικές Βάσεις, που όμως την ίδια μέρα παρουσιάστηκε και από άλλη ημερήσια εφημερίδα, η οποία όμως είχε αντιγράψει το κείμενο από το «Π».
Αυτό εξόργισε τον έντιμο Παπαϊωάννου, που δεν το συγχώρησε ποτέ στους υπεύθυνους. Η αντιγραφή δε αποδείχτηκε γιατί η μετάφραση του κειμένου της συμφωνίας είχε γίνει από εμάς και είχε μικροδιαφορές από την επίσημη μετάφραση του υπουργείου Εξωτερικών. Οι αντιγραφείς είχαν χρησιμοποιήσει όμως το δικό μας κείμενο με τις διαφορές από το επίσημο και έτσι πιστοποιήθηκε η αντιγραφή!».
Περιγράφοντας τη διαδικασία της έκδοσης ο κ. Στάγκος ανέφερε ότι ξεκινούσαν «τη Δευτέρα με ανέκδοτα, εξιστορήσεις, χαμόγελα και πλάκες, συνέχιζαν τις επόμενες ημέρες με τα θέματα και κατέληγαν την ημέρα της έκδοσης σε βρυχηθμούς και βρισιές… Στο τέλος, η Αννα (η σύζυγος), τον παραλάμβανε κομμάτια, τον… συναρμολογούσε το Σαββατοκύριακο και τον παρουσίαζε ακμαίο τη Δευτέρα».
Οι χαρακτηρισμοί που κατά τον κ. Στάγκο τον διέκριναν; «Η εντιμότητα, η κομματική ανεξαρτησία, η θηριώδης μνήμη, το χιούμορ, η ιδιότυπη σχέση με τους πολιτικούς, η αντοχή του, ήταν χαλκέντερος».
Οι ομιλίες ολοκληρώθηκαν με τον επί χρόνια στο διπλανό γραφείο καθήμενο δημοσιογράφο Γιώργο Καραγιάννη, ο οποίος συγκινημένος είπε: «Αν κάποιος μας ρωτήσει τι είσαστε; Είμαστε παιδιά του Κώστα Παπαϊωάννου. Μάθαμε να ψάχνουμε την είδηση, να την επαληθεύουμε μία, δύο και δέκα φορές. Δίπλα του μάθαμε όλα τα παρασκήνια από 1960 και μετά…».
- Ευάγγελος Βενιζέλος: Αγόρασε το τρίκυκλο Γκοτζαμάνη
Ακολούθησε διάλογος και τοποθετήσεις από πολιτικούς και συνεργάτες του «Π». Εντύπωση προκάλεσε η παρέμβαση του κ. Ευάγγελου Βενιζέλου για τη φιλική και επαγγελματική του σχέση με «Το Ποντίκι» και τον Κώστα Παπαϊωάννου καθώς και η αναφορά του στο τρίκυκλο του Γκοτζαμάνη, το φονικό όπλο κατά του Γρηγόρη Λαμπράκη, που όπως είπε είχε αγοραστεί από το «Π» και τα τελευταία χρόνια αγνοείται η τύχη του.
Ολόκληρη η παρέμβαση του κ. Ευάγ. Βενιζέλου είναι η ακόλουθη:
«Ας τιμήσουμε τη μνήμη του Κώστα Παπαϊωάννου, όπως θα ήθελε, με αναφορά σε γεγονότα. Μας συνέδεε στενή φιλία. Όλη τη δεκαετία του ’80 είχαμε οιονεί επαγγελματική σχέση με τον Κώστα, ήμουν συνεργάτης του στην έκδοση του «Ποντικιού», όπως ξέρουν αρκετοί από δω μέσα.
Θα αναφέρω λοιπόν κάποια γεγονότα:
Το πιο δημοφιλές και ευπώλητο βιβλίο των εκδόσεων «Ποντίκι» – το Σύνταγμα της Ελλάδος, το οποίο κυκλοφόρησε αμέσως μετά την αναθεώρηση του 1986, είναι ένα δικό μου έργο παρότι ανώνυμο, δεν υπάρχει άλλο βιβλίο μου το οποίο να έχει πουληθεί και να έχει διαβαστεί τόσο πολύ. Σε αλλεπάλληλες εκδόσεις, σε χιλιάδες αντίτυπα.
