Ένα μάθημα ΑΟΖ για τους Έλληνες βουλευτές που θα ψηφίσουν την νέα σημαντική Ελληνογαλλική Αμυντική Συμφωνία
FILE PHOTO: Ο Πρόεδρος της Βουλής Κωνσταντίνος Τασούλας μιλά στην ολομέλεια του Κοινοβουλίου. ΑΠΕ-ΜΠΕ, Παντελής Σαίτας
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ένα από τα πιο σημαντικά έργα της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας ήταν η δημιουργία και κωδικοποίηση του θεσμού της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ).
Έτσι, δόθηκε ένα τέλος στην χαώδη κατάσταση που επικρατούσε μέχρι τότε στο Διεθνές Δίκαιο Αλιείας. Με βάση τα άρθρα 55, 56, 57 της νέας Σύμβασης (1982), ως Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη ορίζεται η πέραν και παρακείμενη της αιγιαλίτιδας ζώνης περιοχή, το πλάτος της οποίας μπορεί να φθάσει τα 200 ναυτικά μίλια (ν.μ.) από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετρείται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης.
Εντός της ΑΟΖ το παράκτιο κράτος ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα σε θέματα που έχουν σχέση με την εξερεύνηση, την εκμετάλλευση, την διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πηγών ζώντων ή μη, των υδάτων, του βυθού και υπεδάφους της θάλασσας, καθώς και κυριαρχικά δικαιώματα, που αφορούν στην εξερεύνηση και οικονομική εκμετάλλευση των ρευμάτων και των υπερκείμενων της θάλασσας ανέμων.
- Τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των παράκτιων και άλλων κρατών που αφορούν στα θέματα της αλιείας μέσα στην ΑΟΖ καθορίζονται στην Σύμβαση από τα άρθρα 51, 55, 56, 58-73, 115 και 123, ενώ στις περιοχές της ανοικτής θάλασσας η αλιεία ρυθμίζεται από τα άρθρα 116-120. Επιπλέον, στο Παράρτημα Ι της Σύμβασης αναφέρονται τα αποδημητικά είδη ψαριών που βρίσκονται μέσα ή έξω από αυτή την ζώνη.
Εάν όλα τα παράκτια κράτη κάνουν χρήση των δικαιωμάτων τους σε ΑΟΖ 200 ν.μ., τότε η περιοχή των ωκεανών που θα ανήκει σ’ αυτά τα κράτη θα καλύπτει γύρω στα 37,7 εκατ. τετρ. ν.μ. ή το 35,8% της παγκόσμιας θαλάσσιας επιφάνειας. Μέσα στην επικυριαρχία αυτών των ζωνών περιλαμβάνονται πάνω από το 90% της παγκόσμιας αλιείας, πάνω από το 87% των υδρογονανθράκων και γύρω στο 10% των πολυμεταλλικών κονδύλων.
Επομένως, εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί την κρίσιμη σημασία που έχει η ΑΟΖ όχι μόνο για το Δίκαιο της Θάλασσας αλλά γενικότερα για την παγκόσμια οικονομία και τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις.
Το άρθρο 56 της Σύμβασης αναφέρεται στα δικαιώματα, τις αρμοδιότητες και τις υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους μέσα στην ΑΟΖ. Σύμφωνα με το καίριο αυτό άρθρο, στην ΑΟΖ το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα στην έρευνα, την εκμετάλλευση, την διατήρηση και την διαχείριση των ζώντων ή μη πόρων του βυθού, του υπεδάφους και των υπερκείμενων υδάτων.
Επίσης, ασκεί κυριαρχικά δικαιώματα και σε άλλες οικονομικές δραστηριότητες, όπως είναι η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους. Επιπλέον, το παράκτιο κράτος έχει αποκλειστική αρμοδιότητα για: (α) την τοποθέτηση και χρήση τεχνητών νήσων και άλλων εγκαταστάσεων, (β) τη διεξαγωγή θαλάσσιας επιστημονικής έρευνας και (γ) την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος από τη ρύπανση. Το άρθρο 56 αναφέρει επίσης ότι το παράκτιο κράτος έχει υποχρέωση να σέβεται τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των άλλων κρατών μέσα στην δική του ΑΟΖ, πάντα βέβαια σύμφωνα με τους όρους που προβλέπει η Σύμβαση.
