Είναι εφικτή μια Εθνική Στρατηγική; “Πρέπει να προετοιμαστείς σκληρά για να κερδίσεις”…
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του Γιώργου Χατζηθεοφάνους*
Τελευταία όλο και περισσότεροι επικαλούνται την ανάγκη διαμόρφωσης εθνικής στρατηγικής στο πλαίσιο διαχείρισης των εθνικών θεμάτων. Προφανώς λόγω επικαιρότητας την οποία διαμορφώνουν η αυξανόμενη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις και η κινητικότητα γύρω από την επίλυση των διαφορών μας με την FYROM αλλά και την Αλβανία.
Είναι όμως και μια γενικότερη ανησυχία εξαιτίας όλων όσων συμβαίνουν στο παγκόσμιο γεωστρατηγικό περιβάλλον, το οποίο χαρακτηρίζεται από μια επικίνδυνη για την ειρήνη αστάθεια. Ο κόσμος μοιάζει σαν να ετοιμάζεται για πόλεμο δήλωνε πριν από ένα χρόνο ο Γκορμπατσόφ.
Νομίζω πως βρισκόμαστε σε ένα μεταβατικό στάδιο από ένα σημείο ισορροπίας σε ένα άλλο την μορφή του οποίου αγνοούμε, όπως αγνοούμε και τον χρόνο και κυρίως τον τρόπο που θα φθάσουμε σε αυτό.
Ωστόσο τα δεδομένα δεν μου επιτρέπουν να είμαι αισιόδοξος πως η κουβέντα γύρω από το ζήτημα αυτό θα καταλήξει σε ένα νέο αποτελεσματικό μοντέλο διαχείρισης των εθνικών θεμάτων, που θα προσδώσει στην εξωτερική πολιτική τα στοιχεία του μακροχρόνιου σχεδιασμού και της συνέχειας, που σήμερα απουσιάζουν, μέσα από την παρουσίαση μιας εθνικής στρατηγικής. Και δεν είμαι αισιόδοξος διότι οι αιτίες που σίγουρα αφορούν στο πολιτικό σύστημα και δεν επέτρεψαν να γίνει αυτό μέχρι σήμερα συνεχίζουν να υφίστανται.
- Ποιες είναι όμως αυτές οι αιτίες;
Κατ’ αρχήν υπάρχει άγνοια γύρω από το ζήτημα αυτό. Δεν γνωρίζουν οι πολιτικοί τι είναι στρατηγικός σχεδιασμός, τις δυνατότητές του και πως γίνεται. Αυτός είναι κι ο λόγος που συχνά, πέρα των όσων δημόσια λέγονται, απαξιώνεται. Με εκθέσεις ιδεών δεν μπορείς να καταλήξεις σε ένα αποτελεσματικό μοντέλο.
- Η Εθνική Στρατηγική, δηλαδή ο Στρατηγικός Σχεδιασμός στην διαχείριση των Εθνικών Θεμάτων, είναι μια διαδικασία εξαιρετικά σύνθετη και πολύπλοκη. Είναι επιστήμη και τέχνη. Χρειάζονται γνώσεις και εμπειρία που προφανώς δεν υπάρχουν.
Μια άλλη αιτία είναι πως οι προτεραιότητες των πολιτικών είναι εξ ορισμού βραχυπρόθεσμες κι ως εκ τούτου οτιδήποτε αναφέρεται σε μακροχρόνιο σχεδιασμό είναι εκτός της ατζέντας τους.
- Ο σχεδιασμός απαιτεί μεγάλη προσπάθεια και πολύ χρόνο και είναι εξαιρετικά απίθανο να μπει κάποιος στη διαδικασία αυτή για ένα έργο που ποτέ δεν θα φανεί καθόσον διεξάγεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και δεν θα πιστωθεί σε αυτόν αφού το πλέον πιθανόν κάποιος άλλος να καρπωθεί τα οφέλη στο μέλλον όταν και θα εφαρμοστεί.
Η απουσία εθνικής στρατηγικής θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί πως βολεύει τους πολιτικούς. «Όταν δεν ξέρεις που θέλεις να πας όποιο δρόμο και να πάρεις θα σε βγάλει στο σωστό μέρος»· είναι μια γνωστή έκφραση στο χώρο του management. Αυτό σημαίνει πως ποτέ δεν θα χρειαστεί να κριθείς από την επίτευξη στόχων οι οποίοι υπάρχουν σε έναν στρατηγικό σχεδιασμό.
Πέρα τούτου παρέχεται η δυνατότητα (εξουσία) σε κάποιους, λαμβάνοντας αποφάσεις χωρίς τις δεσμεύσεις μιας εθνικής στρατηγικής, να βάζουν πολλές φορές το προσωπικό-πολιτικό-κομματικό συμφέρον πάνω από το εθνικό. Είναι σαφές πως δεν επιθυμούν να απεμπολήσουν αυτό το δικαίωμα-εξουσία, πέρα των όσων δημόσια λέγονται.