Η δίκη των διευθυντών των εφημερίδων για τον λεγόμενο «τρομονόμο» ήταν μια σημαντική στιγμή που μοιραστήκαμε με τον Κώστα. Ήμουνα ένας από τους μάρτυρες υπεράσπισης για την υποστήριξη της αντισυνταγματικότητας του νόμου και ένας απ’ αυτούς που συνόδευσε, όσους τελικά εγκλείστηκαν στις φυλακές Κορυδαλλού, δηλαδή τον Κώστα, τον Σεραφείμ Φυντανίδη και όλους τους άλλους.
Η διανοητική εντιμότητα του Κώστα ήταν το βασικό γνώρισμά του. Είχαμε δουλέψει μαζί κυρίως θέματα θεσμικά, θέματα εξωτερικής πολιτικής, αλλά και θέματα σχέσεων κράτους και εκκλησίας. Ο παριστάμενος Γιώργος Καραγιάννης, τότε συντάκτης του Ποντικιού, έγραψε στη συνέχεια ένα σημαντικό βιβλίο για τις Σχέσεις Κράτους και Εκκλησίας.
Είναι χαρακτηριστικό της βιωματικής σχέσης του Κώστα Παπαϊωάννου με τη σύγχρονη ιστορία της χώρας το γεγονός ότι το περιβόητο τρίκυκλο του Κοτζαμάνη με το οποίο έγινε η δολοφονία Λαμπράκη αγοράστηκε από το Ποντίκι, και πρέπει να διερευνηθεί τι απέγινε.
Τον έχω ζήσει φυσικά και σε όλες αυτές τις θεσσαλονικιώτικες εμμονές του, με τη θετική έννοια του όρου, που ανέφερε ο Σταύρος Τζίμας προηγουμένως, η υπόθεση Στακτόπουλου και η υπόθεση «Παγκρατίδη» ήταν δύο απ’ αυτές. Πρόκειται για δύο μεγάλες δικαστικές πλάνες, έπρεπε να ανατραπούν αμετάκλητες αποφάσεις και νομίζω ότι στη συνείδηση, αν μη τι άλλο, και στην κοινή μνήμη της ελληνικής κοινωνίας αυτό το έχει πετύχει ο Κώστας Παπαϊωάννου. Η σοβαρότητα και όχι η σοβαροφάνεια, η μεθοδικότητα, η σε βάθος έρευνα που συνόδευαν όλα τα δημοσιεύματά του ήταν εντυπωσιακή, δεν την έχω ξαναβρεί.
Επίσης περάσαμε μαζί το βρώμικο ’89 και ξέρω καλά τη βαθύτερη άποψή του, όπως και άλλοι εδώ μέσα, για τους μεγάλους πρωταγωνιστές της περιόδου με κορυφαίο βέβαια τον Ανδρέα Παπανδρέου. Η στάση του Κώστα σε σχέση με το βρώμικο ’89 ήταν
πάρα πολύ καθαρή. Χαίρομαι πραγματικά γιατί τιμούμε τη μνήμη του, με αυτόν τον φιλικό και ουσιαστικό τρόπo. Νομίζω ότι αυτός είναι ο τρόπος που του αρμόζει από κάθε άποψη».
Την εκδήλωση για τον Κώστα Παπαϊωάννου τίμησαν με την παρουσία τους πολλοί πολιτικοί, συνεργάτες και φίλοι του αείμνηστου εκδότη και δημοσιογράφου. Μεταξύ τους ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ο Κώστας Λαλιώτης, ο Απόστολος Κακλαμάνης, ο Τηλέμαχος Χυτήρης, ο Γιώργος Ανωμερίτης, ο Μανώλης Χατζηνάκης, ο Νίκος Φίλης, η Αννέτα Καββαδία, ο τραγουδιστής Μανώλης Μητσιάς, η Αφροδίτη αλ Σάλεχ κ.ά.
Αυτό είναι το πρώτο φύλλο του «Π» που κυκλοφόρησε την Παρασκευή 9 Μαρτίου του 1979