Ο πρόεδρος του Eurogroup Μάριο Σεντένο κατά την ενημέρωση των ΜΜΕ στις 10/4 για τα αποτελέσματα της τηλε-συνεδρίασης των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης για την αντιμετώπιση των συνεπειών από την πανδημία του κορωναϊού. EPA/PATRICIA DE MELO MOREIRA / EU COUNCIL HANDOUT
O COVID-19 αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή για την ανθρωπότητα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πέρα του τεράστιου αριθμού κρουσμάτων και την οδυνηρή απώλεια ζωής, η διασπορά του ιού σε παραπάνω από 210 χώρες του κόσμου, έχει θέσει σε καραντίνα παραπάνω από 3,9 δισ. ανθρώπους, παραλύοντας την παγκόσμια παραγωγική και εφοδιαστική αλυσίδα.
Το μέγεθος και η διάρκεια της παγκόσμιας ύφεσης, η οποία πλήττει ταυτόχρονα, τόσο την παγκόσμια προσφορά, όσο και την παγκόσμια ζήτηση αγαθών και υπηρεσιών, είναι δύσκολο ακόμα να προσδιοριστεί, όμως εκτιμάται πως μπορεί να είναι μεγαλύτερη ακόμα και από τη μητέρα των υφέσεων, αυτής του 1929.
Με το μισό πληθυσμό της γης να βρίσκεται σε καραντίνα, η κατάρρευση της παγκόσμιας ζήτησης και προσφοράς, οδηγεί σε μαζικό κλείσιμο παραγωγικών μονάδων και επιχειρήσεων και στη δημιουργία ορδής ανέργων. Μέσα σε δύο μόνο εβδομάδες στις ΗΠΑ, οι αιτήσεις για επιδόματα ανεργίας αυξήθηκαν από περίπου 300 χιλ. σε 16,5 εκατ., με τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας (ILO) να εκτιμά ότι 1,25 δισ., άνθρωποι σε όλο των πλανήτη κινδυνεύουν με απόλυση ή μείωση μισθού.
Σε τέτοιου είδους οικονομικές καταιγίδες είναι επιβεβλημένη η άμεση παρέμβαση των κρατών, με την κοπή νέου χρήματος και την έκδοση κρατικών ομολόγων ή/και ομολόγων ειδικού σκοπού (κορονο-ομολόγων), για την άμεση χρηματοδότηση της οικονομίας, ώστε να διατηρηθούν ζωντανές οι επιχειρήσεις και να μην καταρρεύσει η απασχόληση.
Η αντίδραση των ΗΠΑ, με μία εσωτερική αγορά 327 εκατ., ήταν άμεση με τη χρηματοδότηση της οικονομίας, με το δυσθεώρητο ποσό των 2,8 τρισ. $ και την έκδοση αμερικανικού κορονο-ομολόγου. Ακολούθησε η Ιαπωνία, με μία εσωτερική αγορά 126 εκατ., η οποία ανακοίνωσε ένα πακέτο στήριξης της οικονομίας 1 τρισ. $.
Η αντίδραση της Ευρώπης, με την πολύ μεγαλύτερη αγορά των 447 εκατ. ήταν για μια ακόμα φορά απογοητευτική και πολύ κατώτερη των περιστάσεων. Η Γερμανία, με τους δορυφόρους της, μετά δυσκολίας συμφώνησε υπό προϋποθέσεις, όρους, εγγυήσεις και αστερίσκους στην άμεση παροχή ενός ισχνού πακέτου χρηματοδότησης ύψους μόλις 540 δισ. €, για ολόκληρη την ευρωπαϊκή οικονομία. Το πακέτο αποτελείται από:
Την ίδια ώρα που η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επεσήμαινε στους Υπουργούς Οικονομικών της Ευρωζώνης ότι θα χρειαστεί χρηματοδότηση τουλάχιστον 1.5 τρισ. €, το Eurogroup δεν μπορούσε ούτε καν να συναινέσει σε ένα πακέτο μέτρων 540 δις €. Είναι σαν να θέλει κάποιος να αντιμετωπίσει την καταιγίδα κρατώντας χάρτινη ομπρέλα.
Στο αίτημα της Ιταλίας και της Ισπανίας για την έκδοση ευρωομολόγου, και της Γαλλίας για την έκδοση κορονο-ομολόγου, που υποστηρίχθηκαν από την Ελλάδα και από άλλες πέντε χώρες της Ευρωζώνης, η Γερμανία απάντησε με ένα εκκωφαντικό ΟΧΙ. Το αίτημα στηρίχθηκε στην παραδοχή ότι το χτύπημα του κορονοϊού είναι συμμετρικό και πλήττει όλες της χώρες της Ευρωζώνης, οι οποίες θα αναγκαστούν να προσφύγουν στις αγορές για να δανειστούν κεφάλαια με τα οποία θα χρηματοδοτήσουν τις ρημαζόμενες οικονομίες τους.
Αντί λοιπόν, να δανείζεται η κάθε χώρα ξεχωριστά εκδίδοντας κρατικά ομόλογα, θα μπορούσε να δανείζεται για όλους η ΕΚΤ εκδίδοντας ευρωομόλογα. Εναλλακτικά, ο δανεισμός από την ΕΚΤ θα μπορούσε να περιοριστεί χρονικά για μία μόνο συγκεκριμένη περίοδο 3-5 ετών, για την αντιμετώπιση αποκλειστικά και μόνο των συνέπειων του κορονοϊού με την έκδοση κορονο-ομόλογων. Το ΟΧΙ της Γερμανίας βασίζεται στο γεγονός ότι η απειλή του κορονοϊού είναι μεν συμμετρική, οι συνέπειες όμως της απειλής είναι ασύμμετρες.
Η Γερμανία όμως θα πρέπει να λάβει υπόψιν ότι αν δεν αποδεχθεί το κόστος αυτό κινδυνεύει με διάλυση ολόκληρη η Ευρωζώνη, καθώς η ύφεση του κορονοϊού μπορεί να καταστήσει απαγορευτική την πρόσβαση στις αγορές ακόμα και χωρών οι οποίες βρίσκονται στον πυρήνα της Ευρωζώνης. Σε ένα υπεραισιόδοξο σενάριο, όπου η ύφεση από τον κορονοϊό θα οδηγήσει σε μείωση του Ευρωζωνικού ΑΕΠ μόνο κατά 5%, το κόστος δανεισμού για την χρηματοδότηση της ύφεσης θα αυξήσει το δημόσιο χρέος της Ιταλίας στο 150% του ΑΕΠ, της Γαλλίας στο 116% και της Ισπανίας στο 111% του ΑΕΠ. Στο απαισιόδοξο σενάριο, μία πτώση του Ευρωζωνικού ΑΕΠ κατά 20% θα οδηγήσει σε μία αύξηση του δημόσιους χρέους της Ιταλίας στο 189%, της Γαλλίας στο 147% και της Ισπανίας στο 134% του ΑΕΠ.
Οι αγορές γρήγορα θα συνειδητοποιήσουν ότι ένα συμμετρικό σοκ στην Ευρωζώνη έχει ασύμμετρες συνέπειες για τα κράτη μέλη. Οι αγορές γρήγορα θα καταλάβουν ότι σε ένα ασθενή με σοβαρά υποκείμενα νοσήματα την μόλυνση από τον ιό δεν μπορείς να την αντιμετωπίσεις με τις ασπιρίνες των δανείων του ESM, την ισχνή χρηματοδότηση από την ΕΤΕπ και την ανεμική ενίσχυση της απασχόλησης από το πρόγραμμα SURE. Οι αγορές γρήγορα θα καταλάβουν ότι η έλλειψη ενός κοινού φαρμακευτικού πρωτοκόλλου για την αντιμετώπιση της κρίσης, όπως είναι το ευρωομόλογο, θα ανεβάσει το ρίσκο δανεισμού των χωρών με υψηλό δημόσιο χρέος.
Σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ισπανία και η Γαλλία με μεγάλο δημόσιο χρέος, όπου το πλήγμα του κορονοϊού είναι μεγαλύτερο και η επικείμενη ύφεση βαθύτερη, το μέγεθος του ρίσκου μπορεί να καταστήσει τον δανεισμό τους από τις αγορές απαγορευτικό. Οι αγορές γρήγορα θα αντιληφθούν ότι τώρα δεν πρόκειται πλέον, όπως το 2010, για την κρίση χρέους μιας χώρας, όπως της Ελλάδας στην περιφέρεια του Ευρώ, αλλά για μια κρίση χρέους στον πυρήνα της Ευρωζώνης.
Η Ελλάδα σωστά προτίμησε, ως ο πλέον αδύναμος κρίκος της Ευρωζώνης, και χωρίς άλλη βιώσιμη εναλλακτική, να παραμείνει στο ευρώ. Όμως, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι εισέπραξε τη γερμανική αναλγησία σε οποιαδήποτε προσπάθεια καταβλήθηκε για το κούρεμα ή την έμμεση ελάφρυνση του χρέους της, ότι αναγκάστηκε να δανειστεί από τους εταίρους της για να αποφύγει την πτώχευση υπογράφοντας τρία μνημόνια με εξοντωτικούς όρους που την βύθισαν σε μία δεκαετή κρίση, που για ανεπτυγμένη χώρα δεν είχε ιστορικό προηγούμενο. Θα συμβεί όμως το ίδιο και με χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Ισπανία; Δε νομίζω. Η αρχή της Ευρωζωνικής κρίσης είναι προ των πυλών και φέρει τη σφραγίδα της γερμανικής αναλγησίας, η οποία για άλλη μια φορά βρίσκεται στη λάθος πλευρά της ιστορίας.
Η Γερμανία δεν θα πρέπει να ξεχνά ότι η συμφωνία του Λονδίνου δεν έγινε με όρους αγοράς, αλλά με το πνεύμα της αλληλεγγύης του αλτρουισμού και της ειρήνης για την Ευρώπη και τον κόσμο.
Το αδιάντροπο γερμανικό ΟΧΙ στο ευρωομόλογο δείχνει ότι η Γερμανία έχει επιλεκτική μνήμη και τοποθετείται για άλλη μία φορά στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Κι εγώ, ως ευρωπαίος πολίτης, ντρέπομαι όχι μόνο για την επιλεκτική της μνήμη, αλλά και για την παντελή έλλειψη αλληλεγγύης, αλτρουισμού και ανθρωπιάς απέναντι στους ευρωπαίους εταίρους της.
(*) Καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και π. Αντιπρύτανης.