Η τελική συμφωνία επί του κειμένου της τετραμερούς διακυβερνητικής συμφωνίας αναφορικά με την κατασκευή του East Med Gas Pipeline (EMGP) που επιτεύχθηκε στην Μπερ Σεβά στις 20 Δεκεμβρίου αποτέλεσε ευχάριστη έκπληξη για όσους παρακολουθούν από του σύνεγγυς τις ενεργειακές εξελίξεις στη σκακιέρα της Ν.Α. Μεσογείου.
Οι μήνες περνούσαν και το χρονοδιάγραμμα το οποίο είχαν βάλει οι υπουργοί ενέργειας που ηγούντο των διαπραγματεύσεων τον Δεκέμβριο του 2017 για ολοκλήρωση και υπογραφή του κειμένου μέσα στο 2018 φαινόταν δύσκολο να επιτευχθεί.
Όπως παραδέχθηκε σε δηλώσεις στο ρ/φ σταθμό Active της Κύπρου στις 21 Δεκεμβρίου ο ΥΠΕΞ της Κύπρου Νίκος Χριστοδουλίδης πριν από τη 5η τριμερή σύνοδο κορυφής της Μπέρ Σεβά υπήρχαν τέσσερα ανοικτά θέματα που καθιστούσαν αμφίβολη την επίτευξη συμφωνίας αλλά αυτά υπό το συντονισμένο βάρος της παρουσίας των τριών ηγετών ξεπεράσθηκαν την ύστατη ώρα.
Το έργο άλλωστε συνάδει με τη βασική στρατηγική επιδίωξη των ΗΠΑ να μειώσουν την εξάρτηση της Ε.Ε. από τις ρωσικές εξαγωγές αερίου και για αυτόν ακριβώς το λόγο δημοσίως το υποστήριξαν. Δεν θα πρέπει να περιμένει ωστόσο κάτι το ουσιαστικότερο από την πλευρά τους σε αυτήν τη φάση, εκτός και εάν στην κατασκευή του έργου εμπλακούν ισραηλινές κρατικές εταιρίες όπως η Israeli Natural Gas Lines (INGL), δηλαδή το ισραηλινό αντίστοιχο του ΔΕΣΦΑ.
Ο EMGP, το χρηματοδοτικό βάρος του οποίου θα κληθεί να «σηκώσει» η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσα από τα κονδύλια εξυπηρέτησης της πολιτικής για την Ενεργειακή Ένωση όπως το CEF (Connect Europe Facility), όντως εξυπηρετεί τους δύο ανωτέρω κεφαλαιώδεις στόχους της ευρωπαϊκής ενεργειακής στρατηγικής ασφάλειας. Μεταφέρει αέριο από μη-ρωσικές πηγές παραγωγής και μέσω οδεύσεων που παρακάμπτουν ταυτόχρονα και τη Ρωσία, και την Ουκρανία και την Τουρκία.
Η στρατηγική σπουδαιότητα του έργου έχει εδώ και καιρό αναγνωρισθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ειδικότερα από τον Επίτροπο για την Ενέργεια και την Κλιματική Αλλαγή Μιγκέλ Αρίας Κανιέτε ο οποίος και συμμετείχε στην καταλυτική σύνοδο των υπουργών ενέργειας των τεσσάρων συμβαλλομένων κρατών στο Ισραήλ τον Απρίλιο του 2017.
Η ενσωμάτωση της Ιταλίας ως χώρα προώθησης του East Med και το προσωπικό ενδιαφέρον του Κανιέτε διασφάλισαν την περαιτέρω χρηματοδότηση του έργου με 34,5 εκατομμύρια ευρώ για την ολοκλήρωση της βασικής μελέτης σκοπιμότητας (FEED: Front End Engineering & Design). Η μελέτη αυτή που θα συμπεριλαμβάνει λεπτομερή βαθυμετρικά στοιχεία καταγράφοντας την ακριβή δυνητική όδευση του αγωγού (routing), θα μας δώσει μια σαφέστερη εικόνα του πιθανού κόστους του έργου που αναμένεται να ξεπεράσει σαφώς τα $7 δις όταν αποσαφηνισθούν ευκρινέστερα οι κατασκευαστικές του λεπτομέρειες.
Το κόστος αυτό δυνητικά θα μειωνόταν σε λιγότερο των $10 δις εάν η πρώτη φάση δυναμικότητας του ΠΟΣΕΙΔΩΝ, τα αρχικά 10 ΔΚΜ/Ε, λειτουργούσε είτε με αζερικό είτε με ρωσικό αέριο αλλά κάτι τέτοιο δεν φαντάζει πλέον πιθανόν.
