Μία επώδυνη επιστροφή στον κόσμο των κατασκόπων: Το κύκνειο άσμα του Λε Καρρέ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Σε τροχιά αστάθειας ο κόσμος: Ο μεγάλος φόβος όλων είναι τι θα γίνει αν ο Τραμπ επανέλθει στον Λευκόν Οίκο…. Οι δυτικοί υποστηρίζουν την Ουκρανία, όχι την Κύπρο

Οι Ρώσοι ενημερώνονται και πάλι από το Radio Free Europe που χρηματοδοτούν οι ΗΠΑ: Σαν να μην πέρασε μια μέρα από τον Ψυχρό Πόλεμο

Σε αδιέξοδο ο ΟΗΕ λόγω των γεωπολιτικών ρωγμών, δηλώνει ο Αντόνιο Γκουτέρες: “Ο κόσμος μας εισέρχεται σε μια εποχή χάους” προειδοποιεί

Συγγραφέας: John Le Carre
Βιβλίο: A Legacy of Spies
Εκδοτικός Οίκος: Viking/Penguin, 2017, σελ. 265
ΜΙΑ ΕΠΩΔΥΝΗ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΟΠΩΝ

Βιβλιοκριτική του Αχιλλέα Παπαρσένου*

Ο Τζον Λε Καρρέ, λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ντέιβιντ Κόρνγουελ, παραμένει αειθαλής στα 86 χρόνια του. Αρχισε τη συγγραφική του σταδιοδρομία το 1961, ενώ υπηρετούσε στις βρετανικές μυστικές υπηρεσίες και μετά την παγκόσμια αναγνώριση, που γνώρισε δύο χρόνια αργότερα με το τρίτο μυθιστόρημα του,  «Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο» , παραιτήθηκε για να αφοσιωθεί στη συγγραφή, κατακτώντας την κορυφή της κατασκοπευτικής λογοτεχνίας με 24 ευπώλητα βιβλία , δέκα από τα οποία  μεταφέρθηκαν με επιτυχία και στον κινηματογράφο.

Πέραν όμως  της κατασκοπείας με επίκεντρο τον Ψυχρό Πόλεμο, η διεισδυτική ματιά του έχει θίξει και άλλα  επίκαιρα θέματα, όπως το παλαιστινιακό πρόβλημα, η διεθνής τρομοκρατία , οι  μεγάλες φαρμακοβιομηχανίες , το εμπόριο  όπλων και ναρκωτικών.

Στο τελευταίο μυθιστόρημα του τα φαντάσματα του  παρελθόντος επιστρέφουν απειλητικά για να διαταράξουν την ησυχία των  πρωταγωνιστών  του . Ο Πίτερ Γκίλαμ, πράκτορας των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών και προστατευόμενος του αρχικατασκόπου Τζορτζ Σμάιλι, του εμβληματικού ήρωα σε αρκετά μυθιστορήματα του συγγραφέα, έχει αποσυρθεί ως συνταξιούχος πλέον  στη γαλλική Βρετάνη, όταν καλείται επειγόντως στο Λονδίνο, για να καταθέσει στην αναψηλάφηση μιας σκοτεινής υπόθεσης στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου.

Στις αρχές της δεκαετίας του 60 , ένας βρετανός πράκτορας σκοτώνεται με μία  φίλη του στο Τείχος του Βερολίνου,  προδομένοι σε μία ανεπιτυχή προσπάθεια απόδρασης  από  το Ανατολικό Βερολίνο. Eίναι  θύματα σε ένα περίπλοκο παιγνίδι εξαπάτησης  μεταξύ της ΜΙ6 και της Στάζι,  στο οποίο ενεπλάκησαν ο Σμάιλι και ο  Γκίλαμ  και που κόστισε τη ζωή  και σε μια  ανατολικογερμανίδα πράκτορα, φευγαλέο έρωτα του Γκίλαμ , όταν αυτός ανέλαβε τη διαφυγή της στην Αγγλία . Δεκαετίες αργότερα τα παιδιά των θυμάτων  αναζητούν τους υπεύθυνους της θανατηφόρας μυστικής επιχείρησης,  απαιτούν την έκφραση δημόσιας συγγνώμης για τη θυσία των γονέων τους  και διεκδικούν οικονομική αποζημίωση από τη βρετανική κυβέρνηση.

