Οι πατεράδες του σχεδίου Ανάν δεν βάζουν μυαλό: Η παγίδα που ηττήθηκε στο δημοψήφισμα

Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Ο θάνατος του Κόφι Ανάν, το περασμένο Σάββατο, επανέφερε στις μνήμες τα όσα διαδραματίσθηκαν πριν από 14 χρόνια στο Κυπριακό. Ο Κόφι Ανάν, τότε Γενικός Γραμματέας, αν και το σχέδιο έφερε το όνομα του, δεν είχε άμεση εμπλοκή είτε για τη διαμόρφωση του είτε για διαπραγμάτευση προνοιών του.

Εάν κάποιοι μπορούν να θεωρηθούν «πατεράδες» του σχεδίου αυτοί είναι ο ειδικός σύμβουλος του Γενικού Γραμματέα στο Κυπριακό, Άλβαρο Ντε Σότο και ο εκπρόσωπος του Φόρεϊν Όφις, Λόρδος Χάνεϊ.

Οι εμπνευστές και διαμορφωτές σημείωναν πως το σχέδιο Ανάν δεν ήλθε από το πουθενά, αλλά αποτέλεσε τη διαχρονικά «συσσωρευμένη εμπειρία» στο Κυπριακό. Κοντολογίς τις υποχωρήσεις που έγιναν από την ελληνοκυπριακή πλευρά από το 1974 και εντεύθεν. Για το συγκεκριμένο σχέδιο, οι σχεδιασμοί που κορυφώθηκαν το 2004 είχαν ξεκινήσει, τουλάχιστον, από το 1999.  Είχε, ωστόσο, στοιχεία και από το 1992, όταν παρουσιάσθηκαν οι Ιδέες Γκάλι «ως συμφωνημένες αντιλήψεις».

Αποτιμώντας λάθη και παραλείψεις της ελληνικής πλευράς, θα μπορούσε να καταγράψει κανείς μια σειρά από παράγοντες που διαδραμάτισαν καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση των εξελίξεων.

• Πρώτον, η υποχωρητικότητα που επέδειξε η τότε κυβέρνηση (1998-2003) στο Κυπριακό στην προσπάθεια της να διασφαλίσει την ένταξη στην Ε.Ε.
• Δεύτερον, η τακτική της αποδοχής των ιδεών και εισηγήσεων του ΟΗΕ και των αγγλοαμερικανών με  τη λογική «ότι θα τις απορρίψει ο Ντενκτάς». Όταν το Φεβρουάριο του 2004 στη Νέα Υόρκη ο Ντενκτάς αποδέχθηκε τη διαδικαστική φόρμουλα, η ε/κ πλευρά αιφνιδιάστηκε και δεν είχε σχέδιο Β΄.
• Τρίτο, η επιστολή Παπαδόπουλου του Δεκεμβρίου 2003 προς τον Γενικό Γραμματέα για την ανάληψη πρωτοβουλίας στο Κυπριακό. Την ώρα που η κατάρρευση της Χάγης πιστώθηκε στους Τούρκους, η επιλογή που υπήρχε ήταν μόνο η απρόσκοπτη πορεία προς την ένταξη στην Ε.Ε. την πρωτομαγιά του 2004.
• Τέταρτο, η αποδοχή της επιδιαιτησίας το Φεβρουάριο του 2004, που εκ των πραγμάτων θα οδηγούσε σε ένα ετεροβαρές σχέδιο λύσης, όπως και έγινε.
• Πέμπτο, η πίεση της Αθήνας για αποδοχή μιας διαδικασίας και ενός σχεδίου,  πριν ακόμη υποβληθεί.
• Έκτο, δεν αξιολογήθηκαν σωστά οι εξελίξεις στην Τουρκία και την τουρκοκυπριακή κοινότητα.

Μέσα σε ένα κλίμα και έχοντας ενώπιον της ένα σχέδιο ετεροβαρές, που δεν διασφάλιζε τη βιωσιμότητα, λειτουργικότητα της συμφωνίας, η επιλογή για την ελληνοκυπριακή πλευρά ήταν η απόρριψη. Διαμορφώθηκαν τότε δυο μπλόκ στην κοινωνία. Για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια η κοινωνία χωρίστηκε στα δυο και ήταν έντονος ο διαχωρισμός. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος με το διάγγελμά του ζήτησε ένα ηχηρό όχι. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος  ήταν καθαρό, όπως καθαρό ήταν και το μήνυμα προς εκείνους που ήθελαν να επιβάλλουν μια λύση, που είχε σοβαρά ελλείμματα δημοκρατίας, δεν διασφάλιζε τη συνέχεια του κράτους ενώ τρύπιο ήταν το σύστημα της ασφάλειας. Η βιασύνη κάποιων να περάσει το σχέδιο λίγες μέρες πριν την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ήταν ενδεικτική των προθέσεων τους.

