Οι εξισλαμισμοί αποτελούσαν μόνιμη απειλή για τη συνοχή και επιβίωσή των Χριστιανών στα χρόνια της Τουρκοκρατίας…
FILE PHOTO: Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος στον Μέγα Εσπερινό της Αναστάσεως, το Μεγάλο Σάββατο. Φωτογραφία Ιερά Αρχιεπισκοπή, ΚΥΠΕ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Μία από τις πιο επώδυνες και τραγικές πτυχές της τουρκοκρατίας για τους υποδούλους Χριστιανούς υπήρξε αναμφιβόλως αυτή των εξισλαμισμών.
Οι εξισλαμισμοί αποτελούσαν μόνιμη απειλή, με ποικίλες διαστάσεις, για τη συνοχή και επιβίωσή των Χριστιανών στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Θεωρητικώς, ο βίαιος, μαζικός εξισλαμισμός, δεν ήταν υποχρεωτικός, καθώς, σύμφωνα με το Ισλάμ, οι Λαοί της Βίβλου (′Ahl al-Kitāb) ετύγχαναν ανοχής υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Επίσης, οι Οθωμανοί δεν επεδίωξαν συχνά μαζικούς εξισλαμισμούς, καθώς αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την ανατροπή του οικονομικού και κοινωνικού καθεστώτος, το οποίο στηριζόταν στην εκμετάλλευση των υποδούλων. Στην πραγματικότητα, όμως, η κατάσταση ήταν τελείως διαφορετική.
Η επώδυνη φορολογία, οι συστηματικές αυθαιρεσίες των οθωμανικών αρχών, η ψυχολογική βία, ο προσηλυτιστικός ζήλος των Ισλαμικών Ταγμάτων και οι εξευτελιστικοί όροι ζωής για τους υποδούλους, τους ανάγκαζαν να εξωμοτήσουν. Υπήρχε, επίσης, ευρύτατα διαδεδομένη ανάμεσα στους χριστιανούς η πίστη ότι ο Θεός τους εγκατέλειψε λόγω των πολλών αμαρτιών τους και ότι ευνοούσε πλέον τους πιστούς του Ισλάμ.
Το φαινόμενο των εξισλαμισμών και των μεταγενεστέρων επανεκχριστιανισμών με τις προεκτάσεις και τις επιπτώσεις για την εξέλιξη της ιστορίας της νήσου αποτελεί το αντικείμενο του βιβλίου του ερευνητή Κωστή Κοκκινόφτα «Εξισλαμισμοί και Επανεκχριστιανισμοί στην Κύπρο» (2019). Το βιβλίο αποτελεί προϊόν της μακράς ερευνητικής διαπραγμάτευσης του συγγραφέως το αντικείμενο αυτό.
- Οι εξισλαμισμοί στην Κύπρο άρχισαν αμέσως μετά την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς το 1571. Οι εξισλαμισμοί στο νησί αποτελούν επανάληψη του φαινομένου της θρησκευτικής μεταστροφής, όπως ενεμφανίσθη σε άλλα τμήματα του ελληνικού κόσμου, από την Κρήτη και την Ήπειρο μέχρι τη Μακεδονία και τον Πόντο.
Όπως πολύ διεξοδικά επεξηγεί στο ανά χείρας πόνημα του ο ερευνητής Κωνσταντίνος Λάμπρου, «Η καταγωγή των Τουρκοκυπρίων και το φαινόμενο του Λινοβαμβακισμού στην Κύπρο», οι αιτίες που προκάλεσαν αυτό το φαινόμενο της θρησκευτικής μεταστροφής υπήρξαν η θρησκευτική βία του οθωμανικού κρατικού μορφώματος, ο θεσμός του παιδομαζώματος, η δυσβάστακτη φορολόγηση σε χαλεπούς για την γεωργία καιρούς, και η κοινωνική περιθωριοποίηση των χριστιανών, λόγω του ισλαμικού νόμου.
