Δικαιοσύνη με καθυστέρηση για τον Χασάπη της Βοσνίας: Μετρούσαμε πτώματα…




Της Ζανίν ντι Τζιοβάνι

Εχω δει μια φορά τον Ράτκο Μλάντιτς στη ζωή μου. Διοικούσε την πολεμική μηχανή που κατέστρεφε τη Βοσνία και πολιορκούσε το Σαράγεβο, την πόλη όπου ζούσα και δούλευα. Περνούσα τις μέρες μου μετρώντας τα πτώματα στο νεκροτομείο και μιλώντας με παιδιά στο νοσοκομείο που είχαν τυφλωθεί από τα θραύσματα των οβίδων.

Μια παγερή ημέρα του 1993, ενώ το Σαράγεβο βομβαρδιζόταν ανηλεώς, με οδήγησαν μέσα από τις σερβοβοσνιακές γραμμές στο Ορος Ιγκμαν, ένα στρατηγικό βουνό στα νοτιοανατολικά. Εκεί βρήκα τον στρατηγό Μλάντιτς να κάθεται ατάραχος στο τζιπ του. Πλησίασα το παράθυρό του και τον ρώτησα για τις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις στο Σαράγεβο. Ο κόσμος πεθαίνει από την πείνα, του είπα. Θα αφήσει να περάσουν τα φορτηγά με τα τρόφιμα;

Ο Χασάπης της Βοσνίας, ένα παρατσούκλι που νομίζω ότι ήταν λίγο για εκείνον, με κοίταξε ψυχρά και είπε κάτι στον σύμβουλό του. Ο τελευταίος μου είπε: «Ο στρατηγός λέει: `Πες στη δημοσιογράφο ότι αν πλησιάσει λίγο περισσότερο, θα τη σκοτώσω`. Και θα το κάνει».

Κάθε μέρα εκείνου του πολέμου πίστευα ότι είχα ακούσει τη χειρότερη δυνατή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, για να ακούσω την επομένη κάτι ακόμη χειρότερο. Αφού τελείωσε ο πόλεμος, πέρασα τις δύο επόμενες δεκαετίες παρακολουθώντας τον Μλάντιτς, από την εποχή που κρυβόταν στη Σερβία μέχρι την προσωπική του τραγωδία – τον θάνατο της κόρης του, που μάλλον αυτοκτόνησε γιατί δεν μπορούσε να αντέξει τα εγκλήματά του -, τις μέρες του στη Χάγη και την καταδίκη του σε ισόβια.

Μερικές φορές οι πόλεμοι τελειώνουν, αλλά δικαιοσύνη δεν αποδίδεται. Πριν από 22 χρόνια, σε μια αεροπορική βάση του Οχάιο, ο πόλεμος της Βοσνίας έλαβε τέλος με τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Ντέιτον, που έκλεισε ο αμερικανός διπλωμάτης Ρίτσαρντ Χόκμπρουκ. Για πολλά ακόμη χρόνια, οι υπεύθυνοι για τα μεγαλύτερα εγκλήματα του πολέμου – ο Μλάντιτς, ο Κάρατζιτς, ο Μιλόσεβιτς – κυκλοφορούσαν ελεύθεροι, ενώ τα θύματά τους ήταν ήδη στο νεκροταφείο ή αναγκασμένα να ζουν ξέροντας ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν ατιμώρητοι. Στις περιοχές μακριά από τη Χάγη, στο Σαράγεβο, στο Ζβόρνικ, στο Μόσταρ, κανείς δεν πίστευε στην αποτελεσματικότητα των διεθνών δικαστηρίων.

Αφού άκουσε τις καταθέσεις 5.000 μαρτύρων, το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης εξέδωσε τελικά την ετυμηγορία του: ο Μλάντιτς κρίθηκε ένοχος για γενοκτονία και εγκλήματα πολέμου. Ο αριθμός αυτός των μαρτύρων, όμως, είναι μικρός σε σύγκριση με τις 50.000 γυναίκες που έπεσαν θύματα βιασμού, τα χωριά που υπέστησαν εθνοκάθαρση, τα 2,2 εκατομμύρια των εκτοπισμένων. Ολοι αυτοί που πυροβόλησαν γυναίκες και παιδιά, που έσκαψαν τους μαζικούς τάφους στη Σρεμπρένιτσα, που έλαβαν μέρος στους μαζικούς βιασμούς, κυκλοφορούν ελεύθεροι.

Πολλά χρόνια μετά τον πόλεμο, γνώρισα στη Σρεμπρένιτσα μια διαλυμένη γυναίκα που είχε πέσει θύμα δεκάδων βιασμών στο διαβόητο σχολείο της Φότσα. Η δικαιοσύνη για εκείνην ήταν μια ψευδαίσθηση. Μου είπε ότι στο χωριό της έβλεπε κάθε μέρα έναν από τους βιαστές της, που ήταν συγχωριανός της. Όταν συναντιόντουσαν στο δρόμο, εκείνη κατέβαζε τα μάτια. Αυτός περπατούσε θριαμβευτικά. Κι εκείνη ήξερε ότι ο βιαστής της δεν θα δικαστεί ποτέ στη Χάγη. Γιατί ελάχιστοι παραπέμφθηκαν για βιασμό.

Ο Μλάντιτς θα πάει στη φυλακή για την υπόλοιπη ζωή του. Αλλά είναι 75 ετών. Τι να πουν οι οικογένειες που εξακολουθούν να αναζητούν τα λείψανα των αγαπημένων τους; Τι να πουν τα παιδιά που γεννήθηκαν ως αποτέλεσμα αυτών των βιασμών, που είχαν σκοπό να αναμιχθεί η δεξαμενή μουσουλμανικών γονιδίων με σερβικό και κροατικό αίμα; Πόσες γενιές θα χρειαστούν για να σβήσει αυτό το μίσος;

Και τι μήνυμα στέλνει αυτή η δίκη στα θύματα των σημερινών πολέμων; Η ποινή που επιβλήθηκε στον Μλάντιτς 22 χρόνια μετά τα εγκλήματά του θα πείσει όσους ζουν στη Συρία, στη Ζιμπάμπουε ή στην Υεμένη ότι θα αποδοθεί δικαιοσύνη; Δεν νομίζω.

Η δικαιοσύνη μερικές φορές αργεί να αποδοθεί. Αλλά 22 χρόνια είναι πάρα πολλά. Οι δίκες της Νυρεμβέργης, όπου 12 Ναζί καταδικάστηκαν σε θάνατο, έγιναν λίγο μετά το τέλος του Β’Παγκοσμίου Πολέμου. Οι μηχανισμοί που εξασφαλίζουν διεθνή δικαιοσύνη δεν πρέπει να μοιάζουν κυνικοί και κουρασμένοι, όπως συνέβη πολλές φορές με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία. Μόνο τότε οι Μουγκάμπε και οι Ασαντ θα ξέρουν ότι δεν θα ξεφύγουν ποτέ ύστερα από όσα έχουν κάνει.

  • (*) Η Ζανίν ντι Τζιοβάνι εργάζεται στο Council on Foreign Relations. Το τελευταίο της βιβλίο έχει τίτλο «Το πρωί που ήρθαν για μας: ειδήσεις από τη Συρία».

Hellasjournal - Newsletter


%d bloggers like this: