Στιγμιότυπο από την πρόσφατη επίσκεψη του υπουργού Εμπορίου Γουίλμπορ Ρος στην Αθήνα. Photo via Twitter, @AmChamGr
Το αμερικανικό mindset που επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων για θέματα εξωτερικής πολιτικής, συναρτάται από τέσσερις κυρίαρχες σχολές σκέψης. Από τον χαμιλτονισμό, τον τζακσονισμό, τον ουιλσονισμό και τον τζεφερσονισμό.
Κάθε μία από αυτές τις ”νοοτροπίες” έχει δικά της χαρακτηριστικά. Πώς αυτό επηρεάζει ουσιαστικά;
Είναι οι διαφορές που είχε ο Roosevelt από τον Kennedy, ο Reagan από τον Obama, ο Trump από τον Wilson. Χρειάζεται εδώ, να φανταστούμε τις ΗΠΑ ως μια Cadillac η οποία αλλάζει ταχύτητες εντός μιας προκαθορισμένης πορείας. Αυτές οι σχολές σκέψης, είναι οι ταχύτητες. H ρεαλιστική προσέγγιση θα είναι αυτή που θα κυριαρχήσει στις ΗΠΑ και η εξοικονόμηση πόρων που απαιτεί αυτή η μετάβαση της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, συμφέρει την Ελλάδα και την Κύπρο.
Ο χαμιλτονισμός, είναι ουσιαστικά ο κόσμος ο οποίος προέκυψε από το 1947 έως και το 1992.
Η ρεαλιστική διαχείριση της εξωτερικής πολιτικής από πλευράς Ουάσινγκτον. Ένας διεθνισμός ο οποίος με οικονομικά μέσα και παροχή συλλογικών αγαθών, διαμόρφωσε κίνητρα σε κάθε χώρα να επιθυμεί να ακολουθεί αυτήν την Cadillac. Ο ουιλσονισμός, είναι πιο πολύ ιδεαλισμός και όταν η Cadillac πάει με αυτήν την ταχύτητα, ασχολείται με πιο ιδεαλιστικά θέματα, όπως η προώθηση του αμερικανικού τύπου δημοκρατίας στον κόσμο.
Ας θυμηθούμε τον αποχαιρετιστήριο λόγο του Eisenhower ο οποίος προειδοποίησε πως αν στρατικοποιηθεί η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, τότε το αμυντικό σύμπλοκο (βιομηχανία) θα στερήσει τις ελευθερίες των Αμερικανών πολιτών. Αυτή η Cadillac λοιπόν, για λόγους εσωτερικούς και εξωτερικούς (όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να διαβάσει το δίλημμα του Putnam) εναλλάσσει κατά τη διάρκεια της ιστορίας της, αυτές τις σχολές σκέψεις οι οποίες γίνονται πλαίσια χάραξης εξωτερικής πολιτικής.
Το 1996, το Ίδρυμα Βουδούρη σε συνεργασία με το Tufts και το Institute for Foreign Policy Analysis, οργάνωσαν ένα εξαιρετικό συνέδριο το οποίο σαφώς -μαζί με άλλα- έχουμε ξεχάσει τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Κύπρο. Αυτό το συνέδριο αφορούσε τις Ελληνοαμερικανικές Σχέσεις και την ασφάλεια στην περιοχή. Ένας εκ των ομιλητών, ένας πολύ σημαντικός άνθρωπος, ο John Kornblum ο οποίος ουσιαστικά, μας έδωσε τον χάρτη του δρομολογίου της Cadillac για τα επόμενα -τότε- χρόνια. Ανέφερε πως η Αμερική, δεν κοιτάει ως αυθύπαρκτα τα ζητήματα στην Ανατολική Μεσόγειο και στην Νοτιοανατολική Ευρώπη. Δεν ατενίζει για παράδειγμα τα Ελληνο-τουρκικά και το Κυπριακό σαν ξεχωριστά ζητήματα, αποκομμένα από το τι γίνεται σε άλλες, διπλανές “γειτονιές”.
Ταυτόχρονα, ο Kornblum μας έδωσε δηλαδή και τον λόγο για τον οποίον η Τουρκία ήταν πολύ σημαντική χώρα για τις ΗΠΑ κατά τη δεκαετία του 90′ αλλά και για τις δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα. Όσοι ασχολούνται βαθιά με τα Ελληνοαμερικανικά ζητήματα, θα θυμούνται πως η βιασύνη του πρώην προέδρου των ΗΠΑ (Obama) να λύσει το Κυπριακό ακόμη και τις πρώτες μέρες του Νοέμβρη του 2016, οφειλόταν στην άποψη εκείνης της κυβέρνησης των ΗΠΑ πως το Κυπριακό είναι “game changer” για άλλα ζητήματα της περιοχής (π.χ Συρία, Αραβοϊσραηλινή διένεξη κτλ).
