ΣΧΟΛΙΑ-ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ
10/06/2022 | 09:01
Ελληνοτουρκική κρίση 1987: Ο Ανδρέας Παπανδρέου κέρδισε έναν πόλεμο που δεν έγινε ποτέ [η ιστορική ομιλία, βίντεο]
Το 1987 σημειώθηκε η πρώτη πραγματικά μεγάλη κρίση στα ελληνοτουρκικά μετά το 1974 και τη διπλή εισβολή – κατοχή στην Κύπρο.
Οι δύο χώρες έφτασαν κοντά στη σύγκρουση, αλλά η Ελλάδα τότε είχε ως πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου ο οποίος με τους αριστοτεχνικούς χειρισμούς του και τις δημόσιες δηλώσεις του προς τον ελληνικό λαό υποχρέωσε την Τουρκία σε αναδίπλωση. Δυστυχώς μόνο ως την επόμενη φορά και κάθε επόμενη φορά.
Αφορμή για την κρίση ήταν η ανακοίνωση του τότε υπουργού Βιομηχανίας, Σάκη Πεπονή για συμμετοχή του Δημοσίου στην κοινοπραξία των ξένων εταιρειών που με επικεφαλής την καναδική Denison εκμεταλλευόταν τα πετρέλαια της Θάσου. Είχε προηγηθεί η απόφαση της εταιρείας να προχωρήσει σε γεώτρηση στη θέση Μπάμπουρας Πρίνου, έξω από τα ελληνικά χωρικά ύδατα, αλλά πάνω στην ελληνική υφαλοκρηπίδα.
Τότε η Τουρκία αποφάσισε να «απαντήσει» στέλνοντας στο Αιγαίο -σε ελληνικά χωρικά ύδατα– το τουρκικό ερευνητικό σκάφος «Πίρι Ρέις», συνοδευόμενο από δυο πολεμικά του τουρκικού Ναυτικού.
Τέσσερις μέρες αργότερα, ο μόνιμος διπλωματικός αντιπρόσωπος της Τουρκίας στον ΟΗΕ έστειλε στον γενικό γραμματέα του Οργανισμού έγγραφο, καταγγέλλοντας την Ελλάδα για παραβίαση του Πρωτοκόλλου της Βέρνης (σ.σ.: είχε συνομολογηθεί μεταξύ Κωνσταντίνου Καραμανλή και Μπουλέντ Ετζεβίτ και προέβλεπε την αποχή ερευνών από αμφισβητούμενες περιοχές).
Αφίσα του ΠΑΣΟΚ με τον Ανδρέα Παπανδρέου
Η Τουρκία κλιμάκωσε την επίθεση στην Ελλάδα. Κατέθεσε έγγραφα σε ΝΑΤΟ και ΕΟΚ, με τα οποία υποστήριζε ότι η Ελλάδα οχύρωσε παρανόμως τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, ότι διεκδικούσε το εναέριο χώρο 10 μιλίων και ότι ήθελε να μετατρέψει το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη, προειδοποιώντας ουσιαστικά με σύρραξη.
Ανήμερα 25ης Μαρτίου, το τουρκικό υπουργικό συμβούλιο ενέκρινε απόφαση χορήγησης αδειών για έρευνες έξω από τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας, στο Βόρειο Αιγαίο, αμέσως μετά την ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη (σ.σ.: 6 μίλια από τις ακτές).
Μία μέρα αργότερα, το «Σισμίκ» βγήκε στο Αιγαίο, με την Τουρκία να δηλώνει ότι οποιαδήποτε παρενόχληση από ελληνικά σκάφη θα οδηγούσε σε αντίποινα.
Ο Ανδρέας Παπανδρέου καλεί έκτακτη σύσκεψη στο Καστρί. Δίνει εντολή στις Ένοπλες Δυνάμεις για απάντηση σε περίπτωση που οι Τούρκοι προχωρήσουν στις έρευνες, με 60 πλοία του Πολεμικού Ναυτικού να βρίσκονται σε πλήρη ετοιμότητα στα νερά του Αιγαίου, ενώ έστειλε αυστηρό και ξεκάθαρο μήνυμα προς την αμερικανική πλευρά, η οποία είχε πάρει θέση υπέρ της Τουρκίας: «Κλείνουμε την αμερικανική βάση της Νέας Μάκρης».
«Οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν ότι τα προβλήματα του Αιγαίου εμπεριέχουν σοβαρά θέματα και για τις δυο χώρες. Εκφράζουμε την λύπη μας για την κλιμάκωση της έντασης μεταξύ των δυο φίλων και συμμάχων χωρών και συνιστούμε και προς τις δυο πλευρές να επιδείξουν αυτοσυγκράτηση και να αποφύγουν ενέργειες ή δηλώσεις που θα μπορούσαν να οξύνουν την κατάσταση», αναφέρει την ίδια στιγμή το… μεσοβέζικο ανακοινωθέν του State Department.
Η Τουρκία εντείνει τις προκλήσεις της, με παραβιάσεις των χωρικών υδάτων στο Καστελόριζο και ο Ανδρέας Παπανδρέου δίνει νέα εντολή στις Ένοπλες Δυνάμεις για πλήρη ετοιμότητα. Η προετοιμασία θυμίζει πόλεμο: Στον Έβρο εκκενώθηκαν παραμεθόρια χωριά. Τα στρατιωτικά νοσοκομεία προετοίμασαν τα χειρουργεία τους. Έφεδροι κλήθηκαν να παρουσιαστούν.
Μαχητικά «έσκιζαν» τον αέρα και ήταν οπλισμένα, έτοιμα να απογειωθούν εντός τριών λεπτών από τις βάσεις τους. Τα αντιαεροπορικά πυροβόλα στα νησιά διατάχθηκαν να χτυπήσουν κάθε εχθρικό στόχο.
Το Πολεμικό Ναυτικό ανοίχθηκε στο Αιγαίο σε τάξη μάχης. Την ίδια στιγμή, οι εφημερίδες κάνουν λόγο για πόλεμο και στιγμές από το 1974 με τον «Αττίλα» στην Κύπρο, η γενική επιστράτευση θεωρείται θέμα ωρών, τα δημόσια μέσα μεταφοράς επιτάσσονται και τα σούπερ μάρκετ αδειάζουν…
Στις 27 Μαρτίου, η Τουρκία αφήνει να εννοηθεί ότι θα κάνει πίσω, εάν η Ελλάδα αποδεχθεί τη συμμόρφωση με το Πρωτόκολλο της Βέρνης και προτείνει επανάληψη των διμερών διαπραγματεύσεων για το Αιγαίο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, ωστόσο, δεν υποχωρεί. Στέλνει νέα μηνύματα προς τους Αμερικανούς, τονίζοντας με νόημα ότι δεν ήταν τυχαία η σχεδόν ταυτόχρονη επίσκεψη του Τούρκου πρωθυπουργού, Τουργκούτ Οζάλ στις ΗΠΑ και η αντίστοιχη επίσκεψη του Αμερικανού υπουργού Άμυνας, Κάσπαρ Ουάινμπεργκερ στην Τουρκία. Δηλώνει επίσης ότι το Πρωτόκολλο της Βέρνης ήταν ανενεργό και προτείνει παραπομπή της διαφοράς στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Πράγματι, όπως κατέδειξαν τα αποχαρακτηρισμένα ντοκουμέντα του Αμερικανικού Πενταγώνου το 2007, υπήρξε συνεργασία των ΗΠΑ με την τουρκική κυβέρνηση, ενώ ο ίδιος ο Ουάινμπεργκερ προέβλεπε «πόλεμο λίγων ημερών στο Αιγαίο», αποκαλώντας «ελληνικό πρόβλημα» την κρίση. Είχε αποστείλει μάλιστα απόρρητο τηλεγράφημα στις 21 Μαρτίου, στο οποίο εξέθετε αναλυτικά τους σχεδισμούς του…
Η ιστορική ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στο υπουργικό
Η ομιλία του Ανδρέα Παπανδρέου στην έκτακτη συνεδρίαση του Υπουργικού Συμβουλίου ήταν αποκαλυπτική. Είπε μεταξύ άλλων:
«Δεν επιζητούμε επιδαιτησία, αλλά σαφώς θέτουμε και το ΝΑΤΟ και τις Ηνωμένες Πολιτείες ενώπιον των ιστορικών τους ευθυνών. Είναι φυσικό να απευθυνθούμε και στην Ατλαντική Συμμαχία και ειδικότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες και να τονίσουμε ότι αυτές επωμίζονται την ευθύνη για τις εξελίξεις στο Αιγαίο. Διότι όχι μόνο στηρίζουν με ανερχόμενο ρυθμό τη στρατιωτική δύναμη της Τουρκίας, αλλά ανέχονται και καλύπτουν -όπως είναι η περίπτωση του κατοχικού στρατού στη Βόρεια Κύπρο- ακόμα και τις έκνομες πράξεις της Τουρκίας.