• Δεν έγινε καμία διαπραγμάτευση

Διαπραγμάτευση στο Μπούρεργκστοκ, παρά την προσπάθεια της ελληνικής πλευράς, δεν έγινε. Δεν το ευνοούσε τούτο, ούτε η τουρκική πλευρά, ούτε και η ομάδα του ΟΗΕ. Η ομάδα Ντε Σότο μετά το Φεβρουάριο του 2004 και αφού εξασφάλισε την επιδιαιτησία, θεώρησε πως το επόμενο βήμα ήταν το δημοψήφισμα. Το τι έγινε στο Μπούργκερνστοκ, είναι επίσης, γνωστό.

Στο  Μπούργκενστοκ της ελβετικής Λουκέρνης, οι αντιπροσωπείες σε ένα κλοιό απομόνωσης συγκεντρώθηκαν για το προτελευταίο στάδιο της συμφωνημένης δικαδικασίας. Στις 23 Μαρτίου όλοι οι εμπλεκόμενοι βρίσκονταν στον καθορισμένο χώρο. Από το σκηνικό απουσιάζει ο άλλοτε κύριος πρωταγωνιστής, ο Ραούφ Ντενκτάς. Είχε με επιστολή του προς τον Κόφι Ανάν εξουσιοδοτήσει τους Μεχμέτ Αλί Ταλάτ και Σερντάρ Ντενκτάς να διεξάγουν τις διαπραγματεύσεις.

Ήταν προφανές από την πρώτη ημέρα ότι δεν επρόκειτο να διεξαχθούν συνομιλίες. Τα διαδικαστικά ζητήματα που εγείρονταν, οι συζητήσεις για τη μονογραφή του εγγράφου, κατά πόσον θα ήταν τετραμερής ή όχι η διαδικασία, προδιέγραφαν το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα κινείτο η διαδικασία. Ήταν προφανές ότι όλοι, άλλος λίγο άλλος περισσότερο, θεωρούσαν πως διέξοδο θα αποτελούσαν τελικά τα δημοψηφίσματα. Στο τραπέζι πέφτουν έγγραφα με θέσεις επί όλων των σημείων. Ο περιβόητος χάρτης που παρασκηνιακά εξήγγειλε ο Ερντογάν, δεν δόθηκε ποτέ. Δεν χρειάστηκε για την ακρίβεια. Το παζάρι που επιχειρήθηκε με το θέμα πρωτογενούς δικαίου σε σχέση με το κοινοτικό κεκτημένο ξεπεράσθηκε καθώς δεν χρειάστηκε καν να παίξει το θέμα της Καρπασίας. Οι Τούρκοι το εξασφάλισαν ασυζητητί.

Ο Κόφι Ανάν επέδωσε, στις 29 Μαρτίου, στις πλευρές το αναθεωρημένο του σχέδιο για λύση του Κυπριακού( Σχέδιο Ανάν 4), με το οποίο θεωρούσε «ότι αντιμετωπίζει τις ανησυχίες των δύο πλευρών». Ο Γ.Γ. σημείωνε  ότι θα ανέμενε τις αντιδράσεις τους μέχρι την επομένη το πρωί «και τότε θα τις αξιολογήσει και θα δει πού είναι απαραίτητες περαιτέρω προσαρμογές για οριστικοποίηση του κειμένου μέχρι την 31η Μαρτίου».

• Οι τουρκικές απαιτήσεις

Για την ιστορία να αναφέρουμε πως στις 26 Μαρτίου, σε μια κρίσιμη καμπή της διαδικασίας, ο Τούρκος υφυπουργός Εξωτερικών Ζιγιάλ, υπέβαλε στον Ντε Σοτο υπόμνημα με έντεκα σημεία, που αποτελούσαν τις απαιτήσεις της Άγκυρας προκειμένου να συνεχισθεί η διαδικασία. Το τουρκικό υπόμνημα αφορούσε στο σύνολο του σχεδίου και βρισκόταν εκτός της φιλοσοφίας του. Ο κατάλογος του Ζιγιάλ ικανοποιήθηκε πλήρως, όπως αποδείχθηκε λίγες ημέρες αργότερα, όταν παραδόθηκε στα εμπλεκόμενα μέρη το σχέδιο Ανάν 5.

