Τι μας διδάσκει η διεθνής εμπειρία για την προστασία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Δωρεάν σήμερα η είσοδος σε Μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους: Διεθνής Ημέρα Μνημείων και Τοποθεσιών η 18η Απριλίου

Η ακατανόητη απόφαση να ανοίξουν οδική σήραγγα 3 χλμ. κάτω από το Στόουνχεντζ απειλεί το καθεστώς Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco

Ν/Σ για τις παραθαλάσσιες περιοχές: Ελεύθερη πρόσβαση των πολιτών, οι ελάχιστες αποστάσεις μεταξύ των παραχωρήσεων και το μέγιστο όριο προς εκμετάλλευση

Της ΜΑΡΙΑ ΛΥΡΑΤΖΗ (*)

Οι πολιτιστικοί φορείς (μουσεία, μνημεία, αρχαιολογικοί/ιστορικοί χώροι, βιβλιοθήκες, αρχεία κ.ά.) βρίσκονται τα τελευταία χρόνια στο επίκεντρο της διεθνούς προβληματικής που εκφράζουν οι επαγγελματίες του πολιτισμού, με θέμα την προστασία τους από τις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές.

Οι κίνδυνοι που απειλούν τα πολιτιστικά ιδρύματα και αγαθά είναι διαρκείς και δεν μπορούν πάντοτε να αποτραπούν. Καταστροφές μπορούν να προκύψουν από φυσικά αίτια, όπως πλημμύρες, πυρκαγιές, σεισμοί, αλλά και από ανθρωπογενείς παράγοντες, όπως είναι οι κλοπές, οι βανδαλισμοί , οι εμπρησμοί, οι τρομοκρατικές ενέργειες ή ακόμα και εξαιτίας προβληματικών ή ανεπαρκώς συντηρημένων κτηριακών εγκαταστάσεων.

• Ένα καταστροφικό γεγονός που πλήττει ένα πολιτιστικό φορέα ενδέχεται να απειλήσει την ακεραιότητα των συλλογών αλλά και την ασφάλεια των επισκεπτών και των εργαζομένων του χώρου. Η πλημμύρα του ποταμού Άρνο, τον Νοέμβριο του 1966 στη Φλωρεντία, κατέληξε με την θλιβερή καταστροφή χιλιάδων βιβλίων, έργων τέχνης και κτιρίων και έδωσε το εναρκτήριο λάκτισμα για τη λήψη ενεργειών για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Τις επόμενες δεκαετίες και έπειτα από μια σειρά καταστροφών που έπληξαν πολιτιστικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο, αναπτύχθηκαν πρωτόκολλα διαχείρισης με κατευθυντήριες αρχές, αυτές της Προετοιμασίας, της Εκτίμησης Κινδύνων, της Ανάληψης Προληπτικών μέτρων αλλά και της Απόκρισης στην περίπτωση που δεν είναι δυνατή η αναχαίτιση του καταστροφικού συμβάντος.

Δυστυχώς, οι καταστροφές δεν παύουν να πλήττουν τα πολιτιστικά ιδρύματα και να καταλήγουν συχνά στην οδυνηρή απώλεια τεκμηρίων ανεκτίμητης ιστορικής, επιστημονικής και αισθητικής αξίας. Η πρόσφατη περίπτωση του Εθνικού Μουσείου της Βραζιλίας αποτελεί δυστυχώς ένα ακόμη παράδειγμα των επιπτώσεων της ανθρώπινης αμέλειας και υπο-χρηματοδότησης των πολιτιστικών φορέων. Σε εθνικό επίπεδο, πρόσφατη είναι η ολοκληρωτική καταστροφή από τις πυρκαγιές του καλοκαιριού, του κτηρίου που φιλοξενούσε τις συλλογές του Πολεμικού Μουσείου Χανίων, οι οποίες κατά ευτυχή συγκυρία είχαν απομακρυνθεί από το κτήριο λίγο καιρό πριν το καταστροφικό γεγονός.

• Τα μουσεία όμως πια αντιλαμβάνονται το ρόλο τους στην κοινωνία ως θεματοφύλακες της πολιτιστικής κληρονομιάς. Εκπονούν σχέδια και συγκροτούν στρατηγικές διαχείρισης καταστροφών οι οποίες ορίζονται με το διεθνή όρο disaster planning.

Πρόκειται, ελληνιστί, για το Σχέδιο Αντιμετώπισης Καταστροφών που κάθε πολιτιστικό ίδρυμα, ανάλογα με τις συλλογές του, τα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος και του κτιριακού του κελύφους αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού του, οφείλει να συγκροτήσει και να εφαρμόσει με βάση τις αρχές που ορίζονται από διεθνείς οργανισμούς προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως η UNESCO* , το ICROOM (The International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property), το ICOM (International Council of Museums) , το ICOMOS (International Council on Monuments and Sites ) κ.α., οι οποίοι προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν αλλά και να γνωστοποιήσουν το πρωτόκολλο αυτό στους πολιτιστικούς φορείς διεθνώς, διοργανώνουν συναντήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, παρέχουν διαδικτυακά αναρτημένες οδηγίες, εκδίδουν βιβλία και οδηγούς σχετικά με τη σύνταξη και εφαρμογή του Σχεδίου Αντιμετώπισης Καταστροφών.

• Στη χώρα μας, το επίπεδο προετοιμασίας των πολιτιστικών ιδρυμάτων έναντι καταστροφών απαιτεί την προσοχή και μέριμνα των κρατικών φορέων. Την τελευταία δεκαετία υπάρχει κάποια κινητοποίηση στο θέμα της εκπαίδευσης του προσωπικού πολιτιστικών ιδρυμάτων, κυρίως όμως από ιδιωτική πρωτοβουλία. Το 2012 πραγματοποιήθηκε ένα τριήμερο σεμινάριο για τη διαχείριση καταστροφών σε πολιτιστικά ίδρυμα στο ίδρυμα Ευγενίδου και σε συνδιοργάνωση πολλών ακόμη φορέων.

Ακολούθησε μονοήμερο σεμινάριο το 2016 στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Harvard και στο Πελοποννησιακό Λαογραφικό ίδρυμα. Το 2017, υπό την αιγίδα της UNESCO HELLAS, το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Τράπεζας Πειραιώς και το ΤΕΙ Αθήνας συνδιοργάνωσαν διήμερο συνέδριο με το ίδιο θέμα, ενώ ακολούθησε δεκαήμερο σεμινάριο συνεργασίας ΙΔΒΕ και ΤΕΙ Αθήνας.

Τέλος από τις 7 έως και 9/9/ 2018 , πραγματοποιήθηκε ημερίδα και διήμερο σεμινάριο σε συνδιοργάνωση του Μουσείου Ν. Καζαντζάκης και της Περιφέρειας Κρήτης . Οι παραπάνω συναντήσεις ενισχύθηκαν από την επιστημονική κοινότητα της Ελλάδας (Γεωδυναμικό Ινστιτούτο, ΕΜΠ, ΤΕΙ Αθήνας, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Πανεπιστήμιο Αθηνών και Κρήτης, κ.α) και την Αμερικανίδα συντηρήτρια Susan Duhl που εθελοντικά προσέφερε σε όλες αυτές τις συναντήσεις την γνώση και εμπειρία της στη διαχείριση καταστροφών στις ΗΠΑ.

(*) Η Μαρία Λυρατζή είναι Χημικός Πανεπιστημίου Αθηνών, Συντηρήτρια Έργων τέχνης και αρχαιοτήτων, ΤΕΙ Αθήνας.  Msc Μουσειολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Μέλος του AIC και του NHR(National Heritage Responders/USA). Πηγή: (ΑΠΕ-ΜΠΕ)

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες κανενός.

Το Ζωγράφειο Λύκειο παραμένει ζωντανό στην καρδιά της Πόλης: Είμαστε λίγοι αλλά… αμέτρητοι