Η Ιταλία και το μεγάλο ερωτηματικό στον Ευρωπαϊκό Νότο: Ποια θα είναι η επόμενη μέρα της Ε.Ε.;
File Photo: Θερμομέτρηση σε πελάτη σούπερ μάρκετ στο Τορίνο της Ιταλίας. EPA, EDOARDO SISMONDI
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η αλλαγή είναι εγγενές χαρακτηριστικό της διεθνούς πολιτικής. Αυτό υποστήριξε ο Robert Gilpin στο έργο του ”Πόλεμος και Αλλαγή στη Διεθνή Πολιτική”.
Οι αλλαγές προκύπτουν λόγω της ανακατανομής ισχύος. Η ανισότητα είναι η μηχανή της αλλαγής.
Η Ε.Ε δεν μπορεί να ξεφύγει από τους νόμους που διέπουν τις διακρατικές σχέσεις οι οποίες επηρεάζονται από τις ικανότητές τους (σχετική – διαθέσιμη ισχύς) σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Η πανδημία έχει ήδη αφήσει παρακαταθήκη για την επόμενη μέρα της Ε.Ε η οποία δε φαίνεται να είναι ομαλή και να πλαισιώνεται από σταθεροποίηση. Η συμφωνία του Eurogroup για τα χρήματα αλλά και για τον τρόπο που μπορούν να έχουν πρόσβαση σε αυτά οι χώρες της Ε.Ε, ήταν μάλλον μια προσωρινή συμφωνία η οποία αφήνει ανοικτούς λογαριασμούς τόσο για τη Σύνοδο Κορυφής που θα γίνει στις 23 Απριλίου 2020, όσο και για την μετά-πανδημιακή ημέρα.
Η Ε.Ε αντιμετωπίζει ζήτημα συνοχής και αυτό είναι ορατό. Ωστόσο, η διαφοροποίηση Βορρά και Νότου, θα είναι εξίσου προβληματική σε περίπτωση που η Ε.Ε αποκτήσει κάποιο άλλο status συνοχής, με αυτά τα γεωγραφικά όρια. Ο Νότος θα έχει και εκείνος τους δικούς του ανταγωνισμούς. Κύριο ζήτημα αποτελεί η Ιταλία.
Η Μεσόγειος είναι αναμφίβολα η περιοχή που γέννησε τον πολιτισμό. Αυτή είναι η θέση του Fernard Braudel στο διαχρονικής αξίας έργο του που αφορά τη γεωπολιτική και την γεωοικονομία, ”Η Γραμματική των Πολιτισμών”. Οι χώρες που θεωρούνται μεσογειακές με καθαρά γεωγραφικά κριτήρια και που ανήκουν στην Ε.Ε, είναι από τη Δύση προς την Ανατολή, η Ισπανία, η Γαλλία, η Μάλτα, η Ιταλία, η Ελλάδα και η Κύπρος. Σίγουρα μεσογειακές χώρες μπορούν να χαρακτηριστούν και οι χώρες της Αδριατικής όπως η Κροατία και η Σλοβενία αλλά και η έτερη χώρα της Ιβηρικής Χερσονήσου που βρέχεται όμως από τον Ατλαντικό Ωκεανό, η Πορτογαλία.
Τα κράτη πρώτα στεριώνουν το αίσθημα ασφάλειας κάνοντας συμμαχίες, όμως μετά, στρέφονται το ένα εναντίον του άλλου. Μπορεί το σενάριο μιας ”διζωνικής Ε.Ε” να είναι ελκυστικό για τις χώρες του Νότου, όμως όπως έλεγε ο Αϊνστάϊν, ”όταν λύνω ένα πρόβλημα, μην ανησυχείτε! Άλλα εκατό προκύπτουν από αυτήν τη λύση”.
- Η Γηραιά Ήπειρος σύμφωνα με τους Paul Kennedy και Henry Kissinger στα έργα τους ”Η Άνοδος και η Πτώση των Μεγάλων Δυνάμεων” και ”Παγκόσμια Τάξη”, αναπτύχθηκε οικονομικά λόγω της ύπαρξης πολλών κρατών τα οποία έπρεπε λόγω ανταγωνισμού, να είναι έτοιμα για παν ενδεχόμενο. Το δίλημμα ασφαλείας ως πρόοδος αλλά και ως καταστροφή, σημάδεψαν την ιστορία της Ευρώπης. Στη Μεσόγειο, ο ανταγωνισμός αυτός δεν ήταν ποτέ απών και ούτε θα είναι. Η Ιταλία έχει παίξει σημαντικό ρόλο στα μεσογειακά πράγματα.
Στο Συνέδριο του Βερολίνου, το 1878 η Ιταλία έγινε μέρος μιας συμμαχίας που θύμιζε εν πολλοίς τις κτήσεις της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας του Γερμανικού Έθνους (ΑΡΑΓΕ) ερχόμενη πιο κοντά στην Γερμανία και στην Αυστροουγγαρία. Παρόλα αυτά, η Συνθήκη του Βερολίνου η οποία υποκατέστησε τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, δεν ικανοποίησε την Ιταλία η οποία επιθυμούσε να γίνει ισότιμη με τις άλλες μεγάλες δυνάμεις. Ακόμη και αν μετρούσε λιγότερο από είκοσι έτη ύπαρξης ως ενοποιημένη Ιταλία με αρχή το Πεδεμόντιο. Η ιδιαίτερη γεωγραφία της Ιταλίας, την ανάγκαζε να έχει στραμμένο το ενδιαφέρον της και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. ”Η λατινική φίλη” Γαλλία από τα δυτικά, ήταν ανταγωνιστική δύναμη στη θάλασσα.
