ΣΧΟΛΙΑ-ΠΑΡΑΠΟΛΙΤΙΚΑ
#Tags:
ΚάνεμανΜία φιλία που ξεκλείδωσε τα μυστήρια του μυαλού: Το βιβλίο του Michael Lewis
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Βιβλίο: The Undoing Project
Συγγραφέας: Michael Lewis
Εκδοτικός Οίκος: Norton 2017, σελ 362
ΜΙΑ ΦΙΛΙΑ ΠΟΥ ΞΕΚΛΕΙΔΩΣΕ ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΜΥΑΛΟΥ
Βιβλιοκριτική του Αχιλλέα Παπαρσένου*
O Μάικλ Λιούις συγκαταλέγεται μεταξύ των πλέον χαρισματικών οικονομικών σχολιαστών και συγγραφέων της Αμερικής. Πολλά από τα 13 βιβλία του έχουν γνωρίσει μεγάλη εμπορική επιτυχία, μάλιστα δύο από αυτά έχουν μεταφερθεί και στον κινηματογράφο. Στην χώρα μας έγινε ευρύτερα γνωστός με το βιβλίο του «Μπούμερανγκ: Ταξίδια στο Νέο Τρίτο Κόσμο» ((2011), για την κρίση στην ευρωζώνη, όταν επισκέφθηκε και την Ελλάδα για να εξοικειωθεί με τις παθογένειες της.
Η μοναδική ικανότητα του Λιούις να αποκωδικοποιεί τους γρίφους της οικονομίας με τον άνθρωπο στο επίκεντρο της αφήγησης του χαρακτηρίζει και το τελευταίο βιβλίο του για τη στενή φιλία και γόνιμη συνεργασία δύο ιδιοφυών ισραηλινών ψυχολόγων , του Ντάνιελ Κάνεμαν και του Αμος Τβέρσκι, που με την πρωτοποριακή έρευνα τους πριν από 40 χρόνια ανέτρεψαν τις κυρίαρχες υποθέσεις για τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και έθεσαν τα θεμέλια «των οικονομικών της συμπεριφοράς », συμβολή για την οποία ο πρώτος τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών το 2002.
Για τον Λιούις, που για τη συγγραφή του βιβλίου του μίλησε με τον Κάνεμαν , την χήρα του Τβέρσκι και πολλούς φίλους και συνεργάτες τους , οι δύο πρωταγωνιστές δεν θα μπορούσαν να έχουν πιό διαμετρικά αντίθετους χαρακτήρες. Ο Κάνεμαν, γεννημένος στο Τελ Αβιβ το 1934, πέρασε τα παιδικά του χρόνια στο Παρίσι υπό γερμανική κατοχή και επέστρεψε στη γενέτειρα του με την ανακήρυξη του κράτους του Ισραήλ το 1948. Εσωστρεφής, φύσει απαισιόδοξος, με αμφιβολίες για τον εαυτό του και τους άλλους, πρωινός τύπος, σπούδασε ψυχολογία στο Εβραικό Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ για να ερευνήσει τα μυστήρια του μυαλού. Με την αποφοίτηση του σε ηλικία 21 ετών ανέλαβε ειδικός ψυχολόγος στον ισραηλινό στρατό, με καθοριστικό ρόλο στον τρόπο επιλογής και αξιολόγησης αξιωματικών. Ακολούθησε το διδακτορικό του στο Μπέρκλει για να επιστρέψει το 1961 στο Εβραικό Πανεπιστήμιο ως επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας .
Ο Τβέρσκι , γεννημένος το 1937 στην Χάιφα, πολέμησε το 1956 στο Σινά και σε ηλικια 19 ετών παρασημοφορήθηκε για ανδρεία από τον Μοσέ Νταγιάν. Εξωστρεφής , φύσει αισιόδοξος, με αυτοπεποίθηση που άγγιζε τα όρια της υπεροψίας , βραδυνός τύπος, σπούδασε και αυτός ψυχολογία στο Εβραικό Πανεπιστήμιο, «αφού στη φιλοσοφική σχολή ο Πλάτων είχε ήδη λύσει τα περισσότερα προβλήματα της φιλοσοφίας» . Ως μαθηματικός ψυχολόγος ερεύνησε τον τρόπο που ο άνθρωπος καταλήγει σε κρίσεις και αποφάσεις. Αφού έλαβε το διδακτορικό του από το πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν επέστρεψε και αυτός στο Ισραήλ το 1966 , για να προσφέρει , όπως και ο Κάνεμαν, τις συμβουλές του για τη στελέχωση και εκπαίδευση του ισραηλινού στρατού και αεροπορίας στους επόμενους πολέμους του Ισραήλ , των Εξη Ημερών το 1967 και του Γιόμ Κιπούρ το 1973.
