Γεωπολιτικές προβλέψεις και τάσεις με σημασία για την Ευρώπη: Ο Πούτιν μένει αδελφός του Ερντογάν!
Ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν. EPA, MIKHAIL KLIMENTYEV, SPUTNIK, KREMLIN POOL
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ειδική αναφορά για το Κυπριακό στο προσχέδιο συμπερασμάτων της Συνόδου Κορυφής ΕΕ: Έμφαση στην ανάγκη επανέναρξης συνομιλιών* Υπόμνηση και προς Αγκυρα για σταθερότητα στην Ανατολική Μεσόγειο
Ο Μπλίνκεν “την είπε” στον Χακάν Φιντάν, συνομίλησε και με τον υπουργό Εξωτερικών της Αιγύπτου: Σιδηρά η δέσμευση των ΗΠΑ για την ασφάλεια του Ισραήλ, του τόνισε…
Τις γεωπολιτικές τάσεις που θα επηρεάσουν την Ευρώπη στα επόμενα χρόνια επιχειρεί να προσδιορίσει ανάλυση της φιλοευρωπαϊκής βρετανικής δεξαμενής σκέψης Centre for European Reform (CER) με τίτλο «Η νέα γεωπολιτική» (The New Geopolitics).
Πρόκειται για 10σελιδη ανάλυση, που περιλαμβάνεται στην ετήσια έκθεση του CER (Annual Report) και υπογράφεται από τον διευθυντή του, Charles Grant. Μεταξύ άλλων προβλέπονται περαιτέρω απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση και δυσκολία της ΕΕ να διαμορφώσει μια κοινή μεταναστευτική και εξωτερική πολιτική.
Πιο συγκεκριμένα, προσδιορίζονται οι εξής βασικές γεωπολιτικές τάσεις:
1. Θα χρειαστεί καιρός για να ανακάμψει η φήμη των ΗΠΑ από τη ζημιά που προκάλεσε ο Trump, αλλά ο νέος αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν θα δώσει νέα πνοή στo πολυμερές σύστημα. Ο Biden θα δώσει πολύ μεγαλύτερη σημασία από ό,τι ο Ντόναλντ Τραμπ σε θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συνεργασίας με φιλικές χώρες. Θα λαμβάνει σοβαρά υπόψη του διεθνείς οργανισμούς, θα στηρίξει το ΝΑΤΟ και θα επιδιώξει μια εποικοδομητική συνεργασία με την Ε.Ε..
2. Κάθε παγκόσμια κρίση φαίνεται να ενισχύει την αυτοπεποίθηση της Κίνας. Αλλά η αυξανόμενα δυναμική εξωτερική πολιτική της θα προκαλέσει εχθρική αντίδραση. Η Κίνα βγαίνει ενισχυμένη από την πανδημία. Η επιρροή της σε διεθνείς οργανισμούς αυξάνεται, αλλά αρκετές δυτικές χώρες προωθούν τη δημιουργία εναλλακτικών σχημάτων, όπως τις ομάδες G7 και D10. Η κυριαρχική τάση της Κίνας θα συνεχίσει να προκαλεί ανησυχία, ενώ η δυτική κοινή γνώμη γίνεται όλο και πιο αρνητική απέναντί της, γεγονός που αναμένεται να επηρεάσει και τις εμπορικές σχέσεις της Δύσης με την Κίνα.
3. Η οικονομική και στρατηγική αντιπαράθεση μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας θα κυριαρχήσει στον τομέα της γεωπολιτικής, προκαλώντας προβλήματα για την ΕΕ. Η Ε.Ε. θα δυσκολευτεί να κινηθεί μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας, επιδιώκοντας αφενός να μείνει στρατηγικά ευθυγραμμισμένη με τις ΗΠΑ αλλά και να μη χάσει τους οικονομικούς της δεσμούς με την Κίνα. ΗΠΑ και ΕΕ θα δυσκολευτούν να υιοθετήσουν κοινή στάση έναντι της Κίνας.
- 4. Ρωσία και Τουρκία θα συνεχίσουν να απομακρύνονται από τη Δύση. Η Ρωσία θα ευθυγραμμιστεί γεωπολιτικά με την Κίνα και ο ρώσος πρόεδρος Putin θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τον τούρκο πρόεδρο Erdogan. Ο Biden θα είναι περισσότερο πρόθυμος να ασκήσει πίεση στην Τουρκία, αλλά θα προσπαθήσει και να την κρατήσει ως σύμμαχο.
