Γιατί θριαμβεύει και συνιστά πρόκληση για τη δημοκρατία ο άκρατος Εθνικολαϊκισμός;

File photo: Ο ηγέτης της Λέγκας, Ματέο Σαλβίνι. EPA, Gianpaolo Magni




Tου JOSE MARIA LASSALLE (*)

Οι φιλελεύθεροι ζουν σε κατάσταση σοκ. Συγκλονισμένοι από τις επιπτώσεις μιας πολιτικής πραγματικότητας που δεν μπορούν να απορροφήσουν. Ο 21ος αιώνας δεν τους έχει πάει καλά. Δεν καταλαβαίνουν γιατί τιμωρούνται τόσο σκληρά παρόλο που κέρδισαν τους παγκόσμιους πολέμους οι οποίοι συνόδευσαν την προέλαση της ελευθερίας κατά τον περασμένο αιώνα.

Τα τελευταία 30 χρόνια, η σημασία του φιλελευθερισμού έχει κάνει μια τεράστια στροφή. Το 1989 έπεσε το τείχος του Βερολίνου και μια φιλελεύθερη άνοιξη προδιέγραψε το τέλος της Ιστορίας. Αλλά αυτό το ηγεμονικό καλοκαίρι δεν κράτησε πολύ. Η ιστορία επέστρεψε με κεφαλαία γράμματα. Και έφερε μαζί της έναν σκληρό λαϊκιστικό χειμώνα.

Αν μπορούσαμε να γυρίσουμε μια δεκαετία πίσω, θα θεωρούσε άραγε κανείς πιθανό ότι στον Λευκό Οίκο θα βρισκόταν μια μέρα ένας πρόεδρος που θέλει να χτίσει ένα τείχος νοτίως του Ρίο Γκράντε; Και ότι οι υπερασπιστές της λεγόμενης αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας θα κυβερνούσαν 11 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και θα αποτελούσαν πάνω από το ένα τέταρτο των ψηφοφόρων της Γηραιάς Ηπείρου;

  • Οι φιλελεύθεροι ζουν σε μια εποχή που μοιάζει να θέλει να απαλλαγεί από αυτούς. Πόσοι θα στήριζαν σήμερα τον Βάτσλαβ Χάβελ στην πεποίθησή του ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει χάρις στην αλήθεια, το ελεύθερο πνεύμα και το αίσθημα ευθύνης; Καλύτερα να μην τους μετρήσουμε. Η δυσαρέσκεια απέναντι στις φιλελεύθερες αξίες είναι έντονη. Και αυτοί που ενισχύονται είναι εκείνοι που υποστηρίζουν την επιστροφή στα εθνικά συμφέροντα.

Η συστημική αδυναμία του φιλελευθερισμού απέναντι στις ανάγκες της εποχής μας προσδίδει στον λαϊκισμό ένα αφηγηματικό πλεονέκτημα που του επιτρέπει να κερδίζει χώρο και να κινητοποιεί εκατομμύρια ανθρώπους με νεοφασιστικά συνθήματα. Όπως συνέβη λοιπόν στην περίοδο του μεσοπολέμου, οι φιλελεύθεροι έχουν περάσει στην άμυνα.

Στο βιβλίο τους «Εθνικολαϊκισμός. Γιατί θριαμβεύει και συνιστά πρόκληση για τη δημοκρατία», οι Ρότζερ Ιτγουελ και Μάθιου Γκούντγουιν αναλύουν το ηθικό υπόβαθρο ορισμένων δυτικών κοινωνιών που αισθάνονται ότι έχουν βυθιστεί σε παρακμή, βλέπουν το μέλλον με απαισιοδοξία και λαχταρούν τάξη και ασφάλεια. Εκεί πρέπει να επικεντρωθούμε αν θέλουμε να εντοπίσουμε τα αίτια της κρίσης της φιλελεύθερης σκέψης και του σοκ που παραλύει τους υπερασπιστές της.

  • Η κρίση ταυτότητας των φιλελεύθερων είναι βαθιά και απειλεί να τους βγάλει από το παιχνίδι. Κι αυτό, επειδή διακυβεύεται η ίδια η βιωσιμότητα της φιλελεύθερης δημοκρατίας, του βασικού προϊόντος των ιδεών τους. Αντίθετα σε κάθε προγνωστικό, ο φασισμός ανοίγει δρόμους και κερδίζει έδαφος. Αναγεννάται από τη στάχτη του, επιβεβαιώνοντας τις υποψίες ότι έχει βαθιές ρίζες στη συναισθηματική καρδιά της Δύσης. Μετά τη βαρβαρότητα του Β’Παγκοσμίου Πολέμου, επιστρέφει δριμύτερος, ανανεωμένος, φορώντας έναν μανδύα που τον συγκαλύπτει παρόλο που φωνάζει τα ίδια αντιφιλελεύθερα συνθήματα.