- “Πρέπει να προετοιμαστείς σκληρά για να κερδίσεις”
Ο Bob Knight ο διάσημος προπονητής του NBA είπε πως το σημαντικό δεν είναι να θέλεις να κερδίσεις, αυτό όλοι το θέλουν. Το σημαντικό είναι να θέλεις να προετοιμαστείς σκληρά για να κερδίσεις κι αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο. Όταν δεν σχεδιάζεις τότε η αποτυχία έρχεται ξαφνικά ως έκπληξη (βλ. καταδικαστική απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης για τη Χώρα μας το 2011 σχετικά με την ενδιάμεση συμφωνία Ελλάδας-FYROM). Έχεις γλυτώσει το άγχος και την σκληρή δουλειά ενός στρατηγικού σχεδιασμού.
Κάποιοι υποστηρίζουν πως υπάρχει συνέχεια στην εξωτερική πολιτική στα χρόνια της μεταπολίτευσης κι ως εκ τούτου δεν έχει κάτι να προσφέρει μια εθνική στρατηγική στην κατεύθυνση αυτή. Ως επιχείρημα μάλιστα προβάλλουν το γεγονός πως η Χώρα έχει διαχρονικά την ίδια εξωτερική πολιτική αντιμετώπισης των τουρκικών διεκδικήσεων και παρά τα όσα έχουν λεχθεί από διάφορους πολιτικούς χώρους η Χώρα παραμένει στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Νομίζω πως βάζουν τον πήχη πολύ χαμηλά αν λάβουμε υπόψη, πέρα των άλλων, πως καμιά χώρα δεν αποχώρησε ποτέ από το ΝΑΤΟ κι ως το BREXIT που βρίσκεται σε εξέλιξη από την ΕΕ.
- Πέρα όμως τούτου θεωρώ πως η αναποτελεσματική (κρίνοντας άλλωστε εκ του αποτελέσματος) κατευναστική πολιτική στην αντιμετώπιση των τουρκικών διεκδικήσεων, η οποία όχι μόνο δεν απέδωσε αλλά αντίθετα οδήγησε στην σταδιακή μέχρι σήμερα αναβάθμιση των προκλήσεων για να φθάσουμε σε επεισόδια τύπου ΙΜΙΑ, ήταν μονόδρομος κι όχι επιλογή όλων των Κυβερνήσεων της μεταπολίτευσης εξαιτίας της απουσίας Εθνικής Στρατηγικής.
Εκτιμώ πως η επιζητούμενη συνέχεια δεν αφορά σε κάτι τέτοιο. Ούτε αφορά στην ίδια διαχρονικά πολιτική καθόσον η Εθνική Στρατηγική εμπεριέχει δυναμική και χρήζει επικαιροποίησης στη βάση προσαρμογής στις πάσης φύσεως αλλαγές των δεδομένων ειδικά στο σημερινό ταχέως μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Συνέχεια σημαίνει ότι έχεις πάντα μια επικαιροποιημένη εθνική στρατηγική μέσα από ένα κατάλληλο-αποτελεσματικό θεσμικό πλαίσιο κι όχι -όπως λανθασμένα κάποιοι ορίζουν τη συνέχεια στο ζήτημα αυτό- τις ίδιες διαχρονικά στρατηγικές επιλογές, οι οποίες άλλωστε είναι συνάρτηση των προτεραιοτήτων κάθε κυβέρνησης γιατί απλά έτσι λειτουργεί η δημοκρατία.
Υπάρχουν και κάποιοι, μεταξύ αυτών και διπλωμάτες, που θεωρούν πως δεν μπορεί να υπάρχει μακροχρόνιος σχεδιασμός στην εξωτερική πολιτική. Θεωρούν πως τα ζητήματα θα πρέπει να διαχειρίζονται ικανοί διπλωμάτες όταν αυτά προκύπτουν. Προφανώς αγνοούν τις δυνατότητες του Στρατηγικού Σχεδιασμού (π.χ. risk management, stakeholders management, communication management κλπ) και τον προσεγγίζουν επιφανειακά όπως τον αντιλαμβάνονται στη βάση στόχοι-μέσα.
Πραγματικά έχουμε ικανούς διπλωμάτες και βέβαια η Χώρα έχει να επιδείξει σημαντικές επιτυχίες στην εξωτερική πολιτική.
- Όμως όταν δεν έχεις εθνική στρατηγική τότε κάθε γεγονός που προκύπτει στο διεθνές περιβάλλον και συνιστά απειλή ή ευκαιρία για τη Χώρα αποτελεί και μια κρίση. Δηλαδή είσαι υποχρεωμένος να διαχειρίζεσαι μονίμως κρίσεις και κάθε φορά εύχεσαι και προσεύχεσαι οι εκάστοτε διαχειριστές να είναι καλοί ώστε να πετύχεις μια καλή διαχείριση κρίσης. Μέχρι εκεί, ποτέ δεν πας παρακάτω.
