Κύπρος-Ελλάδα, 20/7/2020: Αντί άλλης (“επετειακής”) αφήγησης, η ελπίδα στην ποίηση του Σεφέρη
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Ευάγγελος Αβέρωφ και ο Γεώργιος Σεφέρης στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Φωτογραφία ΟΗΕ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Στην ομιλία του του Γιώργου Σεφέρη στη Σουηδική Ακαδημία, όταν τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1963, πριν από 67 χρόνια, αναφέρει κάτι πολύ σημαντικό που ισχύει για την Ελλάδα όσο και για την Κύπρο…
Γιατί προφήτευε τη μοίρα των εχθρών τους:
[…] ‘Όταν, στο δρόμο της Θήβας, ο Oιδίπους συνάντησε τη Σφίγγα κι αυτή του έθεσε το αίνιγμά της, η απόκρισή του ήταν: ο άνθρωπος. Τούτη η απλή λέξη χάλασε το τέρας. Έχουμε πολλά τέρατα να καταστρέψουμε…
»Και ένας από τους διδασκάλους μου, των αρχών του περασμένου αιώνα, (ο Στρατηγός Μακρυγιάννης) γράφει: «…θα χαθούμε, γιατί αδικήσαμε…».
Αυτός ο άνθρωπος ήταν αγράμματος• είχε μάθει να γράφει στα τριάντα πέντε χρόνια της ηλικίας του.
Αλλά στην Ελλάδα των ημερών μας, η προφορική παράδοση πηγαίνει μακριά στα περασμένα, όσο και η γραπτή. Το ίδιο και η ποίηση.»
Το ίδιο, ενδεχομένως να ισχύσει και για την Τουρκία:
«Θα χαθεί, γιατί αδίκησε»
ΣΑΛΑΜΙΝΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΣ
(Γιώργος Σεφέρης)
… Σαλαμῖνα τε
τᾶς νῦν ματρόπολις τῶνδ’
αἰτία στεναγμῶν.
ΠΕΡΣΑΙ
Κάποτε ο ήλιος του μεσημεριού, κάποτε φούχτες η ψιλή βροχή
και τ’ ακρογιάλι γεμάτο θρύψαλα παλιά πιθάρια.
Ασήμαντες οι κολόνες· μονάχα ο Άγιος Επιφάνιος
δείχνοντας μουντά, χωνεμένη τη δύναμη της πολύχρυσης αυτοκρατορίας.
5 Τα νέα κορμιά περάσαν απεδώ, τα ερωτεμένα·
παλμοί στους κόλπους, ρόδινα κοχύλια και τα σφυρά
τρέχοντας άφοβα πάνω στο νερό
κι αγκάλες ανοιχτές για το ζευγάρωμα του πόθου.
Κύριος επί υδάτων πολλών,
10 πάνω σ’ αυτό το πέρασμα.
Τότες άκουσα βήματα στα χαλίκια.
Δεν είδα πρόσωπα· σα γύρισα είχαν φύγει.
Όμως βαριά η φωνή σαν το περπάτημα καματερού,
έμεινε εκεί στις φλέβες τ’ ουρανού στο κύλισμα της θάλασσας
15 μέσα στα βότσαλα πάλι και πάλι:
«Η γης δεν έχει κρικέλια
για να την πάρουν στον ώμο και να φύγουν
μήτε μπορούν, όσο κι αν είναι διψασμένοι
να γλυκάνουν το πέλαγο με νερό μισό δράμι.
20 Και τούτα τα κορμιά
πλασμένα από ένα χώμα που δεν ξέρουν,
έχουν ψυχές.
Μαζεύουν σύνεργα για να τις αλλάξουν,
δε θα μπορέσουν· μόνο θα τις ξεκάμουν
25 αν ξεγίνουνται οι ψυχές.
Δεν αργεί να καρπίσει τ’ αστάχυ
δε χρειάζεται μακρύ καιρό
για να φουσκώσει της πίκρας το προζύμι,
δε χρειάζεται μακρύ καιρό
30 το κακό για να σηκώσει το κεφάλι,
κι ο άρρωστος νους που αδειάζει
δε χρειάζεται μακρύ καιρό
για να γεμίσει με την τρέλα,
νῆσός τις ἔστι…».