Θα πρέπει να σημειωθεί στο σημείο αυτό ότι το άρθρο 56 αναφέρεται σε “κυριαρχικά δικαιώματα” και όχι “κυριαρχία” στο παράκτιο κράτος σε σχέση με την ΑΟΖ. Έτσι, η νέα Σύμβαση προνοεί για τα συμφέροντα της παγκόσμιας κοινωνίας, αναγνωρίζοντας όχι μόνο ορισμένες υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους στο οποίο ανήκει η ΑΟΖ αλλά και δικαιώματα των άλλων κρατών, όπως βέβαια συμβαίνει με διαφορετικό τρόπο και στην περίπτωση της αιγιαλίτιδας ζώνης.
- Είναι ξεκάθαρο ότι στην Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας έγινε προσπάθεια να υπάρξει κάποια ισορροπία ανάμεσα στα παράκτια κράτη και στην παγκόσμια κοινότητα για αρκετά θέματα σε μακροπρόθεσμη βάση. Από την πρακτική των διαφόρων κρατών θα φανεί τελικά κατά πόσον έχει διατηρηθεί αυτή η ισορροπία.
- Ανάμεσα στα θέματα που μπορούν να δημιουργήσουν προβλήματα είναι αυτά της αλιείας, της ναυτιλιακής έρευνας, της ναυσιπλοΐας και της προστασίας του περιβάλλοντος.
Η διατύπωση “κυριαρχικά δικαιώματα” στο άρθρο 56 της Σύμβασης έχει σχέση με έναν ή περισσότερους ειδικούς σκοπούς. Κατ’ αρχήν ο όρος αυτός υποδηλώνει ότι το κράτος δεν ασκεί απόλυτη κυριαρχία όπως στην περίπτωση του εδάφους του ή της αιγιαλίτιδας ζώνης του, αλλά έχει δικαιοδοσία για ορισμένους συγκεκριμένους σκοπούς.
Πέραν από αυτούς τους σκοπούς δεν υπάρχει καμία βάση για άσκηση δικαιωμάτων του παράκτιου κράτους, ενώ οι πατροπαράδοτοι και υφιστάμενοι κανόνες που διέπουν τις ανοικτές θάλασσες συνεχίζουν να εφαρμόζονται. Από την άλλη πλευρά, το παράκτιο κράτος, αναφορικά με τη δικαιοδοσία που έχει για ορισμένους σκοπούς, είναι “κυρίαρχο”.
Έχει δηλαδή το αποκλειστικό δικαίωμα στη λήψη αποφάσεων σε σχέση με τους κανονισμούς που διέπουν την ΑΟΖ και το αποκλειστικό δικαίωμα να επιβάλει και να εφαρμόσει τα μέτρα που έχει λάβει σχετικά με αυτή τη ζώνη.
Όλα τα τέσσερα βασικά στοιχεία – εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος – περιλαμβάνονται στα “κυριαρχικά δικαιώματα” του άρθρου 56 της Σύμβασης. Η υποχρέωση του παράκτιου κράτους για την επιβολή μέτρων σχετικά με την προστασία του περιβάλλοντος προβλέπεται στο Μέρος ΧΙΙ της Σύμβασης.
Το άρθρο 57 ορίζει ότι η ΑΟΖ δεν μπορεί να υπερβαίνει τα 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσης από τις οποίες μετρείται το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Αυτό σημαίνει ότι το μέγιστο πλάτος της ΑΟΖ μπορεί να είναι 200 ν.μ., χωρίς όμως το πλάτος αυτό να είναι υποχρεωτικό για όλα τα παράκτια κράτη που δικαιούνται ΑΟΖ. Μέχρι τώρα, όλα τα κράτη που έχουν ΑΟΖ έχουν επιλέξει τα 200 ν.μ. ως μέγιστο πλάτος, από το οποίο πρέπει βέβαια να αφαιρεθεί το πλάτος της αιγιαλίτιδας ζώνης.
Έτσι, η Σιγκαπούρη που είχε αιγιαλίτιδα ζώνη 3 ν.μ., διαθέτει ΑΟΖ 197 ν.μ., η Δομινικανή Δημοκρατία που είχε αιγιαλίτιδα ζώνη 6 ν.μ, διαθέτει ΑΟΖ 194 ν.μ., οι ΗΠΑ που έχουν αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ., διαθέτουν ΑΟΖ 188 ν.μ. και το Τόγκο που έχει αιγιαλίτιδα ζώνη 30 ν.μ., διαθέτει ΑΟΖ 170 ν.μ.
Τα κέρδη που μπορούν να προκύψουν από τη δημιουργία ΑΟΖ μπορεί να είναι σημαντικά , αν π.χ. ένα πολύ μικρό κατοικήσιμο νησάκι βρίσκεται στρατηγικά τοποθετημένο σε απόσταση πέραν των 400 ν.μ. από οποιαδήποτε γειτονική χώρα.
Έτσι, θα μπορεί επί παραδείγματι να εξασφαλίσει αποκλειστική ζώνη για αλιεία και εκμετάλλευση του θαλάσσιου βυθού που να ξεπερνάει τα 125.000 τετραγωνικά μίλια, δηλαδή έκταση μεγαλύτερη από τη Γαλλία!
- Τέτοιου είδους περιπτώσεις παρουσιάζονται κυρίως στον Ειρηνικό Ωκεανό αλλά και στον Ατλαντικό. Στον Νότιο Ειρηνικό ένα νησιωτικό κράτος, το Κιριμπάτι (πληθυσμός 60,000), που παλαιότερα είχε την ονομασία Νησιά του Γκίλμπερτ, διαθέτει σήμερα ΑΟΖ 770.000 τ.ν.μ.
Η λέξη “αποκλειστική” που προηγείται της “οικονομικής ζώνης” δεν είναι απολύτως ακριβής, εφόσον για ορισμένα θέματα, όπως η αλιεία, η Ζώνη δεν είναι εντελώς αποκλειστική. Ο πρώτος Πρόεδρος της 2ης Επιτροπής Galino Pohl εισηγήθηκε την προσθήκη αυτής της λέξης κατά την διάρκεια της Διάσκεψης και ο όρος επικράτησε μέχρι το τέλος.
Η έννοια της αποκλειστικότητας συζητήθηκε αρκετές φορές στην Διάσκεψη, αλλά δεν υπήρξε ευρεία συναίνεση για την ακριβή σημασία της. Πάντως, αναγνωρίζεται η προτεραιότητα που έχει το παράκτιο κράτος σε θέματα που εμπίπτουν στην οικονομική σφαίρα και ανήκουν στα κυριαρχικά του δικαιώματα, τα οποία μπορούν να αποκληθούν “οικονομική κυριαρχία”.
Παράκτια κράτη και άλλα κράτη έχουν αρμοδιότητες που συνδέονται με την ΑΟΖ. Οι αρμοδιότητες των παράκτιων κρατών έχουν σχέση βασικά με την εκμετάλλευση των πηγών, ενώ αυτές των άλλων κρατών σχετίζονται με τα θέματα της ναυσιπλοΐας, των μεταφορών και των επικοινωνιών.
Αρμοδιότητες που σχετίζονται με την επιστημονική έρευνα και τη ρύπανση του περιβάλλοντος δεν μπορούν να διαχωριστούν από την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πόρων. Το άθροισμα των αρμοδιοτήτων του παράκτιου κράτους σε σχέση με τους φυσικούς πόρους στην οικονομική ζώνη μπορεί επομένως να ονομασθεί, “οικονομική κυριαρχία”.
Τo βασικό επιχείρημα στο οποίο μπορεί να βασισθεί κανείς για να αποδείξει ότι η ΑΟΖ είναι sui generis, προκύπτει από την ανάλυση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των κρατών σ’ αυτή τη ζώνη. Στην ΑΟΖ, ένα μόνο κράτος, το παράκτιο κράτος, στο οποίο ανήκει η ζώνη, έχει κυριαρχικά δικαιώματα για οικονομικούς σκοπούς και δικαιοδοσία για ορισμένες άλλες δραστηριότητες.
- Έτσι από την μια μεριά η ΑΟΖ δεν μπορεί να ανήκει στην αιγιαλίτιδα ζώνη όχι μόνο διότι η Σύμβαση ξεκάθαρα αναφέρει ότι η ΑΟΖ αρχίζει μετά την αιγιαλίτιδα ζώνη, αλλά και διότι τα άλλα κράτη διαθέτουν ορισμένα δικαιώματα στην ΑΟΖ, που δεν θα μπορούσαν να έχουν, εάν η ΑΟΖ αποτελούσε μέρος της αιγιαλίτιδας ζώνης.
