Η παγίδα της Πενταμερούς και ο «διεθνής παράγων»: Ο βρώμικος ρόλος των Βρετανών και το Ισραήλ…
Για το έγκλημα εναντίον της Κύπρου πότε θα διαδηλώσουν οι Ελληνοκύπριοι; Ειρηνική εκδήλωση διαμαρτυρίας πραγματοποιήθηκε στην Πλατεία Ελευθερίας ενάντια στα μέτρα καταπάτησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λόγω των μέτρων για τον κορωνοϊό, Λευκωσία 20 Μαρτίου 2021. ΚΥΠΕ, ΚΑΤΙΑ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Αν και διαλύθηκαν το 2020, οι Τούρκοι Γκρίζοι Λύκοι συνεχίζουν να προκαλούν τη Γαλλία: Ανέλαβαν ξανά δράση, εγκωμιάζουν την τρομοκρατία, είναι επικίνδυνοι…
«Ήρεμα νερά» και τουρκικό πιστόλι στις διαπραγματεύσεις: Ξυπνήστε στην Αθήνα, «η Τουρκία διαδοχικά κάνει μαξιμαλισμό για να σας υποχρεώσει σε αυτοπεριορισμό»…
Η «άτυπη» πενταμερής συνάντηση για το Κυπριακό έχει ήδη ορισθεί για τα τέλη Απριλίου. Επανέρχεται έτσι στο προσκήνιο ο ρόλος του λεγόμενου διεθνούς παράγοντα, όπως αυτός διαμορφώνεται υπό τα σημερινά δεδομένα. Θα ήταν ίσως χρήσιμοι κάποιοι προβληματισμοί επ’ αυτού, ασφαλώς όχι εξαντλητικοί, σαν τροφή για σκέψη.
Πρώτος καθοριστικός παράγων είναι αναμφίβολα η Τουρκία. Τον Δεκέμβριο 2014, μερικές βδομάδες μετά την ανάληψη των καθηκόντων της, η Federica Mogherini, τότε Ύπατος Εκπρόσωπος και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Τουρκία και συναντήθηκε και με τον Πρόεδρο Ερντογάν.
Κατά τη συνάντηση εκείνη, ο Τούρκος Πρόεδρος της δήλωσε απερίφραστα ότι «τίποτε δεν μπορεί να συμβεί στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς τη συγκατάθεση της Τουρκίας».
Η Mogherini ενημέρωσε τα υπουργεία Εξωτερικών των κρατών-μελών της ΕΕ. Σε συνάντηση λίγους μήνες αργότερα με τους Ευρωπαίους ομολόγους μου στο Λουξεμβούργο, διαπίστωσα, όχι χωρίς έκπληξη, πως ελάχιστοι είχαν συγκρατήσει την προειδοποίηση αυτή του Ερντογάν. Ό,τι ακολούθησε τα επόμενα χρόνια δεν αποτελεί παρά υλοποίηση όσων ο Τούρκος Πρόεδρος είχε προαναγγείλει διά της Mogherini.
- Διαχρονικός στρατηγικός στόχος και επιδίωξη της Τουρκίας είναι ο έλεγχος του «μαλακού της υπογάστριου» και η αποτροπή αυτού που προσλαμβάνει ως «περικύκλωσή» της. Από το Αιγαίο στην Κύπρο, από τη Συρία στον Λίβανο, από την Αίγυπτο στη Λιβύη, μεθοδικά και με σταθερά βήματα, ενεργεί προς τον σκοπό αυτό.
- Είναι, εξάλλου, χώρα που σχεδιάζει μακροπρόθεσμα τις στρατηγικές της επιλογές, σε βάθος δεκαετιών και αιώνων, ανεξάρτητα από καθεστώτα, και στην υλοποίησή τους μόνο τακτικούς και πρόσκαιρους ελιγμούς πραγματοποιεί.
