Ο ηγέτης που έσωσε την Αμερική: Ένα σημαντικό βιβλίο για τον Φράγκλίνο Ντελάνο Ρούζβελτ
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ο Άντονι Μπλίνκεν προσπαθεί να βρει “κοινή” γλώσσα με την Κίνα: Ουάσιγκτον και Πεκίνο οφείλουν να χειρίζονται τις διαφωνίες τους «υπεύθυνα», είπε ο Αμερικανός υπουργός
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν τολμούν να βγουν από την «αμπάριζα» (των ΗΠΑ): Οι Βρυξέλλες τρέχουν πίσω από την Ουάσιγκτον και δεν …τερματίζουν ποτέ!
Βιβλίο: Franklin D.Roosevelt: A Political Life
Συγγραφέας : Robert Dallek
Εκδοτικός Οίκος Viking , 2017, σελ 692
Ο ΗΓΕΤΗΣ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΤΗΝ ΑΜΕΡΙΚΗ
Βιβλιοκριτική του Αχιλλέα Παπαρσένου*
Στους ιστορικούς που έχουν κατατάξει τον Φραγκλίνο Ντελάνο Ρούζβελτ στην τριάδα των μεγαλύτερων προέδρων της Αμερικής , μετά τον Τζορτζ Ουάσιγκτον και τον Αβραάμ Λίνκολν, προστέθηκε πρόσφατα και ο Ρόμπερτ Ντάλεκ, με μία ογκώδη πολιτική βιογραφία του 32ου αμερικανού προέδρου, σε συνέχεια προηγούμενων βιβλίων του για τους προέδρους Τζον Κένεντι και τον Λίντον Τζόνσον, που απέσπασαν εγκωμιαστικά σχόλια.
Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας από τη Νέα Υόρκη (μακρινός εξάδέλφος του ήταν ο ρεπουμπλικανός Θεόδωρος Ρούζβελτ, που διετέλεσε 26ος πρόεδρος των ΗΠΑ, 1901-1909) , με σπουδές στο Χάρβαρντ και στη Νομική Σχολή του Κολούμπια, ο FDR όπως έγινε ευρύτερα γνωστός, υπηρέτησε ως υφυπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση του Γούντροου Ουίλσον από το 1913 έως το 1920 και κυβερνήτης της Νέας Υόρκης από το 1928 έως το 1932 , πριν αναλάβει τα ηνία της χώρας του σε μία από τις ζοφερότερες περιόδους της ιστορίας της, κερδίζοντας τέσσερις διαδοχικές προεδρικές εκλογές ως υποψήφιος του δημοκρατικού κόμματος το 1932, 1936, 1940 και 1944, ένα άνευ προηγουμένου πολιτικό επίτευγμα στην ιστορία της χώρας ( Μετά την υιοθέτηση από το Κογκρέσο της 22 ης τροπολογίας του αμερικανικού συντάγματος το 1947, ετέθη συνταγματικό όριο δύο τετραετών προεδρικών θητειών) .
Οταν ορκίσθηκε για πρώτη φορά πρόεδρος στις αρχές του 1933, σχεδόν ταυτόχρονα με την ανάληψη της εξουσίας στη Γερμανία από τον Χίτλερ , παρέλαβε μία χώρα βυθισμένη στην Μεγάλη Υφεση μετά το κραχ του Χρηματιστηρίου το 1929, με 25 % ανεργία, 15 εκατομμύρια φτωχούς πολίτες χωρίς απασχόληση, πτώση του ΑΕΠ κατά 28% και χιλιάδες χρεοκοπημένες τράπεζες. Εννέα χρόνια αργότερα , τον Δεκέμβριο του 1941 , μετά την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ, την οδήγησε νικηφόρα στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο συνεισφέροντας αποφασιστικά στη συμμαχική νίκη κατά των δυνάμεων του Αξονα. Οταν πέθανε τον Απρίλιο του 1945, σε ηλικία 63 ετών στην αρχή της τέταρτης προεδρικής θητείας του, είχε πετύχει την οικονομική ανάκαμψη της Αμερικής και την ανάδειξη της ως του ισχυρότερου κράτους στον κόσμο, αλλά δεν πρόλαβε να δει τους επόμενους μήνες την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας και της Ιαπωνίας , όπως διακαώς επιθυμούσε .