Επίσης, η ΑΟΖ δεν μπορεί να ανήκει ούτε στην ανοικτή θάλασσα για τον απλούστατο λόγο ότι το νομικό καθεστώς της ανοικτής θάλασσας χαρακτηρίζεται από τη συνολική επικράτηση της αρχής της ελευθερίας. Η ανοικτή θάλασσα είναι μια ζώνη, όπου δεν υπάρχει “κυριαρχία”, δηλαδή είναι μια ζώνη κοινής χρήσης από όλα τα κράτη, κάτι βέβαια που δεν ισχύει για την ΑΟΖ.
Ένα εύλογο ερώτημα που προκύπτει είναι γατί προτάθηκε και τελικά υιοθετήθηκε ΑΟΖ με πλάτος 200 ν.μ. Δηλαδή, γιατί δεν προτιμήθηκε μια απόσταση 50 ν.μ. ή 100 ν.μ. ή 150 ν.μ. ή 500 ν.μ.; Η πιο αποδεκτή ερμηνεία είναι ότι όταν άρχισε η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, ορισμένα κράτη είχαν ήδη υιοθετήσει απόσταση 200 ν.μ. για την αιγιαλίτιδα ζώνη τους.
Τα κράτη αυτά (της Λατινικής Αμερικής και μερικά της Αφρικής) δεν θα δέχονταν να περιορίσουν την κυριαρχία τους σε πλάτος μικρότερο των 200 ν.μ. και πολύ σωστά στην Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας πολλές αντιπροσωπείες αποφάσισαν να προτείνουν τα 200 ν.μ. ως πλάτος της ΑΟΖ, γιατί έτσι αυξανόταν η πιθανότητα υιοθέτησης από την παγκόσμια κοινότητα.
Επιπλέον, η έννοια της ΑΟΖ είχε γίνει κατανοητή ως μια προστατευτική ζώνη, όπου το παράκτιο κράτος θα είχε σοβαρό έλεγχο των ζώντων και μη πλουτοπαραγωγικών πηγών του. Επίσης, η απόσταση των 200 ν.μ. θα περιλάμβανε στις περισσότερες περιπτώσεις όλη την υφαλοκρηπίδα του παράκτιου κράτους, που μέχρι τότε είχε ορισθεί ως η απόσταση όπου το βάθος της θάλασσας φτάνει τα 200 μέτρα.
Είναι φυσιολογικό διάφορα κράτη να διαχειρίζονται κατά διαφορετικούς τρόπους την δική τους ΑΟΖ και να λαμβάνουν αποφάσεις που άλλα κράτη δεν μπορούν να λάβουν, διότι έχουν διαφορές σε σχέση με το πολιτικό τους σύστημα, καθώς επίσης για κοινωνικοοικονομικούς, μορφωτικούς και περιβαλλοντολογικούς λόγους. Ανεξάρτητα, όμως, από αυτό, υπάρχουν μερικά γενικά μέτρα που όλα τα παράκτια κράτη πρέπει να υιοθετήσουν για να υπάρξει σωστή και λογική διαχείριση.
Έτσι, κάθε κράτος με ΑΟΖ πρέπει να πράξει τα ακόλουθα:
1. Να καθορίσει ποιές περιοχές του θαλασσίου χώρου περιλαμβάνονται στην δική του ΑΟΖ.
2. Να εκτιμήσει, κατά το καλύτερο δυνατόν τρόπο, τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της ΑΟΖ καθώς και τις οικολογικές ισορροπίες αυτής της ζώνης.
3. Να εκτιμήσει, κατά το καλύτερο δυνατό τρόπο, τις διαφορετικές χρήσεις των πλουτοπαραγωγικών πηγών καθώς και την αλληλεπίδρασή τους στην ΑΟΖ.
4. Να θέσει στόχους και προτεραιότητες υιοθετώντας πολιτικές που προάγουν αυτούς τους στόχους και ενσωματώνουν αυτές τις προτεραιότητες.
5. Να ρυθμίσει τις διάφορες δραστηριότητες που θα πραγματοποιηθούν εντός της ΑΟΖ, ώστε αυτές οι δραστηριότητες να προσαρμόζονται στις εθνικές επιλογές και δραστηριότητες.
6. Να συστήσει θεσμικό μηχανισμό για την διαμόρφωση των αποφάσεων και την διαχείριση της ΑΟΖ.