Ο συγγραφέας με την αφηγηματική δεινότητα, την πλοκή μυστηρίου  και τη λεπτή ειρωνεία, που τον  χαρακτηρίζουν,  διεισδύει στα ενδότερα των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών ξαναζωντανεύοντας το κλίμα μιάς  εποχής, που βίωσε ο ίδιος από μέσα. Ο κόσμος των κατασκόπων του  έχει μηχανορραφίες, αμοραλισμό ,  ενδουπηρεσιακά μαχαιρώματα,  προδοσίες, πηγές που φέρουν  ονόματα λουλουδιών,  επιχειρήσεις παραπληροφόρησης ,  δράση διπλών πρακτόρων,  ηθικά διλήμματα σε  μια γκρίζα ζώνη μεταξύ του «καλού» και του «κακού» και ανθρώπινο κόστος, όταν ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και τα συναισθήματα πνίγονται στο ποτό . Ο Γκίλαμ δεν τρέφει ιδιάιτερη  εκτίμηση  για  τη νέα γενιά της βρετανικής μυστικής υπηρεσίας, που σύρεται στο « εθνικό σπορ της επίρριψης ιστορικών ευθυνών» διαθέτοντας ελλιπή γνώση της εποχής του Ψυχρού Πολέμου και της κουλτούρας της δικής του γενιάς.

Χρησιμοποιεί επιλεκτικά τη μνήμη του,  απρόθυμος να συνεργασθεί σε μία ανάκριση που επιχειρεί να ισορροπήσει ανάμεσα στην εξακρίβωση της αλήθειας και στην προστασία της εικόνας της Υπηρεσίας, ενώ απεχθάνεται ακόμη και  το νέο, αποστειρωμένο αρχηγείο της, αναπολώντας  το βρώμικο και  ετοιμόρροπο κτίριο της γενιάς του, «το Τσίρκο».  Η αναδίφηση του απόρρητου αρχείου, από το οποίο έχουν αφαιρεθεί  σημαντικά έγγραφα με δική του ίσως υπαιτιότητα , επαναφέρει στην επιφάνεια ένα επώδυνο παρελθόν, που νόμιζε ότι είχε παραδοθεί στη λήθη καθώς  και συναισθήματα που είχε καταπιέσει για  χρόνια,  με επίκεντρο την έννοια του καθήκοντος , την τέχνη της επιβίωσης,  τους συμβιβασμούς, το ανθρώπινο κόστος  και  τις εσωτερικές συγκρούσεις.

Οταν μετά από επίμονη αναζήτηση ο Γκίλαμ εντοπίζει το  μυστηριωδώς εξαφανισμένο πρώην αφεντικό του στο Φράιμπουργκ της Γερμανίας,  διερωτάται για ποιό σκοπό έδρασαν,  για  την ειρήνη, τον καπιταλισμό, την χριστιανοσύνη, την  Αγγλία, αλλά  ποιά Αγγλία;

«Αν είχαμε μία αποστολή, αυτή ήταν για την Ευρώπη,  να την οδηγήσουμε από το σκοτάδι σε μία νέα εποχή, στην οποία θα επικρατεί η  λογική», αποφαίνεται ο Σμάιλι.  Αυτή την πίστη του στην ενωμένη Ευρώπη διακηρύσσει δημόσια ο Κόρνγουελ , καθώς έχει ταχθεί απερίφραστα στην πατρίδα του κατά του Brexit. Παλαιότερα είχε επικρίνει δριμύτατα  τη βρετανική κυβέρνηση για τη συμμετοχή της  στον αμερικανικό πόλεμο του Ιράκ και είχε αρνηθεί τα παράσημα, που του προσφέρθηκαν. Επέλεξε να ζει  αποκομμένος στην Κορνουάλη, σαν ξένος στο τόπο του, όπως οι ήρωες των μυθιστορημάτων του, που ζουν μακριά από την πατρίδα τους .

Είναι άραγε αυτό το βιβλιο το κύκνειο άσμα του Λε Καρρέ; Η πείρα έχει δείξει ότι μάλλον δεν έχει πει ακόμη τη τελευταία λέξη του.

• Ο Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε ως προιστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου.