![](https://hellasjournal.com/wp-content/uploads/2022/02/220215052224_AIGAIO-KYKLADES02-1024x683.jpg)
FILE PHOTO: Οι κινεζικές αρχές μείωσαν τα μέτρα απομόνωσης στην Ουχάν, πόλη εκδήλωσης του κορωναϊού. EPA, ROMAN PILIPEY
Η συζήτηση για την επόμενη μέρα της κρίσης που προκάλεσε ο κορωνοϊός έχει ανοίξει και ακούονται διάφορες απόψεις, με γενική την εντύπωση ότι τίποτε δεν θα είναι όπως προηγουμένως.
Ίσως είναι νωρίς ακόμη για να κάνει κανείς υποθέσεις για την επόμενη μέρα όσο η κρίση συνεχίζεται και είναι άγνωστον πόσο θα διαρκέσει για να μπορούν να καταμετρηθούν και οι συνέπειές της με τρόπο πειστικό.
Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Ή υπάρχει μια ευφορία στους αναλυτές που μιλούν για κατακλυσμιαίες αλλαγές εκτός πραγματικότητας;
Ας ξεκινήσουμε με την παγκοσμιοποίηση. Αυτοί που υποστηρίζουν ότι η παρούσα κρίση θα σημάνει το τέλος της παγκοσμιοποίησης, φοβάμαι ότι εκλαμβάνουν τις επιθυμίες τους για πραγματικότητα. Κατ’ αρχήν να πούμε ότι η παγκοσμιοποίηση υπήρχε πάντοτε, έστω και σε περιορισμένο βαθμό, από τότε που υπάρχουν οργανωμένες κοινωνίες.
Ο Θουκυδίδης μάς λέει ότι ο λοιμός των Αθηνών προέκυψε όταν ένα καράβι που μετέφερε σιτάρι από την Αίγυπτο μετέφερε και τον «ιό» στο λιμάνι του Πειραιά. Η σημερινή παγκοσμιοποίηση στηρίζεται σε δύο βασικά δεδομένα: τον καπιταλισμό και την τεχνολογική επανάσταση. Δεν νοείται καπιταλισμός χωρίς παγκοσμιοποίηση, είναι εκτός της λογικής του.
Η δε τεχνολογική επανάσταση που εξουδετέρωσε τις αποστάσεις και έκανε την επικοινωνία των ανθρώπων άμεση και ζωντανή δεν πρόκειται να εκλείψει, απεναντίας θα προχωρήσει ακόμη παραπέρα. Ο σημερινός κόσμος είναι όσο ποτέ άλλοτε αλληλοσυνδεδεμένος. Όμως κάποια υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης θα υπάρξει, ανάλογα με την ενίσχυση που θα επιτύχει να έχει το εθνικό κράτος.
Το εθνικό κράτος υποστηρίζουν οι ίδιοι αναλυτές, θα επανακτήσει την «αρχαία» δόξα του και θα γίνει ο κύριος πυλώνας του διεθνούς συστήματος. Κατ΄αρχήν το κράτος δεν εξέλειψε ποτέ παρά τον πόλεμο που δέχτηκε από τον νεοφιλελευθερισμό.
Άλλωστε αυτή την περιχαράκωση την υποστηρίζει μόνο η Άκρα Δεξιά. Χωρίς αυτό να σημαίνει βεβαίως ότι δεν θα υπάρξει κάποια ισχυροποίηση των συνόρων ως αποτέλεσμα της εμπειρίας που θα προκύψει από την πανδημία.
Όσον αφορά τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, σίγουρα θα υπάρξουν. Στην πραγματικότητα μάλλον θα επιταχυνθούν αυτές που ήδη σταδιακά επιτελούνται εδώ και καιρό και που αφορούν τη μεταφορά του κέντρου βάρους της οικονομίας αλλά και της ισχύος, ειδικά της ήπιας ισχύος, προς την Ασία, με κύρια αναφορά στην άνοδο της Κίνας.
Τα νέα δεδομένα της πανδημίας ευνοούν την επάνοδο του κεϋνσιανισμού λόγω του ρόλου που υποχρεώθηκε να αναλάβει το κράτος. Είναι πιθανόν δηλαδή να συμβεί ό,τι συνέβη και μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και ακόμη νωρίτερα με το New Deal του Ρούσβελτ στις ΗΠΑ, μετά την οικονομική κρίση του 1929. Το κεϋνσιανό μοντέλο οικονομίας θα είναι το καλύτερο για την ανάκαμψη.
Συμπερασματικά η πανδημία θα μπορούσε να ανοίξει καινούργιους δρόμους για ένα καλύτερο κόσμο, με περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη, με περισσότερη δημοκρατία και ελευθερία, με αλληλεγγύη και αλληλοκατανόηση. Και σε επίπεδο τοπικής εθνικής κοινωνίας και σε οικουμενικό επίπεδο. Διότι οι κοινωνίες δεν μπορούν να ζήσουν περιχαρακωμένες σε σύνορα.
Χωρίς να σημαίνει βεβαίως ότι θα πρέπει αυτά να καταργηθούν. Οι κοινωνίες που δημιούργησαν πολιτισμό ήταν οι ανοιχτές κοινωνίες. Όσοι αμφιβάλλουν θα μπορούσαν να διαβάσουν στον Θουκυδίδη τον Περικλέους Επιτάφιο. Και να θυμούνται πως ό,τι ξέρουμε για τη Σπάρτη προέρχεται από Αθηναίους συγγραφείς, όχι από Σπαρτιάτες.
(*) Πανεπιστημιακός, διευθυντής του Κέντρου Ελληνικών Ερευνών Καναδά-ΚΕΕΚ, συγγραφέας της μυθιστορηματικής τριλογίας ΝΟΜΑΔΑΣ, Αθήνα, Εκδόσεις Βακχικόν, 2017-2019
[email protected]