Photo via pixabay.com
«Γιατί οι δημοκρατίες αποτυγχάνουν;» Έχουμε ακούσει πολλές φορές αυτή την ερώτηση τα τελευταία χρόνια. Και η δική μου απάντηση είναι: «Γιατί όχι;»
Η ιστορία – ο μόνος αληθινός οδηγός που έχουμε σε αυτό το ζήτημα – μας έχει δείξει ότι η δημοκρατία είναι σπάνια και σύντομη. Εμφανίζεται με σχεδόν μυστηριώδη τρόπο σε κάποιο μέρος κι ύστερα, εξίσου μυστηριωδώς, εξαφανίζεται. Η αυθεντική δημοκρατία είναι δύσκολο να επιτευχθεί και, όταν αυτό κατορθώνεται, είναι εύθραυστη. Στη μεγάλη εικόνα των ανθρωπίνων γεγονότων αποτελεί την εξαίρεση, όχι τον κανόνα.
Παρά τον χαρακτήρα της αυτόν, η δημοκρατία στηρίζεται σε μια αφοπλιστικά απλή ιδέα: ως μέλη μιας κοινότητας, πρέπει να έχουμε τον ίδιο λόγο στο πώς οργανώνουμε την κοινή μας ζωή. Έχετε ακούσει κάτι πιο λογικό; Αλλά ποιος λέει ότι είμαστε λογικοί;
Αυτή η άλογη ανθρώπινη φύση, γράφει ο ζωολόγος Κόνραντ Λόρενς στο βιβλίο του «Περί επιθετικότητας», είναι που ωθεί δύο πολιτικά κόμματα ή δύο θρησκείες με παρόμοια προγράμματα να πολεμούν με σφοδρότητα το ένα το άλλο, όπως και ωθεί έναν Αλέξανδρο ή έναν Ναπολέοντα να θυσιάζει εκατομμύρια ζωές στην προσπάθειά του να ενώσει τον κόσμο κάτω από το σκήπτρο του.
Αυτό είναι περίπου το ανθρώπινο πλαίσιο όπου εμφανίζεται η δημοκρατική ιδέα. Δεν είναι περίεργο λοιπόν ότι η μάχη μοιάζει καταρχήν χαμένη.
Ένα στοιχείο που χρειάζεται η δημοκρατία είναι μια αίσθηση σεμνότητας. Μια σεμνότητα, που επειδή γνωρίζει την αξία της και τα όριά της, μπορεί ακόμη και να γελά με τον εαυτό της. Μια σεμνότητα, που επειδή έχει δει πολλά και έχει μάθει να τα ανέχεται, έχει γίνει σοφή και υπομονετική. Με άλλα λόγια, για να είσαι ένας αληθινός δημοκράτης πρέπει να καταλαβαίνεις πως όταν πρόκειται για την κοινή ζωή δεν είσαι καλύτερος από τους άλλους – και δρας αναλόγως. Το να ζεις δημοκρατικά σημαίνει κυρίως να καταπιάνεσαι με την αποτυχία και την αδυναμία και να μην τρέφεις ψευδαισθήσεις για την ανθρώπινη κοινωνία.
Μετά το ριζοσπαστικό πείραμα της Αθήνας, η δημοκρατία επανεμφανίστηκε αλλού, αλλά με μορφές που οι αρχαίοι Αθηναίοι θα δυσκολεύονταν να αποκαλέσουν δημοκρατικές. Το μεγαλύτερο μέρος της σημερινής αμερικανικής δημοκρατίας, για παράδειγμα, θα χαρακτηριζόταν με τις αθηναϊκές προδιαγραφές «ολιγαρχία». Οι ολίγοι πλούσιοι αποφασίζουν όχι μόνο τους κανόνες του πολιτικού παιχνιδιού, αλλά και το ποιος νικά και ποιος χάνει.
«Αν υπήρχε ένας λαός θεών, θα επέλεγε μια δημοκρατική διακυβέρνηση», έγραψε ο Ζαν-Ζακ Ρουσό. «Είναι μια τέλεια μορφή διακυβέρνησης όχι για τους ανθρώπους».
Αυτό είναι τελικά η δημοκρατία: ένα ιδανικό που κατά καιρούς προσπαθούν οι άνθρωποι να θέσουν σε εφαρμογή. Κι όμως, η δημοκρατία – όπως και η ευτυχία – είναι κάτι που η προσδοκία του είναι σημαντικότερη από την ύπαρξή του. Ίσως να μην την κατακτήσουμε ποτέ, αλλά δεν μπορούμε να πάψουμε να την ονειρευόμαστε.
(*) Ο Κοστίκα Μπραντατάν είναι συγγραφέας του βιβλίου «Πεθαίνοντας για τις ιδέες. Οι επικίνδυνες ζωές των φιλοσόφων»-Πηγή: The New York Times via ΑΠΕ-ΜΠΕ
“Αυτός είναι ο κόσμος, βρίσκομαι στο σφαγείο”: Πνίγηκαν, δεν πρόλαβαν να φτάσουν…