Το πραξικόπημα του Ιουλίου 2016 εξέτρεψε προσωρινά μόνο τον Ερντογάν από τον στόχο αυτό, αφού του μετέβαλε τις προτεραιότητες. Όμως, έχοντας σε μεγάλο βαθμό τακτοποιήσει τους λογαριασμούς του με τους στρατιωτικούς, επέστρεψε στη συνέχεια με μεγαλύτερη αποφασιστικά στην πραγματοποίηση των αρχικών του σχεδιασμών: μεγαλύτερη διεκδικητικότητα στο Αιγαίο και στη Συρία, ανάμιξη μέσω «πληρεξουσίων» στα εσωτερικά του Λιβάνου, επέμβαση στη Λιβύη, προσπάθεια προσέγγισης του αιγυπτιακού καθεστώτος και ασφαλώς αύξηση των απαιτήσεων στο Κυπριακό.
Η Κύπρος αποτελεί ασφαλώς κεντρικό σημείο για τον έλεγχο της Ανατολικής Μεσογείου και της εξασφάλισης των νοτίων παραλίων της Τουρκίας, γι’ αυτό και ο έλεγχός της είναι ουσιώδης στο τουρκικό εγχείρημα. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και το τουρκικό ενδιαφέρον για τα ενεργειακά αποθέματα της περιοχής. Αποτελεί όμως περισσότερο μέσον παρά σκοπό. Για ποια, εξάλλου, αποθέματα μιλούμε;
Τα μόνα επιβεβαιωμένα είναι εκείνα του «Αφροδίτη», μικρής οικονομικής σημασίας. Το υποτιθέμενο προσδοκώμενο από την Τουρκία οικονομικό όφελος είναι δυσανάλογα αβέβαιο και πιθανότατα χαμηλό, συγκρινόμενο με ό,τι έχει επενδύσει στον τομέα αυτό. Το μείζον είναι ο έλεγχος της περιοχής, ο οποίος περνά μέσα και από τα ενεργειακά.
- Πέραν αυτών, η εσωτερική πολιτική κατάσταση στη χώρα, με την εξάρτηση, «ομηρία» θα έλεγα, του Ερντογάν από ακραία εθνικιστικά κόμματα και την επιδείνωση της πραγματικής οικονομίας προσφέρονται για τον αποπροσανατολισμό της τουρκικής κοινής γνώμης προς εξωτερικά θέματα.
Η σύνθεση των δεδομένων αυτών δίνει μια ιδέα των όσων θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε σε περίπτωση που η διαπραγματευτική διαδικασία προχωρήσει. Η Τουρκία όμως δεν είναι η μόνη δύναμη με ενδιαφέρον για την περιοχή.
Η Ρωσία, όπως φάνηκε και από την άνευ περιορισμών υποστήριξή της προς το συριακό καθεστώς, βρίσκεται πάντοτε σε αναζήτηση στηριγμάτων και διευκολύνσεων για μονιμότερη παρουσία στην περιοχή.
Εξού και η δικαιολογημένη ενόχλησή της, η οποία εκφράσθηκε με διάφορους τρόπους, για τη συμπερίληψη, κατ’ αμερικανική απαίτηση, στο κοινό ανακοινωθέν της συνάντησης 3+1 (Κύπρος, Ελλάδα, Ισραήλ + ΗΠΑ) του Μαρτίου 2019 της φράσης «The leaders agreed to increase regional cooperation; to support energy independence and security; and to defend against external malign influences in the Eastern Mediterranean and the broader Middle East».
Η Ρωσία, βέβαια, ασκεί την πολιτική της με βάση τα δικά της εθνικά συμφέροντα, τα οποία για την ώρα της επιβάλλουν να τηρεί στο Κυπριακό αυτό που ονομάζει «στάση αρχών», θέση που αντηχεί εύηχα στ’ αφτιά ορισμένων πολιτικών κύκλων της Μεγαλονήσου. Παράλληλα όμως, η αναπτυσσόμενη σχέση της με την Τουρκία, ιδιαίτερα δε μεταξύ των δύο αυταρχικών ηγετών Πούτιν και Eρντογάν, διαφοροποιεί ήδη τα γεωπολιτικά δεδομένα στην περιοχή.