Το καταγγέλλει με πάθος ο ολλανδός συγγραφέας Ρομπ Ρίμεν, ένας από τους λίγους φιλελεύθερους φιλοσόφους που έχουν μείνει. Στο βιβλίο του «Για την καταπολέμηση αυτής της εποχής», μας ζητά όχι μόνο να αντιμετωπίσουμε τις λαϊκιστικές προκλήσεις αλλά να κατονομάσουμε ανοιχτά τον φασισμό. Για να το πετύχει αυτό, ο φιλελευθερισμός πρέπει να κάνει πρώτα την αυτοκριτική του, να αντιληφθεί τι έκανε λάθος και, κυρίως, τι άφησε πίσω του όταν κέρδισε τον Ψυχρό Πόλεμο.

Στο βιβλίο της «Η χαμένη ιστορία του φιλελευθερισμού», η Ελενα Ρόζενμπλατ εξηγεί ότι ο σκοπός του φιλελευθερισμού αρχικά ήταν να εφοδιάσει τον πολίτη με μια ασπίδα απαραβίαστων δικαιωμάτων απέναντι στην κρατική εξουσία και την κοινωνική πλειοψηφία. Γι’αυτό και οι φιλελεύθεροι διανοητές φρόντισαν να περιληφθεί στα Συντάγματα μια σειρά ελευθεριών. Με τον τρόπο αυτό, περιορίστηκε η δυνατότητα των εξουσιών να χρησιμοποιούν ως όπλο τους τον φόβο.

  • Δυόμιση αιώνες μετά τη γέννησή του, ο φιλελευθερισμός αναγκάζεται να υποχωρήσει μπροστά στην επανεμφάνιση του φόβου που τόσο αποτελεσματικά απενεργοποίησε στο παρελθόν. Η σημερινή του κρίση οφείλεται σε ένα τσουνάμι ανασφάλειας που οδηγεί τις δημοκρατικές κοινωνίες να υποτιμούν τη φιλελεύθερη κουλτούρα των δικαιωμάτων και να νοσταλγούν μια αυταρχική τάξη. Είναι όλο και περισσότεροι αυτοί που θέλουν να κλειστούν σε ένα αντιδραστικό καταφύγιο για να προστατευθούν από τη συναισθηματική πολιορκία της ανασφάλειας. Η ίδια η δημοκρατία τείνει να μεταφέρει τον άξονα νομιμοποίησής της από τον φιλελευθερισμό στον λαϊκισμό.

Αναζητήσαμε εξηγήσεις στο παρελθόν, ενώ θα έπρεπε να κοιτάξουμε προς το μέλλον. Πρέπει να αρχίσουμε να καταλαβαίνουμε ότι η ψηφιακή επανάσταση υπονομεύει τα θεμέλια της αναλογικής αρχιτεκτονικής του κόσμου λόγω της ανάπτυξης ενός γνωστικού καπιταλισμού χωρίς όρια όπου η ανθρώπινη ελευθερία αντικαθίσταται από αλγορίθμους.

Ο φόβος που κυριαρχεί σήμερα αφορά την ανάδυση ενός μέλλοντος χωρίς εργασία, όπου η τεχνητή ευφυΐα θα έχει εξουδετερώσει τον αυθορμητισμό της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ίσως εκεί να πρέπει να εντοπίσουμε τα βαθύτερα αίτια της φιλελεύθερης κατάρρευσης: στο ότι η ιδέα της προόδου μπορεί να πάψει να αποτελεί έναν σύμμαχο της ελευθερίας και να μας οδηγήσει σε μια ολοκληρωτική δυστοπία.

(*) Ο Χοσέ Μαρία Λασάιγ είναι συγγραφέας του βιβλίου «Κυβερνολεβιάθαν, η κατάρρευση της φιλελεύθερης δημοκρατίας απέναντι στην ψηφιακή επανάσταση»-Πηγή: El Pais via ΑΠΕ-ΜΠΕ

  • Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.

Ο Μπάιντεν και ο Μπέρνι φοβήθηκαν την Γουόρεν: Η Ελίζαμπεθ κυριάρχησε στο πρώτο ντιμπέιτ

Hellasjournal - Newsletter


%d bloggers like this: