Οι άγνωστες “Λίστες των Σπίρερ”: Το λαμπρό παράδειγμα διαπολιτισμικής αλληλεγγύης δύο Ελβετών φιλελλήνων

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η ηλεκτρονική μουσική συνάντησε την αρχαία ελληνική τέχνη: Μία ιδιαίτερη συναυλία στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Καβάλας

Αποτρόπαιο και διαστροφικό: Βασανισμένος μέχρι θανάτου, καμένος και ακρωτηριασμένος βρέθηκε σκύλος στην Καβάλα

Προϊόν κατασκοπείας η πρώτη αεροφωτογραφία της Καβάλας: Η άγνωστη αεροπορική ιστορία τις ταραγμένες ημέρες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου [σπάνιες εικόνες]

Είναι γνωστή στους περισσότερους η μεγάλη κινηματογραφική επιτυχία του Στίβεν Σπίλμπεργκ «Η Λίστα του Σίντλερ» με τον Λίαμ Νίσον να ενσαρκώνει τον Όσκαρ Σίντλερ, έναν Γερμανό επιχειρηματία, που έσωσε τις ζωές χιλίων Πολωνών Εβραίων από το Ολοκαύτωμα, προσλαμβάνοντάς τους στα εργοστάσια του. Είναι όμως άγνωστη στους περισσότερους η «Λίστα του Σπίρερ», ή για την ακρίβεια των λόγων «οι Λίστες των αδελφών Σπίρερ», του Καρόλου (Charles) και του Χέρμαν (Hermann), που κατάφεραν να διασώσουν χιλιάδες Έλληνες της Μικράς Ασίας από την κόλαση της καταστροφής το 1922. 

Στα τέλη του καλοκαιριού του 1922, όταν ξεκίνησε η μεγάλη σφαγή στην πρωτεύουσα της Ιωνίας, τη Σμύρνη, και οι μανάδες έτρεχαν αλλόφρονες πάνω κάτω στην προκυμαία με τα μωρά στην αγκαλιά και οι Σύμμαχοι παρακολουθούσαν αμέτοχοι από τις ναυαρχίδες τους, όταν η Σμύρνη φαινόταν εγκαταλελειμμένη, ένα χέρι σωτηρίας απλώθηκε για να κρατήσει όσους περισσότερους μπορούσε στη ζωή. Ήταν του Χέρμαν Σπίρερ.

Γεννημένος στη Σμύρνη το 1887 από γονείς Εβραίους ελβετικής καταγωγής, ο Σπίρερ ήταν από τους μεγαλύτερους καπνέμπορους της εποχής. Διατηρούσε ιδιόκτητες καπναποθήκες στη Σμύρνη και καπνομάγαζα σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας. Όταν ξέσπασε η καταστροφή, δεν δίστασε να ανοίξει τις αποθήκες του και να προσφέρει άσυλο σε εκατοντάδες γυναικόπαιδα, που διαφορετικά θα είχαν γίνει θηράματα των τουρκικών στρατευμάτων. Οι αποθήκες, φέροντας την ελβετική σημαία, ήταν απροσπέλαστες στους Τούρκους και για αρκετές μέρες τους κράτησε εκεί προστατευμένους, αψηφώντας κάθε κίνδυνο, παρέχοντάς τους τροφή και ό,τι άλλο χρειάζονταν, ενώ ολόγυρα η Σμύρνη καιγόταν. Κι εντέλει, με δικά του έξοδα ναύλωσε πλοία για να τους φυγαδεύσει στην Ελλάδα. Όμως, η μεγαλοψυχία του ανθρώπου δεν σταμάτησε εδώ. Όχι μόνο κατάφερε να φυγαδεύσει έναν μεγάλο αριθμό προσφύγων στην Ελλάδα σε πόλεις όπως ο Βόλος, η Καβάλα, η Δράμα, αλλά τους στήριξε και στα πρώτα τους βήματα, προσφέροντάς τους εργασία στα καπνεργοστάσια και τα καταστήματά του σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας.