Η προσπάθεια της Μόσχας να απομακρύνει την Άγκυρα από τους παραδοσιακούς της εταίρους και συμμάχους είναι προφανής. Προφανές είναι επίσης και το γεγονός ότι ο Eρντογάν αξιοποιεί και εκμεταλλεύεται προς όφελός του την κατάσταση αυτή. Γιατί μπορεί μεν η Δύση να μη θεωρεί τον Τούρκο Πρόεδρο ό,τι καλύτερο για τα συμφέροντά της, αλλά επιθυμεί διακαώς την παραμονή της Τουρκίας στο στρατόπεδό της.
Υπάρχει, όμως, και κάτι άλλο. Η Ρωσία, το υπουργείο Εξωτερικών ιδιαίτερα αλλάζουν. Δεν είναι η παλιά Σοβιετική Ένωση. Νέες νοοτροπίες και κυρίως νέα πρόσωπα έχουν σιγά-σιγά αναθεωρήσει κατεστημένες αντιλήψεις. Παρά το γεγονός ότι η σοβιετική-ρωσική εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από μια σταθερότητα, όχι στατικότητα, αφού τα συμφέροντα της χώρας στην περιοχή δεν άλλαξαν ουσιωδώς από την εποχή της Αυτοκρατορίας, υπάρχει σήμερα μια διαφορετική ανάλυσή τους και κυρίως των τρόπων και μεθόδων επιδίωξής τους.
- Στον βαθμό που η διασφάλιση των συμφερόντων αυτών θα μπορούσε ενδεχομένως να επιτευχθεί αποτελεσματικότερα με αλλαγή της κυπριακής πολιτικής της Μόσχας, δεν θα απέκλεια να δούμε και μεταβολή της «στάσης αρχών».
- Ο νυν υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, είναι, ευτυχώς, καλός γνώστης των θεμάτων μας και προέρχεται από την παλιά σχολή σκέψης. Δεν μπορείς όμως να επενδύεις τα πάντα σε ένα μόνο πρόσωπο, το οποίο μοιραίως κάποια στιγμή θα αποχωρήσει.
Η Γαλλία, επίσης, επέδειξε όψιμο ενδιαφέρον για την περιοχή μας, ενδιαφέρον το οποίο δημιούργησε κλίμα αισιοδοξίας και επανέφερε τις μνήμες του «Ελλάς-Γαλλία, συμμαχία». Το γαλλικό ενδιαφέρον συνέπεσε χρονικά με την τουρκική ανάμειξη στη Λιβύη, χώρα που συνορεύει με δύο χώρες άμεσου γαλλικού ενδιαφέροντος, την Αλγερία και την Τυνησία. Παράλληλα, υπάρχει πάντοτε η τουρκική ανάμειξη, έμμεσα και μέσω τρίτων, στα εσωτερικά μιας άλλης χώρας παραδοσιακά γαλλικού ενδιαφέροντος, του Λιβάνου.
Η προοπτική δημιουργίας, υπό την επιρροή της Τουρκίας, ενός ισλαμικού πολιτικού τόξου, Λιβάνου, Αιγύπτου (όπου επί καθεστώτος Morsi η Τουρκία επηρέαζε αποτελεσματικά τις επιλογές εξωτερικής πολιτικής της χώρας), Λιβύης, Τυνησίας, Αλγερίας, μόνο εφιάλτες θα προκαλούσε στη γαλλική εξωτερική πολιτική, ιδίως εν όψει των προεδρικών εκλογών του Απριλίου 2022.
