Η τρέχουσα κρίση μεταξύ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του Πατριαρχείου της Μόσχας σε σχέση με το Αυτοκέφαλο της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας δεν είναι περιστασιακή ούτε αποσπασματική. Πρόκειται για μία κρίση που ανιχνεύεται σε βάθος ιστορικού χρόνου, ήδη από τα πρώτα χρόνια που ακολούθησαν την Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς.
Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής της Ελλάδας, η Άγκυρα, εκμεταλλευόμενη την αδυναμία της Ελλάδας, επανέφερε το θέμα της απομάκρυνσης του Πατριαρχείου από το έδαφός της. Ήταν άλλωστε γνωστό ότι τόσο ο ίδιος ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας Κεμάλ Ατατούρκ είχε δημοσίως εκφράσει τη θέση για εκδίωξη του Πατριαρχείου από την τουρκική επικράτεια, όπως επίσης και ο αρχηγός της τουρκικής αντιπροσωπείας στη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης Ισμέτ Ινονού, ο οποίος σε «καθησυχαστική» προς την τουρκική κοινή γνώμη συνέντευξη Τύπου στην Κωνσταντινούπολη, τον Φεβρουάριο του 1923, δήλωνε με έμφαση ότι το δικαίωμα της κυβέρνησης για έξωση του Πατριαρχείου διατηρείτο αναλλοίωτο, σε περίπτωση βέβαια που αυτό θα επιχειρούσε να αναμιχθεί σε πολιτικές υποθέσεις.
Στη συνέχεια ακολούθησε η ρητή διά στόματος Ινονού, δήλωση της τουρκικής αντιπροσωπείας στη Συνδιάσκεψη της Λωζάννης για παραμονή του Πατριαρχείου στην Τουρκία, πράγμα που δυσχέρανε την οποιανδήποτε απόφαση περί απομάκρυνσής του, 20 μόλις χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης.
Το 1946 εξελέγη Πατριάρχης ο Μάξιμος ο Ε’ και απομακρύνθηκε από τον θρόνο του το 1948 επειδή, όπως λέγεται επισήμως, ήταν ψυχασθενής. Όμως ήταν κοινό μυστικό τότε ότι ο Πατριάρχης Μάξιμος απομακρύνθηκε από τον θρόνο του επειδή θεωρείτο φιλικά διακείμενος προς τη Ρωσία. Το γεγονός ότι τον διαδέχθηκε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Βορείου και Νοτίου Αμερικής Αθηναγόρας, ο οποίος αποτελούσε προσωπική επιλογή του Αμερικανού Προέδρου Χάρι Τρούμαν, επιβεβαιώνει τις υποψίες αυτές.
Το Πατριαρχείο Μόσχας συγκάλεσε μία Πανορθόδοξη Διάσκεψη, το 1945, στην οποία συμμετείχαν και οι Πατριάρχες Αλεξανδρείας Χριστόφορος και Αντιοχείας Αλέξανδρος. Εκεί τέθηκαν οι νέες βάσεις για την πανορθόδοξη ενότητα. Όλα έγιναν εν αγνοία της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης και του Προκαθημένου της. Το γεγονός θορύβησε τις ΗΠΑ καθώς ο Ψυχρός Πόλεμος βρισκόταν στην αρχή και πολλοί έβλεπαν ότι οι Σοβιετικοί σκόπευαν να χρησιμοποιήσουν το Πατριαρχείο στην προσπάθεια διείσδυσης σε νέες σφαίρες επιρροής. Οι απόψεις αυτές ενισχύθηκαν ένα χρόνο αργότερα όταν κατά τη διάρκεια της ενθρόνισής του ο Πατριάρχης Μάξιμος ο Ε’ τίμησε με εξαιρετικό τρόπο τον Σοβιετικό πρέσβη τον οποίο υποδέχθηκε ως εκπρόσωπο της Τσαρικής Ρωσίας.
Ο Σλαβικός επεκτατισμός στο εσωτερικό της Ορθοδοξίας, η προώθηση των ρωσικών συμφερόντων μέσα από το Πατριαρχείο Μόσχας και οι διαρκείς αμφισβητήσεις του Οικουμενικού ρόλου του Πατριαρχείου –για πρώτη φορά το 1955 χαρακτήρισε τον Οικουμενικό Πατριάρχη ως τιμής ένεκεν Προκαθήμενο της Ορθοδόξου Εκκλησίας– προκαλούσαν ανέκαθεν σκεπτικισμό στις ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί αναγνωρίζουν ότι ο εκάστοτε Οικουμενικός Πατριάρχης αποτελεί έναν νηφάλιο εκτιμητή της κατάστασης του Ισλάμ και ζώντας σε μουσουλμανική χώρα μπορεί και βοηθάει στο στήσιμο γεφυρών επικοινωνίας. Βεβαίως το ερώτημα που τίθεται είναι αν η στήριξη των Αμερικανών έναντι του Οικουμενικού Πατριαρχείου αφορά όλα τα ζητήματα καθώς ο Πατριάρχης Αθηναγόρας όταν βρέθηκε σε δύσκολες ώρες, όπως κατά τη διάρκεια των Σεπτεμβριανών, ήταν μόνος. Κανείς ωστόσο δεν γνωρίζει εάν ζήτησε τη βοήθεια τότε των ΗΠΑ.
Το «κρυφό σχολειό» στην κατεχόμενη Καρπασία: Οι Τούρκοι έδιωξαν δύο καθηγητές…