Θα πρέπει να είναι σαφές ότι, σε περίπτωση πολεμικής εμπλοκής με την είσοδο του «Σισμίκ» στο Αιγαίο, θα υπάρξει καταλυτική αλλαγή και στο χώρο των Βαλκανίων, αλλά πιστεύω και σε αυτό ακόμη το σύστημα άμυνας των Δυτικών, δηλαδή του ΝΑΤΟ. Οι επιπτώσεις θα είναι καταλυτικές. Δεν είναι δυνατόν να συνομιλούμε για τη Φωνή της Αμερικής, δεν είναι δυνατόν να δεχόμεθα πρόσκληση, την οποία ακόμα επίσημα δεν έχουμε, να συζητήσουμε το μέλλον των στρατιωτικών σχέσεων Ελλάδας και Ηνωμένων Πολιτειών, όταν υπάρχει πράσινο φως προς την Τουρκία να προχωρήσει στα ατοπήματα, τα οποία περικλείουν έναν τεράστιο κίνδυνο και για την Τουρκία και για την Ελλάδα και για τα Βαλκάνια, τουλάχιστον.
Και θα ήθελα επίσης να πω ότι ο υπουργός των Εξωτερικών, Κάρολος Παπούλιας συναντάται σήμερα με τον πρόεδρο της Βουλγαρίας, Τεόντορ Ζίβκοφ, μεταφέροντάς του ένα σοβαρό μήνυμα από πλευρά μου. Όπως γνωρίζετε, υπάρχει συμφωνία μη επιθέσεως, η οποία επιβάλλει αυτή την ώρα την παράδοση ενός τέτοιου μηνύματος από τον υπουργό Εξωτερικών προς τον Τεόντορ Ζίβκοφ, με τον οποίο με συνδέει βεβαίως στενή προσωπική φιλία.
Εάν η κρίση αυτή αποτελεί μεθόδευση για να μας υποχρεώσουν να πάμε σε τραπέζι διαπραγματεύσεων εφ’ όλης της ύλης, εάν αυτός είναι ο στόχος τους, δεν πρόκειται η κυβέρνηση αυτή να το δεχθεί, να υποκύψει. Θα ήθελα αυτό το μήνυμα να είναι ξεκάθαρο. Πολιτικό διάλογο για άλλα θέματα, πλην του νομικού θέματος της υφαλοκρηπίδας, δεν είναι δυνατόν να κάνουμε με την Τουρκία, γιατί είναι όλα πολιτικά θέματα και αφορούν αποκλειστικά ποια κυριαρχικά δικαιώματα θα παραχωρήσει η Ελλάδα στην Τουρκία. Αυτό δεν λέγεται διάλογος. Αυτό είναι μήνυμα προς ηττημένο. Και δεν δεχόμεθα τέτοια μηνύματα. Ούτε είναι ηττημένη η Ελλάδα ούτε πρόκειται να είναι ηττημένη».
Η «απειλή» που έφερε την Ειρήνη
Ήταν σαφές ότι η χώρα απειλούσε με πόλεμο για να πετύχει την ειρήνη, κάτι το οποίο τελικά έγινε. Τελικά, υπό την απειλή γενικότερης σύρραξης, ο Τούρκος πρωθυπουργός έκανε πίσω και ανακοίνωσε σε συνέντευξή του στο BBC ότι το «Σισμίκ» δεν θα έβγαινε στο Αιγαίο. Παράλληλα, αποδέχθηκε τη διαμεσολάβηση του ΝΑΤΟ, με τον Ανδρέα Παπανδρέου να διαμηνύει πως η Ελλάδα δεν θα δεχόταν πολιτικές συνομιλίες επί νομικού ζητήματος, όπως ήταν η υφαλοκρηπίδα, αλλά «θα εκτιμούσε απόλυτα και θα συνέβαλε στις προσπάθειες του για αποκλιμάκωση της κρίσης».
Αποχαρακτηρισμένα έγγραφα της CIA αποκαλύπτουν ότι η κρίση του 1987 δεν ήταν πλασματική. Πολλώ δε μάλλον, δεν ήταν μια προπαγάνδα του Ανδρέα Παπανδρέου, αλλά πρόβα πολέμου.
Ενός πολέμου, ο οποίος είναι αλήθεια ότι έχει αποτυπωθεί στη μνήμη των Ελλήνων ως ένας πόλεμος που πράγματι κέρδισε η ελληνική πλευρά, χωρίς να χρειαστεί να ξεκινήσει ποτέ, με την απεμπλοκή να έρχεται και επίσημα στις 31 Μαρτίου.
Λίγους μήνες αργότερα, υπογράφεται η συμφωνία του Νταβός από τον Ανδρέα Παπανδρέου και τον Τουργκούτ Οζάλ, που δεσμεύει έως σήμερα Αθήνα και Άγκυρα να απέχουν των ερευνών στα διεθνή ύδατα του Αιγαίου, μέχρι να επιλυθεί το ζήτημα της υφαλοκρηπίδας των δύο χωρών.