Το μεν αζερικό αέριο θα κατευθυνθεί στην Νότια Ιταλία μέσω του ΤΑΡ και τώρα και στο μέλλον, όταν νέες ποσότητες παραγωγής θα διπλασιάσουν περί το 2025 τη δυναμικότητα του δια-Αδριατικού αγωγού από τα 10 στα 20 ΔΚΜ/Ε.
Το δε ρωσικό αέριο που θα φτάσει στα ελληνοτουρκικά σύνορα με τον Turkstream 2, θα μπορούσε να κατευθυνθεί μέσω του ΠΟΣΕΙΔΩΝ εάν υλοποιείτο το σχέδιο Greek Stream.
Αυτό συνεπάγεται ότι το συνολικό «Δίκτυο της Λεβαντίνης» θα είναι κατά πάσα πιθανότητα ακριβότερο τόσο από άποψη κατασκευής όσο και από άποψη συντήρησης συγκριτικά μ’ ένα διπλό τερματικό υγροποίησης στην Κύπρο. Αυτό σημαίνει ότι το «Δίκτυο της Λεβαντίνης» ίσως να μην αποτελέσει τη βέλτιστη εμπορική επιλογή για τους εξαγωγείς φυσικού αερίου της περιοχής εκτός εάν επιδοτηθεί σημαντικό τμήμα του κόστους κατασκευής του έργου από «θεσμικούς» επενδυτές και δημόσιους χρηματοδοτικούς οργανισμούς από την Ε.Ε. και δευτερευόντως τις ΗΠΑ.
Οι προκλήσεις του έργου δεν σταματούν φυσικά εδώ. Παραμένουν σημαντικές παράμετροι γεωπολιτικού και οικονομικού ρίσκου που πρέπει να συνεκτιμηθούν.
Για την αντιμετώπιση της τουρκικής αντίδρασης-που θα είναι επιχειρησιακά δύσκολο να υποστηριχθεί σε μεγάλη απόσταση από τις τουρκικές ακτές- χρειάζεται μια μικρή στρατιωτική συμμαχία προστασίας των ενεργειακών υποδομών και είναι ασαφές κατά πόσο κάτι τέτοιο θα προβλέπεται στο δεσμευτικό κείμενο της Διακυβερνητικής όταν αυτό αποκαλυφθεί στην Κνωσό το Φεβρουάριο του 2019. Ίσως να χρειαστεί περιστασιακά η συνδυαστική ισχύς του ελληνικού (και ενδεχομένως του) αιγυπτιακού πολεμικού ναυτικού όπως και της ισραηλινής πολεμικής αεροπορίας έτσι ώστε να κατασκευασθεί ο αγωγός με ασφάλεια.
Γιατί;
Γιατί πολύ απλά μόνο τότε θα έχει το Ισραήλ αέριο από τη ΄β φάση παραγωγής του πεδίου Λεβιάθαν για να δεσμεύει υπέρ του EMGP. Τα υπό παραγωγή πεδία, δηλαδή η πρώτη φάση παραγωγής του Λεβιάθαν και η δεύτερη φάση παραγωγής του Ταμάρ έχουν ήδη δεσμευθεί προς εξαγωγή στα τερματικά της Αιγύπτου καθόσον φυσικά η επιλογή ενός ισραηλινό-τουρκικού αγωγού παραμένει κλειστή για το Τέλ Αβίβ. Ακόμη και τότε οι διαθέσιμες από το Ισραήλ ποσότητες δεν θα επαρκούν για να καλύψουν και τα 20 ΔΚΜ/Ε, δηλαδή τη συνολική δυναμικότητα του EMGP. Θα είναι απαραίτητες ποσότητες και από την Κύπρο και ενδεχομένως από την Αίγυπτο
Αυτό θα τις έφερε εισοδήματα μέσα στο 2023 και είναι κάτι που μπορεί να το κάνει σχεδόν από μόνη της, με το ρίσκο μιας τουρκικής αντίδρασης να είναι πολύ πιο περιορισμένο συγκριτικά με την προοπτική κατασκευής του East Med. Ο EMGP θα αρχίσει στην καλύτερη περίπτωση να δίνει στην Κύπρο πολύ μικρότερα έσοδα και μάλιστα 2-3 χρόνια μετά την ενδεχόμενη χρησιμοποίηση του τερματικού υγροποίησης στο Ίνκτου.
*Επίκουρος Καθηγητής Γεωπολιτικής & Ενεργειακής Πολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Συντονιστής Ενεργειακού Προγράμματος στο ΕΛΙΑΜΕΠ
Δρομολόγιο του «φόβου» από το TCG CESME: Από την ελληνική υφαλοκρηπίδα στην κυπριακή ΑΟΖ