Τουλάχιστον στα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας, η προσχώρηση στη νέα θρησκεία σήμαινε ένταξη στο κυρίαρχο κοινωνικό στρώμα ή και διατήρηση του παλαιού κοινωνικού καθεστώτος. Γι’ αυτό στα πρώτα στάδια της Τουρκοκρατίας το φαινόμενο αυτό υπήρξε θελκτικό ανάμεσα στους Λατίνους που απέμειναν στο νησί μετά το 1571 και ήθελαν να διατηρήσουν τη κοινωνική τους θέση μέσω της εξωμοσίας.
Ο συγγραφέας παραθέτει μία ευρεία γκάμα πηγών, όπως έγγραφα και δημοσιεύματα, ποικίλες αρχειακές πηγές και δημοσιεύματα του Κυπριακού Τύπου, πολλές εκ των για πρώτη φορά έρχονται στο φως της επιστημονικής σκαπάνη και οι οποίες εξηγούν την εμφάνιση και εξέλιξη του φαινομένου αυτού.
Μέσα από τις πηγές, ο Κ. Κοκκινόφτας παρακολουθεί την εξέλιξη του φαινομένου των εξισλαμισμών, από τις απαρχές του τον 16ο αιώνα, τους εξισλαμισμούς κατά τα τραγικά γεγονότα του 1821, τα μεταρρυθμιστικά διατάγματα Χάττι Σιερίφ του 1830 μέχρι το μεταρρυθμιστικό διάταγμα Χάττι Χουμαγιούν (1856) καθώς επίσης και τους επανεκχριστιανισμούς (επανευαγγελισμούς σε πολλές περιπτώσεις) στα χρόνια της Αγγλοκρατίας.
- Στην Κύπρο, όπως καταδεικνύεται μέσα από το βιβλίο, οι Έλληνες που άλλαξαν θρησκεία αρχικώς παρέμεναν σε κρυπτοχριστιανική κατάσταση. Το φαινόμενο αυτό, το οποίο εντοπίζεται ιδιαιτέρως συχνά και στη νεοελληνική λαογραφία με τη χρήση του όρου «γενίτσαρος», που περιγράφει τον νεοφώτιστο μουσουλμάνο.
Με το πέρασμα του χρόνου εισήρχοντο στο στάδιο του λινοβαμβακισμού, δηλαδή αποκτούσαν μία υβριδική ταυτότητα, μέσω της οποίας ασκούσαν ταυτοχρόνως και τις δύο θρησκείες χωρίς να μπορούν να αυτοπροσδιοριστούν επακριβώς. Ακόμη και σ΄ αυτό το στάδιο είχαν επίγνωση της χριστιανικής τους καταγωγής και μερικοί επανήλθαν στη θρησκεία των πατέρων τους μετά την μετάβαση στην Αγγλοκρατία το 1878.
Με την παρότρυνση προς την τουρκική πλευρά, όμως, και ενίοτε με την καθοδήγηση των βρετανικών αποικιακών αρχών, οι οποίες επεδίωκαν την αποδυνάμωση του ελληνικού στοιχείου, ακολουθήθηκε πολιτική εκτουρκισμού των λινοβαμβάκων. Η πολιτική αυτή αποκορυφώθηκε στο πρώτο ήμισυ του 20ου αιώνος, όταν οι Βρετανοί διείδαν την δυναμική εξέλιξη του ελληνικού ενωτικού κινήματος στο νησί.
Η αποτροπή επανευαγγελισμού των λινοβαμβάκων και η δρομολόγηση διαδικασιών εκτουρκισμού τους υπήρξε μία έγκαιρη στρατηγική κίνηση των Βρετανών προς την αναχαίτιση της ευδιάκριτης και περιρρέουσας πολιτικής στοχοθεσίας των Ελλήνων της Κύπρου.
Μπορεί το ζήτημα των εξισλαμισμών στην Κύπρο να μην εξαντλείται, αφού μεγάλος αριθμός σχετικών εγγράφων, ειδικώς για την πρώιμη Τουρκοκρατία, παραμένουν δυσπρόσιτα και ανέκδοτα, το βιβλίο του Κωστή Κοκκινόφτα συμβάλλει στον εμπλουτισμό της έρευνας του φαινομένου αυτού και καταδεικνύει την ανάγκη συνεχούς μελέτης αυτής της επώδυνης πτυχής των υποδούλων Ελλήνων της Κύπρου στα χαλεπά χρόνια της Τουρκοκρατίας.
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.