35 Φίλοι του άλλου πολέμου,
σ’ αυτή την έρημη συννεφιασμένη ακρογιαλιά
σας συλλογίζομαι καθώς γυρίζει η μέρα—
Εκείνοι που έπεσαν πολεμώντας κι εκείνοι που έπεσαν
χρόνια μετά τη μάχη·
εκείνοι που είδαν την αυγή μέσ’ απ’ την πάχνη
του θανάτου
40 ή, μες στην άγρια μοναξιά κάτω από τ’ άστρα,
νιώσανε πάνω τους μαβιά μεγάλα
τα μάτια της ολόκληρης καταστροφής·
κι ακόμη εκείνοι που προσεύχουνταν
όταν το φλογισμένο ατσάλι πριόνιζε τα καράβια:
45 «Κύριε, βόηθα να θυμόμαστε
πώς έγινε τούτο το φονικό·
την αρπαγή το δόλο την ιδιοτέλεια,
το στέγνωμα της αγάπης·
Κύριε, βόηθα να τα ξεριζώσουμε…».
50 —Τώρα καλύτερα να λησμονήσουμε πάνω σε τούτα τα χαλίκια·
δε φελά να μιλάμε·
τη γνώμη των δυνατών ποιός θα μπορέσει να τη γυρίσει;
ποιός θα μπορέσει ν’ ακουστεί;
Καθένας χωριστά ονειρεύεται και δεν ακούει το βραχνά των άλλων.
55 —Ναι· όμως ο μαντατοφόρος τρέχει
κι όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος του, θα φέρει
σ’ αυτούς που γύρευαν ν’ αλυσοδέσουν τον Ελλήσποντο
το φοβερό μήνυμα της Σαλαμίνας.
Φωνή Κυρίου επί των υδάτων.
60 Νῆσός τις ἔστι.
(Σαλαμίνα, Κύπρος, Νοέμβρης 1953)
ΚΑΙ ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ, ΤΩΡΑ ΠΟΥ ΕΠΑΝΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΙΚΗΣ «ΕΛΙΤ» ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ «ΚΑΘΕΣΤΗΚΥΙΑΣ» ΤΑΞΗΣ ΣΤΗ ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ…
Η επικαιρότητα ζωντανεύει τις σκέψεις που ο Γιώργος Σεφέρης διατύπωσε στο Πολιτικό του Ημερολόγιο, λίγες μόλις μέρες πριν την απελευθέρωση της Αθήνας από την γερμανική κατοχή.
«Αποκαρδιωμένος όπως πάντα […] από κάτι τέτοια […] όπου η βλακεία, η εγωπάθεια, η μωρία και η γενική αναπηρία της ηγετικής τάξης στη σημερινή Ελλάδα σε φέρνει στην ανάγκη να ξεράσεις.
Γιατί; Γιατί είμαι δεμένος μ’ αυτό τον τόπο και μολονότι δεν έχω καμιά απολύτως φιλοδοξία για πολιτική δράση μου φαίνεται σαν ένα είδος ακρωτηριασμού να πω ξαφνικά να σας χέσω και να αποξενωθώ από όλα αυτά.
Γιατί είμαι βέβαιος πως τούτοι οι ελεεινοί δεν αντιπροσωπεύουν τη ζωντανή Ελλάδα, δεν αντιπροσωπεύουν τίποτε και υπάρχουν άγνωστοι, πολλοί, που δεν ξέρουν αλλά που αξίζουν, που σε φωνάζουν».
(1-10-1944, Γιώργος Σεφέρης, ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ, Β΄)
ΑΝ ΟΠΟΙΟΣ ΑΠΟ ΕΜΑΣ ΠΡΟΣΘΕΣΕΙ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΑΦΘΟΡΑ ΣΤΙΣ «ΑΡΕΤΕΣ» ΠΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΙ Ο ΣΕΦΕΡΗΣ ΚΑΙ ΤΟΛΜΗΣΕΙ ΚΑΠΟΙΕΣ ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ, ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΥΣ ΚΑΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΙ Ο ΠΟΙΗΤΗΣ, ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΠΕΡΙΓΡΑΨΕΙ ΚΑΙ ΤΗ ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΜΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ…
Ύμνος και Θρήνος για την Κύπρο: Οι υπεύθυνοι δεν έχουν πληρώσει ακόμα για την προδοσία…