ΜΕΡΟΣ Α’
Αυτή τη φορά θα προχωρήσω σε μια ανάλυση πιο εκτενή, για αυτό και χωρίζω το άρθρο σε δύο μέρη. Σε αυτό το πρώτο μέρος δε θα προχωρήσω σε καμία αξιολόγηση του λόγου του Ντόναλντ Τραμπ στον ΟΗΕ, αλλά θα επιχειρηθεί μια πιο βαθιά ανάλυση, μία ανάγνωση πίσω από τις λέξεις του πλανητάρχη ώστε να φωτιστεί η πολιτική του ατζέντα η φιλοσοφία στην οποία αυτή βασίζεται.
Και αυτό γιατί ο Ντόναλντ Τραμπ μπορεί να μιλάει απλά, τελικά, ακόμα και στον ΟΗΕ, αλλά τα λόγια του είναι τεραστίου περιεχομένου γιατί συνοδεύονται συνήθως και από τις ανάλογες πράξεις. Αυτό τα καθιστά παραδόξως διπλά σημαντικά. Προτού καν ξεκινήσω θέλω να σημειώσω ότι οι επικοινωνιολόγοι και οι διαμορφωτές της πολιτικής του Προέδρου των ΗΠΑ είναι ιδιοφυίες. Και ελπίζω αυτό να είναι ένα από τα στοιχεία που θα αναδείξει η παρακάτω ανάλυσή.
«Εμείς οι ΗΠΑ επινοήσαμε και μεταδώσαμε την παγκοσμιοποίηση και ιδού που κατέληξε ο πλανήτης. Αυτό που διαπιστώνουμε μετά από 40 χρόνια είναι ότι όποιος εκμεταλλεύτηκε την καλή μας διάθεση να του δώσουμε τις καλές πρακτικές της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας και αγοράς και της ασφάλειας που αυτά φέρνουν, ενώ ο ίδιος δεν αρνήθηκε την ευθύνη της πλήρους διαχείρισής της απέτυχε οικτρά. Η λύση λοιπόν είναι μία και μοναδική: Πλέον δεν θα δίνουμε τα θετικά της παγκοσμιοποίησης άνευ τιμής.
Πλέον η παγκοσμιοποίηση θα είναι ένα προϊόν που εξάγουμε όπως όλα τα άλλα μας προϊόντα και όχι μία κοινωφελής δωρεά μας προκειμένου ο υπόλοιπος πλανήτης «να μας προλάβει». Και γιατί το κάνουμε αυτό; Γιατί πρέπει να βάλουμε μία τάξη σε αυτό το πλανητικό χάος που οι ίδιοι δημιουργήσαμε. Το λάθος που κάναμε ήταν το εξής: Νομίζαμε αφελώς ότι η οικονομία της αγοράς και το αστικό κράτος δικαίου και ακόμα πιο σημαντικά, η υπευθυνότητα για τη διοίκηση ενός κράτους που θα αποκτούσε αυτά τα χαρακτηριστικά, θα ήταν το φυσικά επακόλουθα του ανοίγματος της δικής μας οικονομίας στο εν λόγω κράτος. Φυσικά η πραγματικότητα μας διέψευσε.
Και ποια είναι η λύση που σκεφτήκαμε για αυτό το χάος που η επανάληψη αυτού του λάθους επί δεκαετίες παρήγαγε; Η ιεραρχία. Με εμάς φυσικά στην κορυφή, ως συνήθως. Ίσως όταν ξεκινήσετε να πληρώνετε σοβαρά και κοστολογημένα τιμήματα για τα καλά που σας προσφέρουμε εμείς οι ΗΠΑ, τότε ίσως να αρχίσετε να παίρνετε στα σοβαρά το προϊόν που λαμβάνετε και να βάλετε σε τάξη τις χώρες σας και από «καθ’ εικόνα» να γίνετε «καθ’ ομοίωση» μας. Πλέον η φιλία μας και όλα τα θετικά της κοστίζουν.
Πλέον κάθε καλό της παγκοσμιοποίησης θα φέρει το διακριτικό MADE IN THE USA και καλά θα κάνετε να το συνηθίσετε. Ενηλικιωθείτε και αναλάβετε την ευθύνη των πολιτικών σας γιατί εμείς πια πρέπει να σκεφτούμε το καλό του έθνους μας και δεν προλαβαίνουμε πλέον να σας νταντεύουμε. Γίνετε οι ίδιοι παραγωγοί της ασφάλειάς σας. Αν δε μπορείτε να το κάνετε αυτό, μπορείτε να απευθυνθείτε σε εμάς με το αζημίωτο βέβαια, ή στον όποιον άλλο πρόθυμο.»
Κατά τον 21ο αιώνα διάφορα κράτη έγιναν ισχυρά σε όλους τους τομείς όπως και οι ΗΠΑ αλλά δεν αντιμετώπισαν και ακόμα και σήμερα δεν αντιμετωπίζουν αυτή τους τη σχετικά νέα θέση με την ίδια σοβαρότητα και ευθύνη όπως οι ίδιες οι ΗΠΑ. Και πως θα μπορούσαν άλλωστε όταν είναι τόσο διαφορετικές οι κουλτούρες τους ή τόσο μικρότερη ισχύ τους από εκείνη των ΗΠΑ;
Και εδώ ο Τραμπ είναι απολύτως σαφής: Η παγκοσμιοποιημένη διεθνής κοινότητα δημιούργησε και εντελώς δικούς της εκτροχιασμούς για τους οποίους οι ΗΠΑ αντικειμενικά δεν φέρουν ευθύνη, τουλάχιστον όχι πλήρη. Η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2009 μπορεί να ξεκίνησε στις ΗΠΑ, όμως η μετάδοσή της σε όλο τον πλανήτη και τα αποτελέσματά της (τα οποία στην Ελλάδα τα βιώνουμε ακόμα παρεμπιπτόντως ακόμα και μετά από 10 έτη) ήταν πολύ μεγαλύτερα του αναμενόμενου, δείχνοντας τον απίστευτο ερασιτεχνισμό και την τραγελαφική ασυδοσία με τα οποία ο πλανήτης, πέραν των ΗΠΑ, χρησιμοποίησε τον άκρατο φθηνό δανεισμό.
Τρανό παράδειγμα αυτού η Κίνα, η οποία, εκμεταλλευόμενη την παγκοσμιοποίηση και τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση κατόρθωσε, χρησιμοποιώντας τις πλέον απεχθείς και καταστρεπτικές για την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον της πολιτικές, να ανελιχθεί σε ένα εξαγωγικό τερατούργημα που απειλεί την παγκόσμια οικονομία κάθε μέρα ενώ ταυτόχρονα να παραμένει προσηλωμένη σε ένα μετέωρο κομμουνιστικό βήμα που με μαθηματική ακρίβεια οδηγεί το λαό της στο πουθενά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση από την άλλη ακόμα λάμπει δια της ανικανότητας του θλιβερού πολιτικού της άξονα να βρει μια αξιόπιστη και μόνιμη λύση στις αλλεπάλληλες κρίσεις ρευστότητας και αξιοπιστίας που την ταλανίζουν τα λιγότερο ισχυρά κράτη- μέλη της.
Δεν είναι όμως μόνον η παγκόσμια οικονομία που «έφαγε στραπάτσο» εξαιτίας της λανθασμένης χρήσης της “made in America” παγκοσμιοποίησης. Φαινόμενα όπως η γιγάντωση του ρωσικού εξοπλιστικού προγράμματος υπό την πρόφαση μιας μεταψυχροπολεμικής ρεβάνς σε Βαλτική, Βαλκάνια και Τουρκία, η Αραβική άνοιξη και οι πυρηνικές επιδιώξεις του Ιράν και της Βορείου Κορέας, κόντρα στις διεθνείς συνθήκες και το μονοπολικό καθεστώς του 90’ έδειξαν στις ΗΠΑ κάτι πολύ ουσιώδες και επικίνδυνο:
Ο Τραμπ τέλος διαπιστώνει ότι και οι επίσημοι φορείς της παγκοσμιοποίησης πέραν των ΗΠΑ, οι διεθνείς οργανισμοί και η Ευρωπαϊκή Ένωση ιδιαίτερα, έχουν επίσης επιδείξει θλιβερά αποτελέσματα στο μέτωπο της «ορθής και συνετούς χρήσης» της. Ο Αμερικανός Πρόεδρος έδωσε έμφαση στο ότι κάποιες από τις σοβαρές αρνητικές επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης, που παραμένουν σε έξαρση με ευθύνη και των ίδιων των διεθνών οργανισμών που την διαφημίζουν, είναι η παράνομη μετανάστευση και η εξάρτηση από πόλους ισχύος που λειτουργούν αναθεωρητικά στο μοντέλο της παγκοσμιοποίησης που οι ΗΠΑ εξήγαγαν και το οποίο ειρωνικά τους αναβάθμισε.