Η εποχή όπου η Cadillac πορευόταν με ταχύτητες ουϊλσονικές και τζεφερσονικές, έχει παρέλθει. Σύντομα βέβαια θα παρέλθει και η τάση που επανήλθε με την άνοδο του Αμερικανού προέδρου Trump για έναν ιδιότυπο απομονωτισμό με έντονα τζακσονικά στοιχεία.
Τι μένει; Να ανοίξει ένας νέος κύκλος.
Ο χαμιλτονισμός είναι η μόνη λύση για τις ΗΠΑ. Δοκιμασμένη συνταγή και άκρως επιτυχημένη.
Με βάση αυτόν, η Αμερική δε χρειάστηκε ποτέ να δαπανήσει χρήματα για όπλα χερσαίων και μαζικών εισβολών σε ξένα εδάφη. Διατήρησε μια έξυπνη στρατηγική ενισχύοντας το ναυτικό και βέβαια, τις βάσεις οι οποίες αποτρέπουν την οποιαδήποτε ”αταξία”. Ο ήπιος διεθνισμός, είναι προ των πυλών και πάλι και ο λόγος είναι απλός.
Ο άκρατος διεθνισμός οδήγησε στο να χάσει η Αμερική το πάνω χέρι εντός πολυμερών οργανισμών. Η δε άκρατη ελευθεροπληξία που προκλήθηκε από τη μανία για δημιουργία κινημάτων και διάφορων οργανώσεων, οδήγησε εκατοντάδες εκατομμύρια πολίτες να μην εμπιστεύονται καν τα κράτη και να διαμορφώνουν ένα παράλληλο σύστημα. Η Ουάσονγκτον θα ισορροπήσει και ως εκ τούτου θα σταματήσει να ”χρυσοπληρώνει” χώρες που νομίζουν ότι είναι γεωστρατηγικά μονοπώλιο και αναντικατάστατες. Η ιστορία της διεθνούς πολιτικής έχει αποδείξει ότι τίποτε δεν είναι ανατικατάστατο.
Στο τέλος, κερδίζει ο ισχυρότερος.
Κατά παράδοξο τρόπο, στο νέο σύστημα ισορροπίας δυνάμεων που αναδύεται, ο πιο ”ανίσχυρος” κερδίζει.
Είναι η περίοδος των μικρών και μεσαίων δυνάμεων. Σαφώς ο ισχυρός προτιμά τις διμερείς σχέσεις γιατί εκμεταλλεύεται την ασυμμετρία των σχέσεων με κάποιο πιο αδύναμο κράτος. Ασύμμετρες ήταν και θα είναι οι Ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Ωστόσο, ήταν και είναι ασύμμετρες στα πάντα.
Εντελώς ασύμμετρη είναι σήμερα η αμερικανική κατανόηση στις ελληνικές ανησυχίες, καθώς είμαστε πιο αδύναμοι από ό,τι ήμασταν τη δεκαετία του 90′ αλλά τώρα έχουμε πιο σημαντικό ρόλο για τις ΗΠΑ και έχουμε ανεβάσει τις γεωπολιτικές μας μετοχές. Το μέλλον των Ελληνοαμερικανικών σχέσεων θα είναι ακόμη καλύτερο, δεδομένων των εσωτερικών και τον εξωτερικών συνθηκών που συναρτούν τη διεθνή πολιτική σκακιέρα. Ας μην ξεχνάμε τουλάχιστον τον Κοrnblum ο οποίος ούτε λίγο, ούτε πολύ μας έδωσε τον τρόπο να κινηθούμε. Πρωτοβουλίες περιφερειακές. Όχι όπως αυτές της δεκαετίας του 90′.
Τα τριμερή μας σχήματα χρειάζεται να ολοκληρωθούν σε ένα σχήμα στο οποία η Αθήνα θα έχει συντονιστικό ρόλο και τότε θα μπορούμε να πούμε με μεγάλη βεβαιότητα ότι η Ελλάδα και Κύπρος μπορούν να γίνουν σταθμός για την Cadillac σε μια περιοχή που είναι ο κομβική για την αμερικανική πολιτική στην Ασία, η οποία αποτελεί και τον προορισμό της.
(*) Διεθνολόγος–Συντονιστής Παρατηρητηρίου Ανατολικής Μεσογείου (Τομέας Ρωσίας-Ευρασίας και Ν/Α Ευρώπης) στο Ινστιτούτο Διεθνών Σχέσεων.
Έχουν οφέλη η Ελλάδα και η Κύπρος από την παραμονή της Τουρκίας στη Δύση; Δυστυχώς όχι…