Το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης μεταξύ Βρετανίας και Κύπρου απέδωσε ένα νέο Πρωτόκολλο για το καθεστώς των βάσεων στην Κύπρο. Το Πρωτόκολλο αυτό είναι αναπόσπαστο μέρος του Προσχεδίου της Συμφωνίας Εξόδου της Βρετανίας από την ΕΕ.
Ουσιαστικά, το νέο Πρωτοκόλλου κατοχυρώνει στη Βρετανία δικαιώματα άσκησης ελέγχου και εφαρμογής μέρους του κοινοτικού κεκτημένου που αφορά πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας και άλλους πολίτες που διαμένουν στις βάσεις. Όπως επίσης, με το νέο Πρωτόκολλο διευρύνονται παλαιότερα και παράγονται νέα προνόμια της Βρετανίας στις βάσεις.
Τόσο η διαδικασία διαπραγμάτευσης όσο και το αποτέλεσμά της, στο πλαίσιο του νέου Πρωτοκόλλου, παρουσιάζουν ορισμένα προβλήματα, μερικά από τα οποία συνοψίζονται πιο κάτω:
1. Η πομπώδης αναφορά σε διασφάλιση των δικαιωμάτων 11 χιλιάδων πολιτών που διαμένουν στις βάσεις είναι προβληματική για τρεις λόγους:
2. Με το νέο Πρωτόκολλο η Κυπριακή Δημοκρατία αποδέχεται (οικειοθελώς) την «κυριαρχία» της Βρετανίας επί της εφαρμογής προνοιών δικαίου, δικαιωμάτων των Κύπριων πολιτών και μέρους του κοινοτικού δικαίου στις στρατιωτικές βάσεις που διατηρεί η δεύτερη στην Κύπρο.
3. Η Δημοκρατία διαπραγματεύτηκε μαζί με τη Βρετανία, τους ευνοϊκότερους για την δεύτερη όρους σε σχέση με το καθεστώς των βρετανικών βάσεων, στο πλαίσιο της συμμετοχής της Κύπρου στην ΕΕ και των δικαιωμάτων που απορρέουν από το γεγονός αυτό για τους πολίτες της που διαμένουν ή εργάζονται εκεί. Όσον αφορά το κοινοτικό δίκαιο, αυτό δεν είναι αντικείμενο διμερούς διαπραγμάτευσης. Είναι εγχώριο (αναγκαστικό) δίκαιο για τη Δημοκρατία και άμεσα εφαρμόσιμο και για όλους τους πολίτες της (και για αυτούς που διαμένουν στις βάσεις). Η Κυβέρνηση της Κύπρου ουσιαστικά αποδέχθηκε όπως η Βρετανία αποκτήσει δικαιώματα ελέγχου και εφαρμογής προνοιών του κοινοτικού δικαίου στις βρετανικές βάσεις που αφορούν πολίτες της.
5. Η αναφορά σε «εξωτερικά σύνορα» των βάσεων είναι πολύ προβληματική. Στη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης δεν υπάρχει αναφορά σε σύνορα (borders) των βάσεων, αλλά σε όρια (boundaries) της επικράτειας τους. Αναφορά σε «εξωτερικά σύνορα» εισάχθηκε ατυχώς στο Πρωτόκολλο 3, υπό συνθήκες πίεσης από τους Βρετανούς πριν από την ένταξη της ΚΔ στην ΕΕ. Δεν υπήρχε καμία δέσμευση της Κυπριακής Δημοκρατίας να αποδεχθεί τον όρο αυτό και στο νέο Πρωτόκολλο, αφού η διαπραγμάτευση αφορούσε σε ένα εντελώς διαφορετικό πλαίσιο. Γιατί κάνει αποδεχτή την αναφορά αυτή η Κυπριακή Δημοκρατία; Γιατί συμπεριλαμβάνεται και στον τίτλο του Άρθρου 7 του νέου Πρωτοκόλλου; Το πρόβλημα οξύνεται ακόμη περισσότερο όταν η Κυπριακή Δημοκρατία έχει αποδεχθεί την ύπαρξη «εξωτερικού συνόρου» ανάμεσα στις βάσεις και τις κατεχόμενες περιοχές. Η αποδοχή αυτή δημιουργεί δύο νέα (ιδιαζόντως προβληματικά) «εξωτερικά σύνορα» στην Κύπρο.
6. H αποδοχή από μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας του «δικαιώματος» της Βρετανίας να επιτρέπει την εισδοχή αιτητών ασύλου και λαθρομεταναστών στην Κύπρο μέσω των βάσεων (Άρθρο 7(3)) είναι εξίσου προβληματική. Αυτή η πρόνοια υπήρχε και στο Πρωτόκολλο 3, αλλά ουδεμία δέσμευση υπήρχε για συνέχιση της υπό τις νέες συνθήκες, ούτε και προσδίδει κάποιου είδους αμοιβαιότητα ανάμεσα στα δύο μέρη. Υπάρχουν και δύο άλλα συναφή προβλήματα: Γιατί η Κυπριακή Δημοκρατία έχει αποδεχθεί υποχρέωση να συνεργάζεται με τις «αρχές» των βάσεων για το ζήτημα αυτό; Γιατί κάνει αποδεκτή τη «νομοθεσία» των βάσεων επί του ζητήματος αυτού; Τα σημεία αυτά είναι παραδείγματα διεύρυνσης των δικαιωμάτων της Βρετανίας στην Κύπρο, πέρα από τις πρόνοιες της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης.