Ο μακαριστός Μητροπολίτης Σμύρνης και μετέπειτα εθνομάρτυρας Χρυσόστομος συνήθιζε να αποκαλεί τον Χέρμαν Σπίρερ «μέγα ευεργέτη» των Ελλήνων. Επίσης, σημαντικό στοιχείο της μεγάλης φιλανθρωπικής προσφοράς αποτελεί μια νεκρολογία για αυτόν, που έγραψε λίγες ημέρες μετά το θάνατό του (18 Μαρτίου 1927) ο τότε Μητροπολίτης Φιλίππων Χρυσόστομος (μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος, 1962-1967). Ως τέκνο κι αυτός της Μικράς Ασίας και Μητροπολίτης Εφέσου μέχρι το 1922, γνώριζε τον Χέρμαν και πριν αναλάβει τη Μητρόπολη Φιλίππων το 1924. Η νεκρολογία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Απόστολος Παύλος», που εξέδιδε ο ίδιος ο μακαριστός μητροπολίτης.
Επιπλέον, σε μαρτυρίες της η κόρη του Χέρμαν Σπίρερ, Έλενα, ανέφερε: «Κάποιοι πρόσφυγες είχαν την εικόνα του πατέρα μου μαζί με τις εικόνες των αγίων όταν ήρθαν από τη Σμύρνη στην Ελλάδα».

Ένας εμπνευσμένος επιχειρηματίας

Εμπνευστής και δημιουργός του καπνεμπορικού οίκου Spierer και από τους σημαντικότερους παράγοντες της παγκόσμιας καπναγοράς ο Ελβετός εβραϊκής καταγωγής Χέρμαν Σπίρερ έρχεται στην Καβάλα το 1902 και εργάζεται επί 10 χρόνια στις εγκαταστάσεις μεγάλου εμπορικού οίκου της καπνεμπορικής δραστηριότητας των Αλλατίνι. Με την πολύτιμη εμπειρία που αποκτά, επιστρέφει το 1912 στη γενέτειρά του και ιδρύει μαζί με τον μεγάλο του αδελφό Κάρολο, μια ακμαία και δυναμική επιχείρηση. Ευφυής, εργατικός και άριστος γνώστης των καπνικών ζητημάτων του ανατολικού καπνού, αποκτά σε σύντομο χρόνο διασυνδέσεις με διεθνείς κύκλους καπνεμπόρων.

Άμεση προτεραιότητά του είναι η ανέγερση νέων εργοστασίων στις καπνουπόλεις της Βόρειας Ελλάδας, κατά τις πλέον σύγχρονες προδιαγραφές και με καινοτόμο εξοπλισμό σε μηχανήματα και εξαρτήματα, για τη διασφάλιση υψηλών ποιοτικών κριτηρίων. Ενδεικτική του πρωτοποριακού αυτού πνεύματος είναι και η πρόβλεψη εγκατάστασης ανελκυστήρα για την κατακόρυφη μεταφορά των δεμάτων-πρωτοφανής επιλογή για την εποχή και τα ελληνικά δεδομένα.

Ανθρωπιστική δράση, πάντως, ανέπτυξε και ο αδερφός του Κάρολος στην Καβάλα και τη Δράμα, κατά τη δεύτερη βουλγαρική κατοχή 1916-1918. Παρείχε θέσεις εργασίας προκειμένου να αντιμετωπίσουν οι κάτοικοι της Καβάλας την πείνα και την εξαθλίωση. Μισθοδοτούσε συστηματικά τους εργάτες και μάλιστα διπλασίασε τον μισθό των οικογενειαρχών, κατά τη διάρκεια της μαρτυρικής τους ομηρείας στη Βουλγαρία και παράλληλα μεριμνούσε για τις οικογένειές τους παρέχοντάς τους άλευρα και τρόφιμα.
Με το κύρος και την αυθεντία του, παρενέβη και έσωσε εκείνους τους ομήρους που ρίχτηκαν στις βουλγαρικές φυλακές. Υπήρξε πατέρας στοργικός για τις οικογένειες των ομήρων που έχασαν τη ζωή τους, χορηγώντας ως σύνταξη πλέον ολόκληρο τον μισθό σε χήρες και ορφανά. Ενίσχυε το ταμείο του Δήμου Καβάλας, προκειμένου να λειτουργεί συσσίτιο, ενώ γενναίες υπήρξαν οι προσφορές χρημάτων προς το ορφανοτροφείο της πόλης.