Στα ανατολικά και βόρεια, η Αυστροουγγαρία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία έκαναν τους Ιταλούς να ασφικτυούν σε ένα χώρο που ιστορικά τον ονόμαζαν ”Mare Nostrum” (Η Θάλασσά μας). Η επιθυμία για αυτοκρατορική πολιτική οδήγησε την Ιταλία στην Ερυθραία και στη Λιβύη και τελικά στα Δωδεκάνησα και στην Μικρά Ασία. Και στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους, η Ιταλία ήταν αναθεωρητική δύναμη, στηρίζοντας το αφήγημά της στο παλιό μεγαλείο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η Ιταλία έχει από γεωγραφικής άποψης την ίδια ανάγκη με τότε. Τα Δυτικά Βαλκάνια ενδιαφέρουν ιδιαίτερα την Ρώμη. Η ένταξη των Δυτικών Βαλκανίων στην Ε.Ε, εκκρεμεί και αυτό αναζωπυρώνει τις ανησυχίες για μια έξαρση του ανταγωνισμού στα φινλανδοποιημένα Βαλκάνια. Η Ιταλία έχει ισχυρό έρεισμα στην Αλβανία λόγω των πολλών Αλβανών οικονομικών μεταναστών που ζουν στην Ιταλία. Στη Λιβύη, η Ιταλία παρακολουθεί τις εξελίξεις και στην Ελλάδα οφείλουμε να έχουμε τα μάτια μας ανοικτά καθώς η Ρώμη έχει τη δική της πολιτική όπως και στο θέμα του East Med. Βραχυπρόθεσμα, η Ιταλία δε θα ήθελε την παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη αλλά ούτε θα ήταν προς όφελός της να γίνει η Ελλάδα κόμβος και παραγωγός υδρογονανθράκων.
- Η επιρροή της Ελλάδας στα Βαλκάνια αλλά και της Αυστρίας, είναι πολύ κρίσιμη. Σε περίπτωση που ο Ευρωπαϊκός Νότος γίνει στην πράξη αυτό που παρουσίασε ο Επίτροπος Γιούνκερ ένα έτος πριν το τέλος της θητείας του και αφορά τα πέντε σενάρια του μέλλοντος της Ε.Ε, (και σχετίζεται άμεσα με αυτό που ονομάζουμε Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων) η Μεσόγειος δε θα έχει για πολύ μία φωνή.
Η Γαλλία είναι η ισχυρότερη δύναμη στη Μεσόγειο καθώς πέραν του οτι θα αποτελεί την ισχυρότερη οικονομία μιας ”Μεσογειακής Ε.Ε”, αποτελεί και χώρα που έχει θέση στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Η.Ε και πυρηνική δύναμη. Η Γαλλία έχει επίσης πολλά συμφέροντα στη Λιβύη και στην Αλγερία και συνολικά στη Βόρεια Αφρική.
Το ίδιο συμβαίνει και με την Ελλάδα η οποία έχοντας μια τεράστια ακτογραμμή και κατέχοντας την πρώτη θέση παγκοσμίως στον τομέα της εμπορικής ναυτιλίας, λόγω και των τριμερών συμμαχιών που η Ελλάδα έχει συνάψει με την Αίγυπτο και το Ισραήλ (μαζί με την Κύπρο) έχει αυξήσει το ενδιαφέρον της για τη Βόρεια Αφρική. Η συνοχή στις συμμαχίες και στα groups όπως είναι το EU-Med Group εξαρτάται από την ισορροπία ισχύος. Σε περίπτωση που ο Ευρωπαϊκός Νότος αποκτήσει μεγαλύτερη αυτονομία στα πλαίσια μιας ευρωμεσογειακής ολοκλήρωσης, ο ανταγωνισμός δε θα σταματήσει. Εκτός και αν υπάρξει κοινή απειλή.
Το μέλλον της Μεγάλης Βρετανίας είναι επίσης πολύ σημαντικό σχετικά με τη Μεσόγειο καθώς τις απώλειες που θα έχει το Λονδίνο από την φυγή της από την Ε.Ε θα προσπαθήσει να τις εξισορροπήσει μέσα από έναν πιο ενεργό ρόλο στη Μεσόγειο. Μην ξεχνάμε οτι η Μεσόγειος σήμερα πέραν από τις ΗΠΑ, είναι εντός του μεγάλου εμπορικού project της Κίνας, του Belt and Road Initiative.
- Αν συνυπολογίσουμε την ισχυροποίηση της ρωσικής παρουσίας στη Μεσόγειο Θάλασσα σε Συρία, Αίγυπτο και Λιβύη, τότε θα αντιληφθούμε πως μπορεί στους εντός Ευρώπης συσχετισμούς ισχύος να είναι εφικτή μια ”αυτονόμηση” του Νότου, ωστόσο αν εξεταστεί αυτή η αυτονόμηση μέσα από έναν διεθνή μεγεθυντικό φακό, τότε θα δούμε πως υπάρχουν περιορισμοί και προκλήσεις για ένα τέτοιο εγχείρημα.
Σε κάθε περίπτωση, ο ρόλος της Ιταλίας είναι για τους παραπάνω λόγους, ο πιο κρίσιμος ώστε να είμαστε σε θέση να υπολογίσουμε την Ε.Ε την επόμενη μέρα της πανδημίας και το μέλλον του Ευρωπαίκού Νότου με βάση την ισορροπία δυνάμεων.
(*)ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΡΙΒΑΣ
Research Fellow – HALC, Ph.D. Cand. (Hellenic-American Relations after the Cold War Era)
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.