Τα δύο αστέρια ενώθηκαν το 1969, όταν ο Κάνεμαν προσκάλεσε τον Τβέρσκι να μιλήσει σε ένα μεταπτυχιακό σεμινάριο του για την πολυπλοκότητα των ανθρωπίνων αποφάσεων . Από τότε αρχίζει μία φιλία, «που άλλαξε το νου μας », που ανέτρεψε την καθιερωμένη υπόθεση ότι ο homo economicus δρούσε πάντα ορθολογικά. Κλεισμένοι σε ένα γραφείο , από το οποίο ακούγονταν γέλια , φωνές στα εβραικά και στα αγγλικά και τα πλήκτρα μιάς γραφομηχανής, ο ένας συμπλήρωνε τον άλλο με τόσο αρμονικό τρόπο, ώστε να αδιαφορούν για το ποιός θα πιστωνόταν την πατρότητα μιάς ιδέας , με αποτέλεσμα στην πρώτη επιστημονική δημοσίευση τους να ρίξουν κορώνα γράμματα για ποιό από τα δύο ονόματα θα εμφανιζοταν πρώτο στον τίτλο.
Αποφεύγοντας τους δυσνόητους όρους της ψυχολογίας και της οικονομικής επιστήμης ο Λιούις μυεί τον αναγνώστη στις εσωτερικές διεργασίες του μυαλού, βοηθώντας τον να κατανοήσει πως οι άνθρωποι και οι αγορές κάνουν συστηματικά λάθη, πως οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται πάντα με κριτήριο τη μεγιστοποίηση της χρησιμότητας , πως μπορεί να βελτιωθεί η κρίση προσδίδοντας λιγότερη βαρύτητα στο ένστικτο, πως η λήψη αποφάσεων επηρεάζεται απο γνωστικές προκαταλήψεις, πως αναλαμβάνονται ρίσκα υπό διαφορετικές προοπτικές και αν υπερεκτιμώνται οι δυνητικές απώλειες έναντι των κερδών, πως διαμορφώνονται οι προγνώσεις σε συνθήκες αβεβαιότητας. Η καινοτόμος έρευνα τους άνοιξε πολλά πεδία εφαρμογών στην πολιτική , στην οικονομία, στην ιατρική, στο στρατό , στη διοίκηση οργανισμών, στα σπορ.
Μετά μία δεκαετία αγαστής συνεργασίας στο Ισραήλ, οι δύο φίλοι ενέδωσαν στις δελεαστικές προτάσεις , που δέχθηκαν το 1978 από πανεπιστήμια της βόρειας Αμερικής , ο Τβέρσκι από το Στάνφορντ , ο Κάνεμαν πρώτα από το πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας στον Καναδά και αργότερα από το Μπέρκλει και το Πρίνστον. Ο Τβέρσκι έγινε περιζήτητος στην Αμερική , το 1984 του απονεμήθηκε το φημισμένο βραβείο ιδιοφυίας από το ίδρυμα Μακ Αρθρουρ και ανακηρύχθηκε μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών, χωρίς πάντως επιδαψίλευση ανάλογων διακρίσεων στον έτερο των Διοσκούρων . Οπως ακόμη και ένας ευτυχισμένος γάμος μπορεί να κλονισθεί , έτσι και η δική τους σχέση ψυχράνθηκε, χωρίς όμως ποτέ να καταλήξει σε διαζύγιο. Οταν ο Τβέρσκι πέθανε απο καρκίνο το 1996 σε ηλικία 59 ετών, το πρωτοποριακό έργο τους είχε ήδη φέρει πλησιέστερα τους οικονομολόγους με τους ψυχολόγους. Το επιστέγασμα της παγκόσμιας αναγνώρισης ήλθε το 2002 με την απονομή στον Κάνεμαν του βραβείου Νόμπελ στα οικονομικά , μιά διάκριση όμως που δεν μπορούσε να μοιρασθεί με τον φίλο του, γιατί το Νόμπελ απονέμεται μόνο σε επιστήμονες εν ζωή.
- Ο Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε ως προιστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας στην ελληνική πρεσβεια της Ουάσιγκτον.