Στο εισαγωγικό σημείωμα του τουρκικού εγγράφου, με απροκάλυπτο τρόπο, ο Ζιγιάλ ζητούσε τη συμπερίληψη των τουρκικών απαιτήσεων στο τελικό σχέδιο δηλώνοντας: «Είναι πλέον φανερό ότι η ελληνοκυπριακή πλευρά δεν είναι έτοιμη να εμπλακεί σε ουσιαστικό πάρε-δώσε και επομένως οι αλλαγές που απαιτεί η τουρκική πλευρά θα πρέπει να γίνουν από τη Γραμματεία των Ηνωμένων Εθνών». Έγραφε ο Ζιγιάλ:

1. «Το ποσοστό των Ελληνοκυπρίων που θα επιστρέψουν στον βορρά θα πρέπει να μειωθεί από το 21% στο 18%. Αυτό το ποσοστό είναι το ελάχιστο που μπορούμε να αποδεχθούμε».

Η απαίτηση αυτή ικανοποιήθηκε στο Άρθρο 3, παρ. 7 της θεμελιώδους συμφωνίας, με την οποία καθορίζονταν οι περιορισμοί στον αριθμό των πολιτών του ενός συνιστώντος κρατιδίου που μπορούσαν να εγκατασταθούν στο άλλο συνιστών κρατίδιο.

2. «Η τουρκοκυπριακή πρόταση που αφορά τα θέματα περιουσιών (1/3) θα πρέπει να γίνει αποδεκτή».

Η θέση αυτή ικανοποιήθηκε στο άρθρο 10, παρ. 3β, που περιορίζει το δικαίωμα επιστροφής της περιουσίας στο 1/3 της αξίας της.

3. «Δικοινοτικοί / διεθνικοί σχηματισμοί (συνθέσεις κρατικών οργάνων), όπως 24 Τουρκοκύπριοι και 24 Ελληνοκύπριοι γερουσιαστές, θα πρέπει να αντανακλώνται δεόντως στις διατάξεις του Σχεδίου».

Η απαίτηση ικανοποιήθηκε σε αρκετές διατάξεις του Σχεδίου:

Στο άρθρο 5α της συμφωνίας και στο άρθρο 22, παρ. 3 του Ομοσπονδιακού Συντάγματος που καθορίζουν την αριθμητική ισότητα στο σώμα της Γερουσίας, όπου καθιερώνεται ότι πάντοτε θα είναι 24 γερουσιαστές (το ½ του συνόλου) Τουρκοκύπριοι, ανεξαρτήτως πληθυσμιακού κριτηρίου.

Στο άρθρο 6 της συμφωνίας που καθορίζει την σύνθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου (ίσος αριθμός δικαστών από κάθε συνιστών κρατίδιο και τρεις ξένοι).

Στο άρθρο 7 της Συμφωνίας που αφορά στους μεταβατικούς ομοσπονδιακούς θεσμούς, δηλαδή την συμπροεδρία και ίσο αριθμό Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων (3-3) στο υπουργικό συμβούλιο και στο ομοσπονδιακό κοινοβούλιο (24-24).

4. «Ο περιορισμός του 5% στον αριθμό των Τούρκων πολιτών που επιθυμούν να εγκατασταθούν στην Κύπρο ακόμη και μετά την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ θα πρέπει να καταργηθεί».

Η τουρκική θέση ικανοποιήθηκε τόσο στο άρθρο 3, παρ. 5 της θεμελιώδους συμφωνίας όσο και στο άρθρο 3, παρ. 1 του προσχεδίου της πράξης για την προσαρμογή των όρων προσχώρησης της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ.

5. «Συμπερίληψη στο Σχέδιο πρόνοιας ότι καμιά πλευρά δεν δύναται να διεκδικήσει δικαιοδοσία ή εξουσία επί της άλλης πλευράς».

Η τουρκική θέση αυτούσια συμπεριλήφθηκε στην παρ. 3 του προοιμίου των κυρίων άρθρων της θεμελιώδους συμφωνίας.

6. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να προβεί στις κατάλληλες ενέργειες για την υιοθέτηση της συμφωνίας ως πρωτογενές δίκαιο της Ένωσης».

Η τουρκική απαίτηση ικανοποιείται απόλυτα τόσο στην παρ. 6 του προσαρτήματος IV της θεμελιώδους συμφωνίας, που αναφέρεται στην «Γένεση της νέας κατάστασης πραγμάτων στην Κύπρο», όσο και στο συνημμένο 2 του ίδιου προσαρτήματος, όπου το αίτημα για μετατροπή συμφωνίας σε πρωτογενές δίκαιο της ΕΕ περιλαμβάνεται στην επιστολή που θα στείλουν οι συμπρόεδροι στον πρόεδρο του Συμβουλίου της ΕΕ.

7. «Οι ατομικές προσφυγές Ελληνοκυπρίων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, περιλαμβανομένων εκείνων που αφορούν την απώλεια χρήσης (της περιουσίας) δεν θα πρέπει να ενθαρρύνονται. Στο εξής αποκλειστικά και μόνο η Ενωμένη Κυπριακή Δημοκρατία θα υπέχει ευθύνη για αυτές τις υποθέσεις».

Η τουρκική απαίτηση ικανοποιήθηκε απολύτως σε τρία σημεία του Σχεδίου Ανάν:

Στο άρθρο 5(2) του προσαρτήματος VII που αφορά «Τη μεταχείριση περιουσίας που επηρεάσθηκε από τα γεγονότα από το 1963»

Στο προσάρτημα VII με τη συνημμένη επιστολή των συμπροέδρων προς τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, με την οποία ζητούν να μην γίνονται πλέον δεκτές προσφυγές Ελληνοκυπρίων, καθώς υπάρχει η δυνατότητα προσφυγής εναντίον του ομόσπονδου κράτους (οι Ελληνοκύπριοι δηλαδή θα καλούνταν να πληρώσουν το τίμημα των δικών τους αποζημιώσεων που δικαιούνται λόγω της τουρκικής κατοχής).

Στο προσάρτημα IV για τη «Γένεση της νέας κατάστασης πραγμάτων» και τη συνημμένη επιστολή των συμπροέδρων στον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης.

8. «Οι προσδοκίες μας όσον αφορά την ασφάλεια και τις εγγυήσεις θα πρέπει να ικανοποιηθούν πλήρως».

Η τουρκική θέση ικανοποιείται όντως, πλήρως στο άρθρο 1 του  πρόσθετου πρωτοκόλλου στη συνθήκη εγγυήσεων, όπου αναγνωρίζεται το επεμβατικό δικαίωμα της Τουρκίας ακόμη και στο ελληνοκυπριακό συνιστών κρατίδιο.

9. «Διατήρηση της ελληνικής και τουρκικής στρατιωτικής παρουσίας στην νήσο ακόμη και μετά την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. (Τα [στρατιωτικά] αποσπάσματα που προβλέπονται στη συνθήκη συμμαχίας [του 1960] θα πρέπει να διατηρηθούν.)».

Η τουρκική θέση ικανοποιήθηκε πλήρως στο άρθρο 3 του πρόσθετου πρωτοκόλλου στη συνθήκη συμμαχίας που διαιωνίζει την τουρκική στρατιωτική παρουσία στην Κύπρο.

10. «Λήψη μέτρων για την αποτελεσματική διατήρηση της διζωνικότητας».

Η απαίτηση, που είναι κυρίαρχη στην τουρκική πολιτική για το Κυπριακό, ικανοποιήθηκε σε τέσσερα σημεία:

Στο άρθρο 3, παρ. 6 της θεμελιώδους συμφωνίας σε συνδυασμό με το άρθρο 2, παρ. 2 του προσχεδίου πράξης για την προσαρμογή των όρων προσχώρησης της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ. Με τα άρθρα αυτά επιβάλλεται μόνιμος ποσοτικός περιορισμός στο δικαίωμα διαμονής, καθώς ο αριθμός των μη τουρκόφωνων μόνιμων κατοίκων του Τ/Κ συνιστώντος κρατιδίου δεν θα μπορεί να υπερβαίνει το 1/3 του συνολικού αριθμού των μονίμων κατοίκων του.

Στο άρθρο 3, παρ. 7 της θεμελιώδους συμφωνίας, το οποίο μειώνει το ποσοστό των Ελληνοκυπρίων που θα επιστρέψουν στα κατεχόμενα από 21% σε 18%.

Στο άρθρο 22, παρ. 3 του Ομοσπονδιακού Συντάγματος που προβλέπει ίση εκπροσώπηση στην γερουσία 24-24 (χωρίς πληθυσμιακό κριτήριο και επομένως με αποστέρηση δικαιώματος εκλέγεσθαι σε Ελληνοκύπριους που θα επιστρέψουν υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση).

Στο άρθρο 73 του Ομοσπονδιακού Νόμου για την Κεντρική Τράπεζα Κύπρου, που προβλέπει την ίδρυση χωριστού υποκαταστήματος της Κεντρικής Τράπεζας στο Τ/Κ συνιστών κρατίδιο.

11. «Οι Τουρκοκύπριοι πολίτες που προέρχονται από την Ανατολία [σ.σ.: οι έποικοι] να μην τύχουν δυσμενούς μεταχείρισης στα πλαίσια μιας συνολικής διευθέτησης».

Η τελευταία αυτή τουρκική απαίτηση ικανοποιήθηκε, καθώς εξασφαλίζεται  η παραμονή και νομιμοποίηση του συνόλου των εποίκων, με το άρθρο 3, παρ. 2β του ομοσπονδιακού νόμου περί της ιθαγένειας της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας και παρεμπιπτόντων θεμάτων και με το άρθρο 10, παρ. 1 του ομοσπονδιακού νόμου περί Αλλοδαπών και Μετανάστευσης. Την Πρωταπριλιά του 2004 (στις 00.40) άρχισε η τελετή που οργάνωσαν τα ΗΕ στο Μπούργκενστοκ, στην παρουσία όλων των πλευρών, για ολοκλήρωση των συνομιλιών για το Κυπριακό. Ο Γενικός Γραμματέας επέδωσε στις εμπλεκόμενες πλευρές στο Κυπριακό το τελικό σχέδιο για συνολική λύση στο Κυπριακό, που θα υποβαλλόταν σε δημοψήφισμα στις 24 Απριλίου.

Η αυλαία έπεσε, ο Άλβαρο ντε Σότο στη συνέντευξη Τύπου εναπόθεσε τις ελπίδες του στους πολιτικούς ηγέτες και στο λαό.

• Αμυντικογενή διαχείριση του «όχι»

Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ του «όχι» αποτέλεσε αντικείμενο συζητήσεων. Είναι προφανές πως διαχείριση ήταν αμυντικογενή και σε πολλές περιπτώσεις φοβική. Η τότε Κυβέρνηση δεν οχυρώθηκε πίσω από το συντριπτικό αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, για να ενταφιάσει το σχέδιο και να προτάξει ένα πλαίσιο το οποίο θα οδηγούσε σε απεμπλοκή του Κυπριακού από διαχωριστικές πρόνοιες

Δυσκολίες, ασφαλώς, υπήρχαν. Δεν ήταν εύκολο το εγχείρημα, καθώς υπήρξε μια καθολική, σχεδόν, αντίδραση από το ξένο παράγοντα.  Ωστόσο, στη διπλωματία, όπως και στον πόλεμο, η καλύτερη άμυνα είναι η επίθεση. Οι εξελίξεις γύρω από την ενταξιακή πορεία της Τουρκίας, θα μπορούσε να αποτελέσει την καλύτερη ευκαιρία για να υπάρξει συνέχεια στις πρωτοβουλίες για το Κυπριακό σε μια νέα βάση. Η συμφωνία της 8^ης Ιουλίου 2006, ήταν ένα βήμα προς τα εμπρός και η πρώτη σοβαρή εξέλιξη από το δημοψήφισμα. Δεν προχώρησε, όμως, λόγω της τουρκικής στάσης και μόνο.

Σήμερα οι εξελίξεις αναμένονται εντός Σεπτεμβρίου. Το σχέδιο  του 2004 θα γυροφέρνει και πάλι, με άλλο όνομα και διαφορετικό περιτύλιγμα. Κάποιοι είναι έτοιμοι να ξαναπέσουν στην ίδια παγίδα.

* Πηγή «Σχέδιο Ανάν Το μυστικό Παζάρι» (Κώστα Βενιζέλου, Μιχάλη Ιγνατίου, Νίκου Μελέτη εκδόσεις Λιβάνη)

• Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες των συνεργατών της. Επίσης απαγορεύεται δια νόμου η αναδημοσίευση των σχολίων χωρίς τη γραπτή έγκριση της ιστοσελίδας.

Η επόμενη πρόκληση Ερντογάν: Σπαζοκεφαλιά για το τεμάχιο που θα επιλέξει ο «Πορθητής»