Όπως επισημαίνει μάλιστα μιλώντας στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο ιστορικός Κυριάκος Λυκουρίνος «η κατάθεσή του στη Διεθνή Διασυμμαχική Επιτροπή το 1919 για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που διαπράχτηκαν από τα βουλγαρικά στρατεύματα στην Ανατολική Μακεδονία κατά την περίοδο αυτή, μαζί με τις αναφορές και τις ανακρίσεις που διεξήχθησαν, είναι αποκαλυπτική».

Δύο Ελβετοί φιλέλληνες με «χρυσή» καρδιά

Σήμερα, 65 χρόνια από τον θάνατο του Κάρολου Σπίρερ και 90 χρόνια από το θάνατο του Χέρμαν (έφυγε μόλις στα 40 του χρόνια) ο Δήμος Καβάλας τίμησε τους δυο αδελφούς φιλέλληνες σε μια σεμνή τελετή στο τέλος των εργασιών ημερίδας, που διοργάνωσε στην πόλη της Καβάλας η Ελβετική προεδρεία της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος (Holocaust Remembrance Alliance  IHRA).Για πρώτη φορά οι απόγονοι του Κάρολου και του Χέρμαν Σπίρερ, ο εγγονός του πρώτου, μαζί με τον αδελφό του, τις συζύγους τους και ένα από τα παιδιά τους επισκέφθηκαν την Καβάλα για να παραλάβουν από τα χέρια της δημάρχου Δήμητρας Τσανάκα τις τιμητικές διακρίσεις.

Με εμφανή τη συγκίνηση στα πρόσωπα όλων ο εγγονός Κάρολος μίλησε για την αγαπημένη γη του παππού του, για τη γη όπου πρόσφερε, εργάστηκε, υπερασπίστηκε και δημιούργησε. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι η ελληνική Πολιτεία τίμησε τον Κάρολο Σπίρερ με δύο αργυρούς σταυρούς του Τάγματος του Σωτήρος το 1919, με δύο χρυσούς σταυρούς Ταξιαρχών του Τάγματος Αριστείας του Φοίνικος το 1928 και 1938, ενώ ο Ερυθρός Σταυρός του απένειμε και το Διάσημο Τιμής. Οι εφημερίδες της εποχής προέβαλλαν στα πρωτοσέλιδά τους την είδηση της παρασημοφόρησης και αφιέρωναν εκτενή άρθρα για την προσωπικότητα του Καρόλου.

Η δήμαρχος Καβάλας, απευθυνόμενη στους δύο απογόνους του Κάρολου και του Χέρμαν, τόνισε, μεταξύ άλλων: «Η παρουσία σας στην εκδήλωση αυτή, αποτελεί υπόμνηση της παρουσίας της ιστορικής και σπουδαίας οικογένειας των φιλελλήνων προγόνων σας, που προσέφερε τα μέγιστα στην πατρίδα μας, και μάλιστα σε καιρούς χαλεπούς. Δεν αρκέστηκαν στην ευμάρεια που τους παρείχε η ισχυρή οικονομική και κοινωνική τους θέση. Αγωνίστηκαν για αξίες υψηλές, έκαναν πράξη την πεμπτουσία του ανθρωπισμού προσφέροντας σωτήρια και ανεκτίμητη βοήθεια στον πένητα και πάσχοντα συνάνθρωπο. Η ανάδειξη της δράσης τους, ως παράδειγμα διαπολιτισμικής αλληλεγγύης, έστω και 100 χρόνια μετά, αποτελεί για εμάς ύψιστο ηθικό και ιστορικό χρέος».

Ο εγγονός Κάρολος, στη σύντομη ομιλία του, αναφέρθηκε στη μεγάλη αγάπη της οικογένειάς του για την Ελλάδα. Παρά το γεγονός, όπως ανάφερε, «ότι ο Κάρολος και ο Χέρμαν γεννήθηκαν και οι δυο στη Σμύρνη, πέθαναν ο πρώτος στη Γενεύη κι ο δεύτερος στην Τεργέστη, δημιουργώντας ένα τεράστιο καπνεμπορικό δίκτυο επιχειρήσεων σε όλο τον κόσμο, πάντα όμως η Ελλάδα ήταν για αυτούς μια πατρίδα, ένα κομμάτι γης που αγαπούσαν και πονούσαν για αυτήν.

ΑΠΕ-ΜΠΕ