Με απλά λόγια ο Τραμπ είπε ότι, εφόσον κάποιοι, μη ελεγχόμενοι από τους λαούς των κρατών, γραφειοκράτες αποφάσισαν να κάνουν καριέρα πάνω στην διαιώνιση της κάθε ανθρώπινης δυστυχίας, που θα μπορούσαν σε κάθε περίπτωση να λύσουν πιο άμεσα και αποτελεσματικά, τότε οι ΗΠΑ δε θα συμμετέχουν σε αυτή την επιχείρηση διότι πολύ απλά δεν παράγει τα επιθυμητά αποτελέσματα και άρα είναι ο ορισμός της σπατάλης πόρων.
Για του λόγου το αληθές, ο Τραμπ υπερασπίστηκε τη θέση του να παραμείνουν οι ΗΠΑ εκτός του «φιλανθρωπικού» βραχίονα του ΟΗΕ, βλέποντας ότι ο τελευταίος δε λύνει το πρόβλημα αλλά αντίθετα το οδηγεί σε έξαρση. Ο Τραμπ εν τέλει, όσον αφορά το ζήτημα της μετανάστευσης προτείνει ως λύση αυτό που συμβαδίζει με την συνολικότερή του προσέγγιση επί της παγκοσμιοποίησης: Εφόσον το πρόβλημα είναι οι χώρες αποστολής μεταναστών τότε αυτό είναι το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί. Αυτές οι παραδοσιακά χώρες αποστολής μεταναστών οφείλουν, επιτέλους, να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να σταματήσουν να εξάγουν τα προβλήματά τους σε μορφή ανθρώπινων μαζών δυστυχίας προκειμένου να διατηρήσουν ζωντανά τα διεφθαρμένα τους δολοφονικά προς τις κοινωνίες τους καθεστώτα.
Όσον αφορά τους διεθνείς οργανισμούς, αυτοί για τον Τραμπ επί του παρόντος αποτελούν τμήμα της στρεβλής παγκοσμιοποίησης και όχι φορείς της λύσης της και αυτό γιατί παρασιτούν επί αυτής χωρίς να δρουν ουσιαστικά προς την τελική λύση των προβλημάτων για τα οποία δημιουργήθηκαν. Ουσιαστικά ο Αμερικανός Πρόεδρος έθεσε την εξής πρόκληση στην παγκόσμια κοινότητα: Οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν μερικώς από τις υποχρεώσεις τους προς τη διεθνή ασφάλεια, καθιστώντας ταυτόχρονα την εναπομείνασα συμμετοχή τους «α λα καρτ» και προς ενοικίαση που θα επισυμβαίνει στο εξής μετά από διμερείς ή πολυμερείς συμφωνίες εκτός των εν λόγω fora.
Η σκέψη πίσω από αυτή την κίνηση είναι ότι η διεθνής κοινότητα θα δράσει υπεύθυνα και αποτελεσματικά, σε σύντομο χρονικό διάστημα για να καλύψει το νέο και τεχνητά φτιαχτό «κενό εξουσίας» (power vacuum) που θα προκύψει από την απουσία των ΗΠΑ. Όλοι θα αναλάβουν τις ευθύνες τους (και τότε θα δούμε όλοι μαζί πόσα απίδια βάζει ο σάκος με κάποιον άλλο επίσης στο τιμόνι πέραν των ΗΠΑ). Ο ίδιος ο Τραμπ το έθεσε σαφέστατα: Πίστη του είναι πως το Συμβούλιο Ασφαλείας μπορεί να καταστεί πανίσχυρο και αποτελεσματικότατο εφόσον οι ΗΠΑ δηλώσουν ότι θέλουν έμπρακτα συμπαράσταση στη διαχείριση της ασφάλειας του διεθνούς συστήματος. Ο διαμοιρασμός των ευθυνών θα οδηγήσει σε έναν ασφαλέστερο κόσμο όπου οι ΗΠΑ θα πάψουν να είναι συνέχεια ο «κακός της υπόθεσης» καθώς θα υπάρχουν και άλλοι συν-διαχειριστές του συστήματος ασφαλείας στους οποίους θα μπορούν να προστρέχουν αλλά και να αναζητούν ευθύνες οι πολίτες.