Αντίθετα ο μακροχρόνιος σχεδιασμός και η συνέχεια δίνουν τη δυνατότητα εφαρμογής μιας επιθετικής εξωτερικής πολιτικής. Δίνουν τη δυνατότητα σε ένα κράτος να διαμορφώνει τις εξελίξεις κι όχι να τρέχει μονίμως ασθμαίνοντας πίσω από αυτές, υποχρεωμένο να αντιμετωπίζει μονίμως κρίσεις, τις οποίες δρομολογεί ο «αντίπαλος» στη βάση μιας δικής του επιθετικής εξωτερικής πολιτικής για την επίτευξη των στόχων του, όπως αυτοί προκύπτουν από την εθνική του στρατηγική, που φρόντισε να διαμορφώσει.
- Η εθνική στρατηγική δεν είναι πανάκεια
Πρέπει ταυτόχρονα να επισημάνω πως η υιοθέτηση ενός θεσμικού πλαισίου διαμόρφωσης και εφαρμογής μιας εθνικής στρατηγικής δεν αποτελεί πανάκεια που θα επιλύσει αυτόματα όλα τα προβλήματα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων, αλλά θα βάλει το πλαίσιο και θα δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για μια αποτελεσματική εξωτερική πολιτική.
Το επισημαίνω διότι σήμερα στις μεγάλες προκλήσεις στα εθνικά θέματα ακούω πολλούς και μάλιστα πολιτικούς να επικαλούνται την ανάγκη σύστασης συμβουλίου εθνικής στρατηγικής και αυτόματα θεωρούν πως απαλλάσσονται από όλα τα άλλα που πρέπει να προτείνουν και να πράξουν για την αντιμετώπιση των προκλήσεων.
Στις προηγμένες-καλά οργανωμένες χώρες το ελάχιστο παραδεκτό έχει προσδιοριστεί και μάλιστα σε μετρήσιμα μεγέθη όπου αυτό είναι εφικτό και επιτυγχάνεται απρόσωπα μέσω συγκεκριμένων, σαφώς καθορισμένων, θεσμοθετημένων διεργασιών-διαδικασιών. Πάνω από το σημείο αυτό ο κάθε διαχειριστής βάζει τη δική του σφραγίδα.
Στη Χώρα μας ακόμη και για τα καθημερινά τρέχοντα ζητήματα ψάχνουμε για ηγέτες και στην προκειμένη περίπτωση για καλούς πολιτικούς και διπλωμάτες. Αυτό είναι χαρακτηριστικό ανοργάνωτων-τριτοκοσμικών χωρών. Οι ηγέτες στις καλά οργανωμένες-σύγχρονες χώρες προκύπτουν σε καταστάσεις εξαίρεσης και όχι σε συνθήκες ομαλότητας.
Η Ελλάδα σήμερα χρειάζεται έναν ηγέτη, που μακριά από μικροπολιτικές-μικροκομματικές σκοπιμότητες και προσωπικά-πολιτικά οφέλη, θα δημιουργήσει, μέσα από ένα μεγάλο πρόγραμμα δομικών μεταρρυθμίσεων, μια σύγχρονη, ευρωπαϊκή και βαθιά δημοκρατική χώρα, που δεν θα χρειάζεται ηγέτες σε συνθήκες ομαλότητας.
Οι καιροί δύσκολοι και φοβάμαι πως εάν δεν σοβαρευτούμε είναι υπαρκτός ο κίνδυνος, αργά ή γρήγορα, να προσθέσουμε κι άλλες επετείους για χαμένες πατρίδες και νεκρούς ήρωες.
*Ο Γιώργος Χατζηθεοφάνους είναι Υποστράτηγος ε.α. ΣΣΕ, ΣΕΘΑ, ΝΟΕ/ΑΠΘ, PMP/PMI. Μέρος των παραπάνω όπως και ένα μοντέλο διαχείρισης των εθνικών θεμάτων υπάρχουν στο βιβλίο του «Εθνική Στρατηγική-Πρόταση για ένα νέο θεσμικό πλαίσιο» που κυκλοφόρησε τον Νοέμβριο 2017 από τις Εκδόσεις «Ι.ΣΙΔΕΡΗ».
- Τα σχόλια που δημοσιεύονται στην ιστοσελίδα μας εκφράζουν απαραίτητα τους συγγραφείς. Η ιστοσελίδα μας δεν λογοκρίνει τις γνώμες των συνεργατών της.
Eπιλέγει να προκαλεί την Ελλάδα ο Σουλτάνος διότι είναι ο μόνος τρόπος για να επιβιώσει
Ο κατοχικός ηγέτης παίζει θέατρο με “σκηνοθέτη” τον Ερντογάν και στην Κύπρο χειροκροτούν!