Για τον Ντάλεκ, o FDR κατέχει επάξια την φήμη ενός εκ των σπουδαιοτέρων προέδρων της Αμερικής , γιατί άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του στο εσωτερικό και εξωτερικό. Η αναπηρία του στα κάτω άκρα από πολιομυελίτιδα το 1921 σε ηλικία 39 ετών, την οποία απέκρυβε επιμελώς από την κοινή γνώμη, δεν στάθηκε εμπόδιο στην πολιτική του δράση, αφού, όπως έλεγε, οι συμπολίτες του υπέφεραν χειρότερα από τον ίδιο . Με αποφάσεις στην κυριολεξία ζωής και θανάτου «σηκώθηκε από την αναπηρική καρέκλα για να ανυψώσει ένα έθνος πεσμένο στα γόνατα» τονώνοντας το ηθικό του με την ανεξάντλητη αισιοδοξία του και ενώνοντας όλους τους Αμερικανούς σε ένα κοινό αγώνα , πρώτα για να ανακοπεί η φτωχοποίηση της χώρας και αργότερα για να σωθεί η φιλελεύθερη δημοκρατία από την επέλαση της ναζιστικής Γερμανίας και της μιλιταριστικής Ιαπωνίας. Με το πρόγραμμα του Νιού Ντιλ σχεδιασμένο πάνω στο τρίπτυχο «περίθαλψη, ανάκαμψη , μεταρρύθμιση» , έβαλε τα θεμέλια για τον «εξανθρωπισμό του αμερικανικού οικονομικού συστήματος» απλώνοντας ένα δίκτυ προστασίας για τους αδύναμους και διασφαλίζοντας μία αξιοπρεπή ζωή για όλους. Η έξοδος από τη Μεγάλη Υφεση, οι επιπτώσεις της οποίας διήρκεσαν επί μία δεκαετία , ολοκληρώθηκε με τη γιγαντιαία βιομηχανική κινητοποίηση , που επέβαλε η συμμετοχή της Αμερικής στον πόλεμο, με αποτέλεσμα η ανεργία να εξαλειφθεί ουσιαστικά το 1945 καταγράφοντας ποσοστό 1.9% έναντι 25% το 1933 .
Ο συγγραφέας δεν κρύβει το θαυμασμό του για τον ακτιβισμό των 100 πρώτων ημερών της προεδρίας Ρούζβελτ , όταν με 15 νόμους μεγάλης πνοής υλοποιήθηκε «το μεγαλύτερο νομοθετικό πείραμα στην ιστορία της χώρας», που οδήγησε στη σταθεροποίηση και ανάκαμψη της οικονομίας με δημόσιες δαπάνες για έργα υποδομής, τόνωση της απασχόλησης , κρατική παρέμβαση για την εξυγίανση και ρύθμιση του χρηματοπιστωτικού τομέα και ανακούφιση των φτωχών με μέτρα πρόνοιας και κοινωνικής ασφάλισης , που ισχύουν μέχρι τις μέρες μας. Περιστοιχισμένος από τα λαμπρότερα μυαλά για να αντιμετωπίσει την « χρεοκοπία των ιδεών», που παρέλαβε και αναλαμβάνοντας τολμηρές πρωτοβουλίες ρήξης με το παρελθόν , ο FDR επέβαλε τις ανατροπές, που επιδοκιμάσθηκαν στις κάλπες με συντριπτική λαική υποστήριξη , παρά την αντιπαλότητα μερικών μεγαλοεκδοτών, παρά την αντίθεση του Ανωτάτου Δικαστηρίου, που το 1935 και 1936 έκρινε ορισμένους νόμους του Νιου Ντιλ ως αντισυνταγματικούς , παρά τη δημαγωγία της αντιδραστικής Δεξιάς, που τον κατηγορούσε ότι εισήγαγε το σοσιαλισμό στην Αμερική και τον λαικισμό της ριζοσπαστικής Αριστεράς , που απαιτούσε μεγαλύτερο ρόλο του κράτους στη ζωή των πολιτών .