Ουσιαστικά ο Ντόναλντ Τραμπ, μιλώντας στον ΟΗΕ, είπε στην υφήλιο, όχι ότι οι ΗΠΑ πλέον δεν μπορούν να ελέγξουν από μόνες τους τον πλανήτη (αυτό το καταλάβαμε όταν είδαμε να πέφτουν οι Δίδυμοι Πύργοι). Τουναντίον, το επιβεβαίωσε! Ανέφερε ότι εφόσον το νέο διεθνές σύστημα είναι πολυπολικό και ο κάθε πόλος του έχει το θάρρος και το θράσος να αυτοδιαφημίζεται ως πολιτισμένος και ευπρεπής, ασκώντας ταυτόχρονα κριτική στις ΗΠΑ ότι δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο, τότε θα πρέπει να το αποδείξει εμπράκτως ερχόμενος, έστω και μερικώς, στη θέση της. Με άλλα λόγια το κόστος για την αμερικανική παροχή ασφάλειας δε μπορεί πλέον να είναι μόνο η απλή εγγύηση μη- προσεταιρισμού του εκάστοτε αντιπάλου των ΗΠΑ. Αυτό το κόστος πλέον είναι χαμηλού κέδρους για την υπερδύναμη. Το νέο κόστος που οι ΗΠΑ θα λαμβάνουν εφεξής ως κάτι που θα γίνεται αυτόματα αποδεκτό θα είναι το κόστος που αυτές κάθε φορά θα ορίζουν ανά περίπτωση.
Ταυτόχρονα όμως ο Τραμπ έδωσε και μία τρομερή προφητεία: Ότι εφόσον εκ των πραγμάτων οι ΗΠΑ δεν έχουν πια «τα μπράτσα» για να φρενάρουν το τρένο ενός παγκοσμιοποιούμενου κόσμου όταν αυτό θα είναι αναγκαίο για να αποφεύγονται τα χειρότερα κάθε φορά, τότε πρέπει και οι νέοι ισχυροί μηχανοδηγοί αυτού του τρένου να μπουν στη θέση του συνοδηγού. Όχι μόνον αυτό, θα πρέπει να εξηγήσουν και στους λαούς τους ότι είναι πλέον και αυτοί «σαν τις ΗΠΑ», ότι είναι υπερδυνάμεις/ περιφερειακές δυνάμεις σε όλους τους τομείς, ακόμα και στα σημεία που αφορούν τις υποχρεώσεις τους ως προς τη διεθνή ασφάλεια και ευημερία και επομένως ότι δε μπορούν πλέον να συμπεριφέρονται αναθεωρητικά προς τον κόσμο που οι ΗΠΑ οικοδόμησαν.
Ο Τραμπ λέει σε όλους να μεγαλώσουν επιτέλους- “Grow Up”. Και είναι σαφής και σε αυτό το κομμάτι: Η διαδικασία κατά την οποία το κάθε κράτος θα πρέπει να εξηγήσει στους ίσως «καλομαθημένους από 70 σχεδόν χρόνια αμερικανικής προστασίας» πολίτες του ότι πλέον πρέπει να δρα υπεύθυνα όπως και οι ΗΠΑ για την εξασφάλιση της ασφάλειάς τους στον κόσμο και άρα ορισμένες φορές θα πρέπει να δρα κόντρα στις ιδεολογικές τους επιδιώξεις και συλλογικές τους επιθυμίες, θα είναι ένας δικός του ιδιαίτερος αγώνας για τον οποίο και τα αποτελέσματα αυτού, οι ΗΠΑ δε φέρουν καμία απολύτως ευθύνη.
Δηλαδή ο Ντοναλντ Τραμπ είπε ευθέως ότι οποία επαναστατική (εσωτερικά) ή αναθεωρητική διάθεση (στο εξωτερικό) οποιουδήποτε κράτους δε θα έχει από εδώ και πέρα το προνόμιο να καλυφθεί υπό τον ως τώρα βολικό μανδύα της κλασικής δικαιολογίας: «Οι Αμερικανοί φταίνε, έχουν άκρες και συμφέροντα παντού».
Σε τι κόσμο αναφέρεται αυτή η προφητεία; Περισσότερα στο μέρος Β’.
*Ο Ιωάννης Ζέρβας είναι υπάλληλος της Υπηρεσίας Ασύλου για τους πρόσφυγες του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και απόφοιτος ΠΜΣ των Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς.
Οι ανισορροπίες και η παγκόσμια αβεβαιότητα “καθρεφτίζονται” στις ομιλίες στον ΟΗΕ