Η ΕΕ έχει περισσότερη ανάγκη συνεργασίας με την Τουρκία από ό,τι οι ΗΠΑ λόγω του προσφυγικού. Παρόλα αυτά οι ευρωπαίοι ηγέτες έχουν κουραστεί από την αντιδημοκρατική συμπεριφορά του Erdogan στο εσωτερικό της χώρας του και την επιθετική του εξωτερική πολιτική- ιδίως από τη συγκρουσιακή του στάση έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου στην ανατολική Μεσόγειο – και έχουν μετατοπιστεί προς μια πιο σκληρή στάση έναντι της Τουρκίας.
Στα τέλη του 2020 υπήρχαν ενδείξεις ότι η Άγκυρα επιδιώκει βελτίωση των σχέσεών της με τη Δύση, αλλά καμιά αλλαγή δεν είναι πιθανό να είναι αρκετή για την αποκατάσταση των φιλικών σχέσεων με τους ηγέτες των ΗΠΑ και της ΕΕ.
5. Η ήττα του Trump δεν εξαφάνισε τον τραμπισμό. Ο δεξιός λαϊκισμός αναμένεται να εμφανίζεται κατά διαστήματα σε διάφορες χώρες, όπως στην Ουγγαρία. Μετά την πανδημία αναμένεται να τεθούν εκ νέου θέματα όπως το μεταναστευτικό και η οικονομική ανισότητα.
6. Το Ηνωμένο Βασίλειο θα αντιμετωπίσει μερικά πολύ δύσκολα χρόνια. Η Βρετανία οδεύει προς μια περίοδο χαμηλής ανάπτυξης, ενώ το θέμα της ανεξαρτησίας της Σκωτίας αναμένεται να τεθεί πιο επιτακτικά. Στην εξωτερική πολιτική το Ηνωμένο Βασίλειο θα ευθυγραμμιστεί σε κάποια θέματα με την ΕΕ (Ιράν, Μέση Ανατολή, κλιματική αλλαγή), ενώ σε άλλα θα ακολουθήσει τις ΗΠΑ (Κίνα). Υπάρχει ο κίνδυνος εσωστρέφειας, αν συνεχιστεί η αντιπαράθεση για το Brexit.
Θα μπορούσε, ωστόσο, η Βρετανία να υιοθετήσει μια εξωστρεφή προσέγγιση προσελκύοντας ταλέντα από όλο τον κόσμο στα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά της κέντρα και υποστηρίζοντας τον ΟΗΕ και διεθνείς οργανισμούς για την επίλυση παγκόσμιων προβλημάτων.
- 7. Αν και ο πολιτικός άνεμος πνέει κατά της παγκοσμιοποίησης, σε πολλούς τομείς δεν θα υποχωρήσει. Η ΕΕ θα αυξήσει τις προσπάθειές της να προστατεύσει επιχειρήσεις από «άδικες» ξένες εξαγορές (πχ. από την Κίνα). Η απουσία του Ηνωμένου Βασιλείου θα επιτρέψει στην ΕΕ να γίνει πιο «γαλλική» ή «προστατευτική».
- Αλλά θα υπάρξουν και αντιδράσεις από τις Σκανδιναβικές χώρες και τις χώρες της Βαλτικής – και σε μερικές περιπτώσεις και από τη Γερμανία, της οποίας ο κατασκευαστικός τομέας στηρίζεται στο ανοιχτό, παγκόσμιο εμπόριο.
8. Ο πλούτος και η ισχύς των τεχνολογικών κολοσσών έχει αυξηθεί με τον κορωνοϊό, αλλά θα περιοριστεί. Πολιτικοί στον αναπτυγμένο κόσμο, με επικεφαλής την ΕΕ, θα βρουν τρόπους ρύθμισης και φορολόγησης των μεγάλων τεχνολογικών κολοσσών. Αλλά οι προσπάθειες της Ευρώπης να περιορίσει τις εταιρείες αυτές θα προκαλέσουν και εντάσεις με τις ΗΠΑ. Σε κάθε περίπτωση δεν ανησυχούν μόνο οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικάνοι για τη δύναμη των τεχνολογικών κολοσσών. Και η Κίνα επιδιώκει τον περιορισμό του μονοπωλίου τους.
9. Η ευρωζώνη θα ενοποιηθεί περισσότερο, αλλά οι προσπάθειες της ΕΕ να καταλήξει σε κοινούς κανόνες για τη διαχείριση του μεταναστευτικού και σε μια κοινή εξωτερική πολιτική θα αποδειχτούν προβληματικές. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης μπορεί να βοηθήσει σημαντικά τα κράτη-μέλη που θα πληγούν περισσότερο από την πανδημία. Παράλληλα σημειώνεται πρόοδος στον τομέα των μεταρρυθμίσεων στην ευρωζώνη, πχ. στην τραπεζική ένωση. Από την άλλη πλευρά, στο μεταναστευτικό και την πολιτική ασύλου η ευρωπαϊκή ενοποίηση φαίνεται πιο δύσκολη.