Κωφεύοντας στις εισηγήσεις να αναλάβει δικτατορικές εξουσίες σε μία περίοδο άνευ προηγουμένου έκτακτης ανάγκης για το αμερικανικό έθνος και επιστρατεύοντας το μοναδικό επικονωνιακό του χάρισμα, προώθησε ακαταπόνητα τις οικονομικές και θεσμικές μεταρρυθμίσεις , που διέσωσαν τη δημοκρατία και εξυγίαναν το καπιταλιστικό σύστημα από τις καταχρήσεις και ακρότητες της ελεύθερης αγοράς. Στον αγώνα αυτό είχε πανίσχυρο πολιτικό σύμμαχο τη δημοφιλή σύζυγο του Ελέανορ( ανηψιά του Θεόδωρου Ρούζβελτ), που τον πίεζε διαρκώς να είναι πιό προοδευτικός, πιό ανοιχτός σε νέες ιδέες και πιό ευαίσθητος στους φτωχούς και τις μειονότητες. Καθιερώνοντας την τακτική επαφή του με τους δημοσιογράφους στο Λευκό Οίκο και τις περίφημες ραδιοφωνικές ομιλίες του «από το τζάκι», ενέπνεε ελπίδα και αυτοπεποίθηση σε ένα δοκιμαζόμενο λαό , ώστε να μην λυγίσει από τον φόβο ( «Το μόνο που πρέπει να φοβόμαστε είναι ο ίδιος ο φόβος», είπε στην ιστορική πρώτη ομιλία του με την ανάληψη των καθηκόντων του).
Στις διεθνείς σχέσεις ο FDR κατάφερε να παρακάμψει τις σειρήνες τον απομονωτισμού, της ουδετερότητας και του κατευνασμού, που κυριαρχούσαν μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο , με μία κοινή γνώμη εχθρική σε οιαδήποτε ανάμειξη της Αμερικής στο εξωτερικό . Στα δύο χρόνια που ακολούθησαν την έκρηξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη τον Σεπτέμβριο του 1939 , προειδοποιούσε τους αμερικανούς πολίτες ότι και η δική τους ασφάλεια και ευημερία θα κατοχυρώνονταν με την εξουδετέρωση της απειλής του φασισμού και ναζισμού και προετοίμαζε αμυντικά την χώρα , ώστε όταν σημειώθηκε η ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ τον Δεκέμβριο 1941, ο λαός να συσπειρωθεί γύρω του στην κήρυξη του πολέμου κατά των χωρών του Αξονα. Στον αγώνα αυτό επιστράτευσε ολόκληρο το αμερικανικό έθνος, άνδρες και γυναίκες , όταν 16 εκατομμύρια Αμερικανών υπηρέτησαν στις ένοπλες δυνάμεις κατά τη διάρκεια του πολέμου, εκ των οποίων δύο εκατομμύρια στην Ευρώπη. Κινητοποιώντας τους τεράστιους πόρους της Αμερικής , βοήθησε επίσης αποφασιστικά τους συμμάχους με πολεμικό υλικό και δάνεια, ιδίως τη Μεγάλη Βρετανία υπό τον Τσώρτσιλ, με τον οποίο συναντήθηκε δέκα φορές κατά τη διάρκεια του πολέμου , για το συντονισμό της συμμαχικής στρατηγικής κατά του Χίτλερ.
Μέριμνα του όμως δεν ήταν απλώς να κερδηθεί ο πόλεμος , αλλά να κατοχυρωθεί η μεταπολεμική διεθνής συνεργασία με την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών και άλλων διεθνών οργανισμών, που θα εξασφάλιζαν μία μόνιμη ειρήνη και όχι απλώς μια 20ετή ανάπαυλα, όπως έγινε μεταξύ των δύο παγκοσμίων πολέμων. Παρά τις εκατέρωθεν καχυποψίες , ο FDR δεν ήθελε να διακινδυνεύσει την ενότητα των συμμάχων ούτε μία ρήξη με τον Στάλιν, με τον οποίο συναντήθηκε δύο φορές, στην Τεχεράνη τον Νοέμβριο 1943 και στη Γιάλτα τον Φεβρουάριο 1945, καθώς η συντριβή της Γερμανίας αποτελούσε την ύψιστη προτεραιότητα τους. Απών στη συνάντηση του Τσώρτσιλ με τον Στάλιν στη Μόσχα τον Οκτώβριο 1944 , όταν συμφωνήθηκαν σε ένα κομμάτι χαρτί η σοβιετική και η βρετανική ζώνη επιρροής στα Βαλκάνια, ο FDR πίστευε ότι η Σοβιετική Ενωση και όχι η Μ.Βρετανία θα αναδεικνύονταν μεταπολεμικά ως η κυρίαρχη δύναμη στην γηραιά ήπειρο . Παρότι κατηγορήθηκε ότι στη Γιάλτα παρέδωσε τον έλεγχο της Ανατολικής Ευρώπης στον Στάλιν λόγω της κακής υγείας του , ο συγγραφέας αποφαίνεται ότι τα κομμουνιστικά κέρδη στην Ευρώπη και την Κίνα ήταν το τίμημα που θα πλήρωνε η Αμερική για τις σοβιετικές θυσίες στη νίκη κατά των ναζί και για την στήριξη της Ουάσιγκτον προς τον αντιδημοφιλή Τσανγκ Και Σεκ στην Κίνα .
Ο θαυμασμός πάντως του συγγραφέα για τον FDR δεν οδηγεί και στην αγιοποίηση του . Στα αρνητικό ισοζύγιο της 12ετούς θητείας του καταγράφει την αδυναμία του να προωθήσει αποτελεσματικά τα πολιτικά δικαιώματα των μαύρων από τον φόβο μήπως απωλέσει τη στήριξη των νοτίων πολιτειών στο κυβερνητικό του πρόγραμμα , τον εγκλεισμό σε στρατόπεδα συγκέντρωσης 120, 000 Αμερικανών ιαπωνικής καταγωγής από τον Φεβρουάριο 1942 και την απροθυμία του να εμποδίσει το Ολοκαύτωμα των Εβραίων και να δεχθεί αυξημένες ροές προσφύγων σε μία Αμερική με έκδηλα αντισημιτικά και αντιμεταναστευτικά αισθήματα. Με καθολική αποδοκιμασία επίσης έγινε δεκτή η αμφιλεγόμενη πρωτοβουλία του τον Φεβρουάριο του 1937 για αύξηση του αριθμού των μελών του Ανωτάτου Δικαστηρίου, ώστε να τοποθετήσει φιλικούς προς το Νιού Ντιλ δικαστές , μία κίνηση όμως που δεν εγκρίθηκε από το Κογκρέσο, παρότι το δημοκρατικό κόμμα διέθετε συντριπτική πλειοψηφία άνω του 70% των εδρών στα δύο νομοθετικά σώματα . Ακόμη όμως και αυτές οι αποτυχίες , δεν είναι ικανές να υποσκάψουν το μέγεθος του ηγέτη. Κατά το συγγραφέα ίσως χωρίς τον πόλεμο η προεδρία του FDR να είχε περιορισθεί σε δύο θητείες , αλλά ο αμερικανικός λαός έβλεπε στο πρόσωπο του μία αστείρευτη πηγή θετικής ενέργειας και θάρρους , έχοντας απόλυτη εμπιστοσύνη ότι μόνο αυτός θα τον έβγαζε από τη βαθιά οικονομική κρίση και θα κέρδιζε τον πόλεμο, μία πίστη που δεν κλονίσθηκε , ακόμη και όταν η υγεία του επιδεινώθηκε ραγδαία το 1944.
Στη σημερινή εποχή της ακραίας πόλωσης , η εθνική ενότητα που ο FDR σφυρηλάτησε για τη σωτηρία της Αμερικής , είναι ένα από τα ηχηρά μηνύματα που διαπερνά το βιβλίο, ένα μήνυμα με αποδέκτη και το σημερινό ένοικο του Λευκού Οίκου.
- Ο Αχιλλέας Παπαρσένος διετέλεσε προιστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία της Ουάσιγκτον.