7. Να προσδιορίζει τα προβλήματα που δεν μπορούν να επιλυθούν ή τις ευκαιριες που δεν μπορεί να επωφεληθεί (λόγω των περιορισμών που υφίστανται στην ΑΟΖ) και να αναπτύξει στρατηγική για να ξεπερασθούν τέτοιου είδους ατέλειες.
Κανείς δεν αμφισβητεί τέσσερις βασικές θέσεις σε σχέση με την ΑΟΖ:
- Η ΑΟΖ αποτελεί πλέον αναμφισβήτητα μέρος του εθιμικού διεθνούς δικαίου από τότε που η UNCLOS τέθηκε σε ισχύ στις 16 Νοεμβρίου 1994.
- Η ΑΟΖ, σε αντίθεση με την υφαλοκρηπίδα, δεν ανήκει στο παράκτιο κράτος ipso jure, αλλά πρέπει σαφώς να ανακηρυχθεί από αυτό. Εάν δεν συμβεί κάτι τέτοιο, ΑΟΖ απλώς δεν υφίσταται. Η θαλάσσια περιοχή (η επιφάνεια και τα υπερκείμενα ύδατα) που δεν θα ανακηρυχθεί ως ΑΟΖ, αποτελεί νομικώς μέρος της ανοικτής θάλασσας.
3. Το νομικό περιεχόμενο αυτού του νέου θεσμού του διεθνούς δικαίου, ορίζεται από το 5ο Μέρος της Σύμβασης. Τα παράκτια κράτη δεν μπορούν να υπερβαίνουν τους περιορισμούς που τους έχουν επιβληθεί από το 5ο Μέρος της Σύμβασης σχετικά με τα δικαιώματά, τις δικαιοδοσίες και τις υποχρεώσεις τους. Έτσι “άλλα” κράτη έχουν δικαιώματα στην ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους και το παράκτιο κράτος δεν μπορεί να δημιουργήσει ΑΟΖ που να υπερβαίνει τα 200 ν.μ.
4. Κανένα κράτος ή ομάδα κρατών δεν έχει το δικαίωμα να ισχυρισθεί ότι κάποιο παράκτιο κράτος δεν μπορεί να ανακηρύξει την δική του ΑΟΖ. Αν και πότε ένα παράκτιο κράτος ανακηρύξει τη δική του ΑΟΖ ανήκει εντελώς στη δική του δικαιοδοσία.
Η έννοια της Υφαλοκρηπίδας που ισχύει από το 1945, διατηρήθηκε και στη νέα Σύμβαση του 1982, παρά την αποδοχή της νέας έννοιας της ΑΟΖ και παρότι η ΑΟΖ των περισσότερων κρατών υπερκαλύπτει την υφαλοκρηπίδα τους. Επιπλέον η υιοθέτηση της αρχής της απόστασης αντί αυτής της γεωλογίας φέρνει την έννοια της υφαλοκρηπίδας ακόμη πιο κοντά σ’ αυτή της ΑΟΖ. Κατά την διάρκεια της UNCLOS IIΙ υπήρξαν τρεις διαφορετικές θέσεις σχετικά με το θέμα της διατήρησης της υφαλοκρηπίδας μετά την δημιουργία της ΑΟΖ.
Η πρώτη υποστήριξε την συγχώνευση των δυο ζωνών σε ένα νέο καθεστώς, που θα ρύθμιζε τους ζωντανούς και μη πόρους μέχρι την απόσταση των 200 ν.μ.
Η δεύτερη προτιμούσε να ισχύει το καθεστώς της ΑΟΖ μέχρι τα 200 ν.μ. και πέραν αυτού του ορίου να ισχύει το καθεστώς της υφαλοκρηπίδας.
Η τρίτη θέση, που τελικά επικράτησε, ήθελε τα δυο καθεστώτα να διατηρήσουν την αυτονομία τους.
Νομίζω ότι ήταν σφάλμα της ελληνικής αντιπροσωπείας να υποστηρίξει την τρίτη θέση και όχι την πρώτη, που υιοθέτησαν οι χώρες της Λατινικής Αμερικής. Έτσι θα αφαιρούσαμε το θέμα της υφαλοκρηπίδας από τις ατέρμονες συζητήσεις που διεξάγουμε για πάνω από 40 χρόνια με την Τουρκία.
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.
ΟΛΕΣ ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ, ΤΑ ΣΧΟΛΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ ΕΔΩ ΚΑΙ ΕΔΩ
Ακολουθήστε τη HELLAS JOURNAL στη NEWS GOOGLE