Για ένα Μουσείο του Ρωμαίϊκου της Ανατολής: Λίγο χώμα, Αιολική Γη, του τόπου μας…
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του Στρατή Μπαλάσκα*
Η ιστορία γνωστή. Η γιαγιά στο τέλος της «Αιολικής Γης» του Ηλία Βενέζη στη βάρκα που την παίρνει μακριά από τα Κιμιντένια της ψάχνει να βρει μια γωνιά να ακουμπήσει το κεφάλι της. Τη δυσκολεύει ένας βόλος στο στήθος του παππού, «λίγο χώμα απ’ τη γη τους. Για να φυτέψουν ένα βασιλικό, στο ξένο τόπο που πάνε. Για να θυμούνται. (!) Λίγο χώμα. Γη, Αιολική Γη, Γη του τόπου μου».
Τα χρόνια πέρασαν, 95 χρόνια πέρασαν από τότε που «οι αστοί γίναν πρόσφυγες», κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι της ιστορίας μα ένα σπίτι που θα μαζέψει αυτό το «χώμα» που κουβάλησαν οι Έλληνες σαν γίνανε πρόσφυγες, σαν ένα κέντρο διαλόγου της σύγχρονης Ελλάδας με το κάποτε πολυπολιτισμικό Ρωμαίικο της Ανατολής δεν υπάρχει.
Υπάρχει όμως η ανάγκη του; Το ερώτημα τίθεται όχι προς Θεού!- για να τύχει μιας απάντησης που θα λέει πως «ναι χρειαζόμαστε άλλο ένα μουσείο, κοντά στα άλλα πολλά που έχουμε», αλλά επειδή η απάντηση στο ερώτημα συνδέεται, όσο ποτέ άλλοτε και όσο τίποτα άλλο, με την απάντηση στο ερώτημα, ποια Ελλάδα θέλουμε να διαδεχτεί την Ελλάδα της κρίσης.
Πριν χρόνια, το ερώτημα «τις πταίει;» για τη Μικρασιατική Καταστροφή απαντήθηκε από τον ίδιο τον Άρειο Πάγο που ακύρωσε την καταδίκη σε θάνατο των πρωταίτιων της. Μη μπορώντας να ακυρωθεί και η εκτέλεσή τους, απλά η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου έδειξε πως στη σύγχρονη Ελλάδα δεν φταίει ποτέ κανένας και για τίποτα. Ακόμα και για τις τραγωδίες, τη μεγαλύτερη σύγχρονη τραγωδία του Ελληνισμού. Με ετούτα και με τα άλλα οι πρόσφυγες ξαναγίναν αστοί, χωρίς όμως πια να παράγουν ιδεολογία, οπότε και η δεύτερη (;), άλλη μια τέλος πάντων Καταστροφή επήλθε.
Στους προσφυγικούς μαχαλάδες λίγα πια θυμίζουν τις γειτονιές με τους ασβεστωμένους τενεκέδες με το γιασεμί και τη μαντζουράνα. Οι «συνοικίες το όνειρο» παρήλθαν και σαν ρωτήσεις τους πιτσιρικάδες από πού ήταν ο παππούς τους, σου απαντάνε «κάπου από την Τουρκία». Κάποιοι από αυτούς είναι εκείνοι που δε θέλουν στα σχολεία της γειτονιάς να έρθουν τα «λαθρομεταναστάκια», που δηλώνουν πως «δεν είναι ρατσιστές αλλά η πατρίδα ξεπουλιέται στους Γερμανούς» και πως «δε θα δεχθούν τη μουσουλμανοποίησή της». Σε κάποιο ντουβάρι της γειτονιάς το σύνθημα «ΑΕΚ σημαίνει προσφυγιά ξεριζωμένη» συνυπάρχει με το «Έξω οι ξένοι», αλλά τι να κάνουμε 95 χρόνια ήταν αυτά και «εδώ τα παιδιά μας φεύγουν μετανάστες τι θες εσύ και μας μπερδεύεις τώρα με όλα ετούτα».
Ανηφορίζοντας τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας στέκει, παρατημένο, ετοιμόρροπο πλην όμως εκκωφαντικά βουβό, το συγκρότημα των οκτώ προσφυγικών πολυκατοικιών. Οικοδομήθηκε την τετραετία 1933-1935 από έναν κρατικό μηχανισμό μιας Ελλάδας που αγωνιζόταν να ανασάνει. Σκοπός να στεγαστούν στα 228 διαμερίσματα των 50 τετραγωνικών μέτρων το καθένα, κάποιοι από τις μυριάδες των προσφύγων της Μικρασίας που είχαν κατακλύσει το λεκανοπέδιο της Αθήνας, αλλά και όλη την άλλη Ελλάδα. Η αρχιτεκτονική τους αξία φανερή, ακόμα και από τον ανίδεο περί όλων αυτών υπογράφοντα. Λένε οι ειδικοί: «Αυστηρά ωφελιμιστικά κτίρια, στη γραμμή του γερμανικού φονξιοναλισμού, απλά παραλληλεπίπεδα κατασκευασμένα με πλάκες οπλισμένου σκυροδέματος και επιχρισμένη λιθοδομή, χωρίς ίχνος διακόσμησης ή άλλης παραχώρησης σε πλαστικές αναζητήσεις».