Είναι θετικό στοιχείο ότι, ήδη από το 2005, όλες οι κυπριακές Κυβερνήσεις επένδυσαν στις σχέσεις τους με τη Γαλλία, ενισχύοντας τις πολιτικές και διπλωματικές τους δυνατότητες. Η πρόσφατη, επίσης, αναζωογόνηση των ελληνο-γαλλικών σχέσεων και η προοπτική σύναψης συμβολαίων για προμήθεια αμυντικού υλικού για τις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις αναβαθμίζουν τη συνεργασία των δύο χωρών στους συγκεκριμένους τομείς. Όμως, μέχρι εκεί. Ας μην τρέφουμε αυταπάτες.
Με την αλλαγή φρουράς στην Ουάσινγκτον, φαίνεται ότι οι ΗΠΑ επανέρχονται δυναμικά στην ευρύτερη περιοχή. Υπήρξε, βέβαια, προς το τέλος της θητείας Τραμπ, με τις επισκέψεις Πομπέο, ανανέωση του αμερικανικού ενδιαφέροντος,. Όμως «Too little, too late».
Δεν είμαι βέβαιος ότι τώρα τα πράγματα θα αλλάξουν δραστικά και θεαματικά. Βέβαιον είναι ότι ο Μπάιντεν, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, θα λειτουργήσει θεσμικά, μέσω του υπουργείου Εξωτερικών και του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας. Είναι αυτό καλή είδηση; Έχοντας υπ’ όψιν πώς λειτουργεί το σύστημα και η αμερικανική γραφειοκρατία, δεν θα ήμουν υπερβολικά αισιόδοξος. Όμως, αν μη τι άλλο, θα εκλείψουν οι συχνές εξωθεσμικές παρεμβάσεις και ενέργειες του τέως Προέδρου και η άσκηση προσωπικής εξωτερικής πολιτικής.
Δεν υποτιμώ βέβαια το γεγονός ότι κατά την παρούσα συγκυρία υπάρχουν στην Ουάσινγκτον κάποιες ασφαλιστικές δικλίδες: ο Πρόεδρος Μπάιντεν γνωρίζει και έχει ασχοληθεί στο παρελθόν με τα θέματά μας και θέλω να ελπίζω ότι δεν θα δέχεται αβασάνιστα ό,τι του εισηγείται η γραφειοκρατία, ο δε γερουσιαστής Menendez είναι πλέον πρόεδρος της παντοδύναμης Επιτροπής Εξωτερικών της Αμερικανικής Γερουσίας.
Βέβαια, κάτω απ’ αυτούς υπάρχει πληθώρα πολιτικών, υπηρεσιακών και άλλων που παρεμβαίνουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων και είναι γνωστό ότι η πρόσβαση στην κορυφή δεν είναι πάντοτε εύκολη και έγκαιρη.
Δεν θα πρέπει, ακόμη, να μας διαφεύγει πως η παρούσα επιδείνωση των αμερικανο-τουρκικών σχέσεων και η επιβολή κυρώσεων, καίτοι θα πρέπει να προσμετρώνται, δεν οφείλονται και ούτε έχουν σχέση με το Κυπριακό. Ταυτόχρονα, η προσπάθεια επαναπροσέγγισης από πλευράς Τουρκίας βρίσκεται υπό εξέλιξη.
Το 2004 πληρώσαμε τίμημα για τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην ευρύτερη περιοχή μας. Θα πρέπει, με κάθε τρόπο, να αποφευχθεί να επαναληφθεί κάτι παρόμοιο, ως αντιστάθμισμα «της επανόδου της Τουρκίας στην τάξη».
- Ο ρόλος των Βρετανών και του Ισραήλ
Σ’ ό,τι αφορά το Ηνωμένο Βασίλειο, θα μπορούσαν να γραφούν πάρα πολλά για τα οποία ο δημοσιογραφικός χώρος δεν επαρκεί. Για τους Βρετανούς, όμως, υπάρχει μια διαχρονική βασική προτεραιότητα: η διαφύλαξη του καθεστώτος και της απρόσκοπτης λειτουργίας των Βάσεων. Οτιδήποτε θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τα δύο αυτά στοιχεία θα βρει το Ηνωμένο Βασιλείο αντιμέτωπο.
Η διαπίστωση αυτή δεν είναι κατ’ ανάγκην εις βάρος των συμφερόντων μας. Υπάρχουν περιθώρια αξιοποίησής της, από τη στιγμή που η διασφάλιση των στοιχείων αυτών εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την Κυπριακή Δημοκρατία. Πέραν αυτού, κατά την περίοδο 2013-2018, δημιουργήθηκαν μεταξύ Κύπρου-Ηνωμένου Βασιλείου συνέργειες στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, οι οποίες θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν κατάλληλα. Και να μη λησμονείται ότι το Λονδίνο, ιδιαίτερα ο αείμνηστος Ρόμπιν Κουκ, υποστήριξε έμπρακτα την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, γιατί αυτό επέβαλλαν τα βρετανικά συμφέροντα.
Υπάρχει ακόμη ένας άλλος σημαντικός παράγων στην περιοχή, το Ισραήλ. Το Ισραήλ το οποίο θεωρεί την Κύπρο και την Ελλάδα ως το «στρατηγικό του βάθος». Το Ισραήλ με όλη την πολιτική επιρροή που μπορεί να ασκήσει πέραν του Ατλαντικού. Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου, σε μια αποστροφή όταν του εξηγήθηκε πως προδιαγράφεται η λύση του Κυπριακού, είπε μεταξύ σοβαρού και αστείου (;): «Αν έχω αντιληφθεί σωστά, εγώ θα πρέπει να είμαι εναντίον της λύσης»…
- Αξιοποίηση συγκριτικών πλεονεκτημάτων
Τέλος, θα πρέπει να λεχθεί ότι οι περιφερειακές πρωτοβουλίες που αναλήφθηκαν από τον Ιωάννη Κασουλίδη από το 2013 και μετά έχουν ασφαλώς ενισχύσει τη διπλωματική θέση της Κύπρου και αναδείξει δυνατότητες, ιδίως με αραβικές χώρες της περιοχής (Αίγυπτος, Ιορδανία, Σαουδική Αραβία, με την οποία η Κύπρος μέχρι το 2015 δεν διατηρούσε πλήρεις διπλωματικές σχέσεις, ΗΑΕ κ.ά.), που στο παρελθόν παρέμεναν ανεκμετάλλευτες. Αυτό είναι κάτι που σταθμίζεται θετικά στα δυτικά κέντρα λήψεως αποφάσεων.
Θα μου υποδειχθεί, δικαίως, ότι δεν έχω αναφερθεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Διερωτώμαι, όμως, αν είναι σε θέση να διαδραματίσει κάποιον ουσιαστικό ρόλο. Το 2004, ούτε λίγο ούτε πολύ, μας είχε πει «συμφωνήστε με τους Τούρκους κι εμείς θα θεωρήσουμε ότι αυτό συνάδει με το Κεκτημένο».
Τώρα, στην καλύτερη των περιπτώσεων, να αναμένουμε τήρηση ίσων αποστάσεων και κάποιες λεκτικές διακηρύξεις. Και εδώ όμως η ιδιότητά μας του κράτους-μέλους παρέχει δυνατότητες και μέσα που θα μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε.
Καταλήγω, σημειώνοντας πως, σ’ ότι αφορά τον «διεθνή παράγοντα», διαθέτουμε ορισμένα συγκριτικά πλεονεκτήματα. Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι αυτά μπορούν να αντισταθμίσουν απόλυτα το γεωπολιτικό βάρος της Τουρκίας. Όμως κάποια απ’ αυτά επιβάλλεται να αξιοποιηθούν έγκαιρα, καίτοι χωρίς υπέρμετρες προσδοκίες.
*Πρέσβης ε.τ. – Πρώην γ..δ. Υπουργείου Εξωτερικών Κυπριακής Δημοκρατίας (2006-2008 και 2013-2018)
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.