7. Η Κυπριακή Δημοκρατία έχει αποδεχθεί όπως η Βρετανία είναι υπεύθυνη για την εφαρμογή και εκτέλεση του λεγόμενου Κανονισμού της Πράσινης Γραμμής (866/2004) στις βάσεις. Ο ρόλος των αρχών της Κυπριακής Δημοκρατίας για το ζήτημα αυτό περιορίζεται σε άσκηση υγειονομικών και άλλων σχετικών ελέγχων, μόνο όμως μετά από πρόσκληση της Βρετανίας. Είναι ιδιαίτερα προβληματικό το γεγονός ότι η Βρετανία έχει «αναλάβει» αυτή την «αρμοδιότητα».
8. Όλες οι πρόνοιες του κοινοτικού δικαίου που θα εφαρμόζονται στις βάσεις και θα αφορούν σε δασμούς και στην κοινή εμπορική πολιτική της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων και προνοιών του κοινοτικού δικαίου που αφορούν στους τελωνιακούς ελέγχους για συγκεκριμένα προϊόντα ή για συγκεκριμένους σκοπούς, θα εκτελούνται από τη Βρετανία. Με απλά λόγια, το καθεστώς τελωνειακής επικράτειας που αφορά τις βάσεις και σε όποιο βαθμό τις αφορά, θα ελέγχεται από τη Βρετανία και όχι από την Κυπριακή Δημοκρατία. Η αρμοδιότητες της Δημοκρατίας σε σχέση με το καθεστώς τελωνειακής επικράτειας των βάσεων, περιορίζεται στην εφαρμογή των άρθρων 34, 35 και 36 της Συνθήκης για την Λειτουργία της ΕΕ, σε σχέση με μέτρα που λαμβάνονται σύμφωνα με το Άρθρο 114 της ίδιας Συνθήκης (Άρθρο 2(10) του νέου Πρωτοκόλλου).
10. Η Κυπριακή Δημοκρατία αποδέχθηκε όπως η Βρετανία έχει την αποκλειστική ευθύνη εφαρμογής και εκτέλεσης του νέου Πρωτοκόλλου. Το Πρωτόκολλο προνοεί όπως η Κυπριακή Δημοκρατία έχει ευθύνη εφαρμογής μόνο των Άρθρων 3 και 6 του Πρωτοκόλλου και της παραγράφου 10 του Άρθρου 2. Για το τελευταίο έχει γίνει αναφορά πιο πάνω. Το Άρθρο 3 αφορά στην έμμεση φορολογία και το Άρθρο 6 στη γεωργία, αλιεία και σε κτηνιατρικούς και φυτοϋγειονομικούς κανόνες. Όσον αφορά τα ζητήματα φορολογίας, σημειώνεται ότι, σύμφωνα με το Άρθρο 4 του νέου Πρωτοκόλλου, υπάρχουν πρόνοιες για φοροαπαλλαγές προς όφελος της Βρετανίας και των βάσεων.
Τα δέκα πιο πάνω σημεία κατατίθενται προς προβληματισμό. Τόσο η διαπραγμάτευση όσο και οι στόχοι που τέθηκαν θα έπρεπε να σχεδιαστούν και να εκτελεστούν διαφορετικά.
Αρνητικές αναφορές που επιβλήθηκαν στο Πρωτόκολλο 3 (π.χ. αναφορές σε «εξωτερικά σύνορα» των βάσεων ή σε δικαίωμα αποδοχής αιτητών ασύλου και λαθρομεταναστών) έπρεπε να θεωρηθούν εκτός διαπραγμάτευσης. Η Βρετανία δεν μπορούσε να αναλάβει το ρίσκο να δημιουργηθεί ένταση και αβεβαιότητα στην περιοχή των βάσεων.
Χάθηκε μία ιστορική ευκαιρία ενός ειλικρινούς διαλόγου, ο οποίος θα απέβλεπε σε ένα λογικό και αμοιβαία αποδεκτό αποτέλεσμα για το κυριαρχικό δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας να ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο και εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου για όλους του πολίτες της. Όπως επίσης χάθηκε μία ιστορική ευκαιρία για να βοηθηθεί το Λονδίνο να αναγνωρίσει αναγκαία κυριαρχικά δικαιώματα στην Κυπριακή Δημοκρατία, με τρόπο αμοιβαία επωφελή.
* Επισκέπτης Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας
Νέες «νάρκες» στις σχέσεις των ΗΠΑ και της Τουρκίας: Μεγάλωσε το χάσμα και η δυσπιστία