Ωστόσο, «χωρίς ένα βιώσιμο πλαίσιο εσωτερικής αλληλεγγύης οι χώρες στα σύνορα της ΕΕ θα βρίσκουν τρόπους εκδίωξης των μεταναστών – είτε πρόκειται για απωθήσεις σκαφών από την Ελλάδα είτε για συμφωνίες με παραστρατιωτικές ομάδες της Λιβύης από την πλευρά της Ιταλίας». Έλλειψη προόδου θα θέσει σε κίνδυνο τον χώρο Σένγκεν και την ελεύθερη μετακίνηση στο πλαίσιο της ενιαίας αγοράς. Ως προς το θέμα της κοινής ευρωπαϊκής εξωτερικής πολιτικής, οι προοπτικές δεν είναι θετικές, καθώς τα κράτη-μέλη έχουν διαφορετικές θέσεις σε πολλά θέματα, όπως απέναντι στην Κίνα, τη Μέση Ανατολή και τη Ρωσία. Κοινές πολιτικές μπορεί να εφαρμοστούν σε γειτονικές με την ΕΕ περιοχές, όπως στα δυτικά Βαλκάνια, στην ανατολική Μεσόγειο και τις χώρες του Μαγκρέμπ.
10. Το χάσμα μεταξύ των περισσότερων κρατών-μελών και κάποιων κεντροευρωπαϊκών χωρών δεν θα κλείσει σύντομα, καθώς αντανακλά βαθύτερες πολιτιστικές διαιρέσεις της ευρωπαϊκής ηπείρου.
11. Γαλλία και Γερμανία θα συνεχίσουν να ηγούνται στην Ευρώπη, αλλά η Γαλλία θα έχει το προβάδισμα για τα επόμενα λίγα χρόνια, καθώς η προσοχή της Γερμανίας θα αποσπαστεί λόγω της αποχώρησης της Merkel. Ο αντικαταστάτης της Merkel δύσκολα θα έχει τον ίδιο καίριο ρόλο που είχε η καγκελάριος, τουλάχιστον για μερικά χρόνια. Στο μεταξύ ο Macron έχει αναδειχτεί στον πιο δυναμικό και δραστήριο ηγέτη στην ΕΕ.
- 12. Η Ε.Ε. θα ξοδέψει πολύ χρόνο συζητώντας το θέμα της «στρατηγικής αυτονομίας». Το πρόβλημα είναι ότι η ιδέα του Macron περί στρατηγικής αυτονομίας αντιμετωπίζεται με επιφυλάξεις από πολιτικούς στην κεντρική Ευρώπη και τα κράτη της Βαλτικής, καθώς και στη Γερμανία, που φοβούνται ότι πρόκειται για αντιαμερικανική ιδέα.
- Η ιδέα θα έχει μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα, αν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις βρουν τρόπους σύνδεσης του Ηνωμένου Βασιλείου με τις πολιτικές τους στον τομέα της εξωτερικής πολιτικής και άμυνας. Αυτό δε διαφαίνεται στις αρχές του 2021, αλλά μπορεί να γίνει στο μέλλον, όταν θα υπάρχει περισσότερη εμπιστοσύνη.
Καταλήγοντας η ανάλυση τονίζει την ανάγκη συνεργασίας μεταξύ ΗΠΑ και ΕΕ. Παράλληλα ΕΕ και Ηνωμένο Βασίλειο χρειάζεται να υιοθετήσουν μια πιο στρατηγική προσέγγιση της σχέσης τους και να επικεντρωθούν λιγότερο σε λεπτομέρειες, όπως οι ποσοστώσεις στην αλιεία, και περισσότερο στο θέμα της συνεργασίας για την υπεράσπιση των δυτικών αξιών.
Βόρεια Αμερική και Ευρώπη χρειάζεται να επιλύσουν προβλήματα στο εσωτερικό τους (οικονομική ανάκαμψη, μεταναστευτικό κλπ) αλλά και να ηγηθούν στην αντιμετώπιση παγκόσμιων προκλήσεων όπως η κλιματική αλλαγή, οι πανδημίες και η υπανάπτυξη.
Θα πρέπει να κάνουν το φιλελεύθερο δημοκρατικό μοντέλο πιο ελκυστικό από το αυταρχικό σύστημα της Κίνας.
Το πλήρες κείμενο στα αγγλικά δημοσιεύεται στον ιστότοπο του CER (ΕΔΩ)