Η μόνη διακόσμηση πλέον στα γερασμένα αυτά κτίρια, είναι προϊόν της ιστορικής διαδρομής του τόπου. Τα ίχνη από τις σφαίρες των Δεκεμβριανών του 1944 στους τοίχους.
Ιδιοκτήτης τους με απόφαση προηγούμενων Κυβερνήσεων το περιβόητο ΤΑΙΠΕΔ προκειμένου να τις πουλήσει και να καλυφθούν οι δημοσιονομικές ανάγκες της χώρας. Ο νόμος όμως επιμένει πως ετούτες οι πολυκατοικίες συνδέονται με την περιβόητη Ανταλλάξιμη Περιουσία, μέρος της οποίας ρευστοποιήθηκε για να στεγαστούν οι πρόσφυγες της Ανατολής.
Θα ληφθεί άλλη μια απόφαση λήθης που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο θάψιμο του βόλου με το χώμα που κουβάλησε ο μακρινός παππούς από τη Μικρασία. Θα χαθεί μια για πάντα η πιθανότητα ενός βασιλικού ριζωμένου σε ετούτο το χώμα για να μας υπενθυμίζει ότι η ιστορία είναι οι παρέες, ότι κουβαλιέται στο νου και στην καρδιά κι όχι σε σελίδες στοιβαγμένες σε ράφια; Θα χαθεί κάθε πιθανότητα να γνωρίζουν οι επόμενοι ότι οι Έλληνες υπήρξαν πρόσφυγες;
Οι προσφυγικές πολυκατοικίες της λεωφόρου Αλεξάνδρας, ήδη από το 2009, με απόφαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, χαρακτηρίσθηκαν στο σύνολό του και ως μνημείο ιστορικής, αρχιτεκτονικής και κοινωνικής σημασίας. Τα προσφυγικά σωματεία μέλη της Ομοσπονδίας Προσφυγικών Σωματείων Ελλάδας έχουν προτείνει και ευελπιστούν να δουν μια μέρα να εγκαθίσταται εκεί το «Μουσείο του Ελληνισμού της Ανατολής». Στις 18 του περασμένου Σεπτεμβρίου, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου, στην εκδήλωση μνήμης που έγινε στην Αθήνα για τη Γενοκτονία του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας, ο κεντρικός ομιλητής στο Μητροπολιτικό ναό υφυπουργός εξωτερικών Γιάννης Αμανατίδης, και με αφορμή την παραχώρηση των προσφυγικών πολυκατοικιών στην Περιφέρεια Αττικής, είπε πως « αποτελεί κορυφαία πολιτική κίνηση η παραχώρηση από την κυβέρνηση των προσφυγικών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας στην Περιφέρεια Αττικής και να σας επισημάνω ότι τα προσφυγικά της Λεωφόρου Αλεξάνδρας, ένα κομμάτι μνήμης και σύγχρονης ιστορίας του ελληνισμού, δεν θα καταστραφούν. Δεν θα περάσουν στη λήθη. Δεν θα απαξιωθούν. Αλλά θα αποδοθούν στους πολίτες, με εκείνον τον τρόπο που θα υπηρετεί την κοινωνία, καθώς και τους αγώνες εκείνων που πάλεψαν επί τόπου για τη σωτηρία και τη διατήρησή τους».
Οι προσφυγικές πολυκατοικίες της λεωφόρου Αλεξάνδρας στην Αθήνα μπορούν να στεγάσουν τη ζώσα μνήμη του Ρωμαίικου της Ανατολής. Όχι τα σκοροφαγωμένα απομεινάρια του αραδιασμένα σε κρύες προθήκες. Οι οργανωμένοι φορείς των απογόνων των προσφύγων, οι δικαιούχοι ακόμα και κομματιών αυτής της Ανταλλάξιμης Περιουσίας που δεν πέρασαν ποτέ σε αυτούς -κι ας έλεγε η Συνθήκη της Λωζάνης και όσα χαρτιά υπογράφτηκαν στη συνέχεια χάρη σε αυτήν- επιμένουν να γίνει εκεί το Μουσείο. Όχι ένα ακόμη μουσείο που μιλάει για κάποιους αλλοτινούς πεθαμένους για να βγει από την υποχρέωση. Αλλά ένα μουσείο που μιλάει σε μας τους τωρινούς για τη ζωντανή ψυχή του Ρωμαίικου της Ανατολής. Η Ελλάδα που θέλει και μπορεί να ανάψει φάρους ελπίδας ξεπεράσματος της κρίσης που τη μαστίζει μπορεί να προβεί σε αυτή τη συμβολική ενέργεια. Συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν κι από εκεί με το μέλλον του Ρωμαίικου!
- Ο Στρατής Μπαλάσκας είναι δημοσιογράφος