«Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ στο θέατρο Σημείο




Ένα εμβληματικό, χειμαρρώδες μυθιστόρημα, το οποίο για μεγάλο μέρος της κριτικής αποτελεί τον κολοφώνα του κοσμοπολίτικου μοντερνισμού, το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Προυστ, έργο ζωής για τον ίδιο τον συγγραφέα και αναφορά σε έναν ολόκληρο κόσμο, παρουσιάζεται στην ιστορική διασκευή του Χάρολντ Πίντερ, στο θέατρο Σημείο, σε σκηνοθεσία Νίκου Διαμαντή.

Ένα βαθιά ουμανιστικό έργο, που -όπως υποστηρίζει στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά- «υπάρχει, αναπνέει και υφίσταται εξαιτίας της ανθρώπινης φαντασίας χωρίς όριο, η οποία θρέφεται από τη μνήμη. Όλη η παράσταση χαρακτηρίζεται από την αναζήτηση της ανθρώπινης ψυχής».

Ήταν μία σκέψη που υπήρχε από καιρό, λέει ο Νίκος Διαμαντής για το απαιτητικό αυτό εγχείρημα: «Για να ανεβάσεις ένα τέτοιο έργο χρειάζεται μία προετοιμασία τουλάχιστον τριών ετών γιατί είναι μια θεατρική εργασία πάνω σε ένα κείμενο το οποίο είναι μοναδικό. Ο τρόπος που ο Προυστ μιλάει για τον άνθρωπο, ο τρόπος που καταδύεται μέσα στην ανθρώπινη ψυχή είναι μοναδικός. Στην πραγματικότητα είναι ένα θέμα ανεξάντλητο. Ο κόσμος του Προυστ είναι ένας κόσμος με πολύ ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ένας κόσμος που ανατέμνεται με τρομακτικό τρόπο. Υπάρχουν σελίδες ολόκληρες επί σελίδων, που περιγράφουν ουσιαστικά την ανατομία της ανθρώπινης ψυχής. Όλο το διακύβευμα του έργου είναι η ανθρώπινη ψυχή το ποιος είναι ο άνθρωπος. Κι αυτό είναι και το διακύβευμα της μεγάλης τέχνης».

«Από την πρώτη στιγμή είχαμε τεράστιο υλικό να τιθασεύσουμε» προσθέτει ο Νίκος Διαμαντής. «Για να μπορέσουμε να το επεξεργαστούμε, να έχουμε μία άποψη γύρω από αυτό δουλέψαμε εντατικά πάνω στις διασκευές που υπήρχαν», εξηγεί στο Πρακτορείο ο σκηνοθέτης.

Για την παράσταση χρησιμοποίησαν τη διασκευή του Χάρολντ Πίντερ, ο οποίος ανέλαβε το 1972 να διασκευάσει το έργο για τον κινηματογράφο με σκηνοθέτη τον Τζότζεφ Λόουζι, κάτι που μπορεί να μην έγινε ποτέ, αλλά αυτός ο καρπός της εργασίας του Πίντερ, το «Σενάριο Προυστ», «αποδεικνύει την εκλεκτική συγγένεια των δύο συγγραφέων. Την εμμονή με τους λαβύρινθους της μνήμης και τον τρόπο που ορίζουν την προσωπικότητα του ατόμου, το ασυνείδητο ως πεδίο μάχης για τα παιχνίδια εξουσίας αρσενικού – θηλυκού, τον υποδόριο σαδισμό της αντρικής φιλίας. Η μεγάλη τους διαφορά έγκειται στην οικονομία» σημειώνει ο σκηνοθέτης και συμπληρώνει:

«Και οι δύο συγγραφείς είναι μεγάλοι γιατί μας αποκαλύπτουν τη “φόδρα” μας, αυτό που θέλουμε να κρύψουμε. Ο καθένας με τον δικό του τρόπο, με τη δική του θερμοκρασία και με τη δική του ιδιοσυστασία φτάνουν στον πυρήνα του ανθρώπου, στο έρεβος της ανθρώπινης ψυχής. Εκεί όπου τα πράγματα είναι δύσκολο να τα ονομάσεις, σου γλιστράνε από τα χέρια. Όμως η μεγάλη τέχνη προσπαθεί πάντα να βρει παράθυρα να διεισδύσει. Το όνειρο, η τρέλα, η παραβατική συμπεριφορά, ο έρωτας, ο τρόμος του θανάτου, όλες αυτές οι δονήσεις της ανθρώπινης ψυχής στην πραγματικότητα προσπαθούν να μας κάνουν να κρυφοκοιτάξουμε από την κλειδαρότρυπα στο βάθος της ψυχής μας. Αυτό ανατέμνουν και οι δύο συγγραφείς με διαφορετικό τρόπο βέβαια. Πολύ ωμός ο Προυστ, πολύ σκληρός, χειρουργικά κυνικός ο Πίντερ. Έχουμε, λοιπόν, δύο θερμοκρασίες που στη μίξη τους δημιουργείται μία τρομακτική έκρηξη. Η συμβολή του Πίντερ στο έργο του Προυστ είναι ότι πύκνωσε με τον μοναδικό του τρόπο πρόσωπα, συμπεριφορές χώρους, χωρίς να τα φυλακίσει όμως. Έδωσε στα πρόσωπα πνοή μέσα από το δικό του βλέμμα. Είναι από τα ωραιότερα πράγματα, όπως είπε και ο ίδιος, που έκανε στη ζωή του».

Το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» στην πραγματικότητα είναι μια κυκλική πορεία ανάμεσα στον έρωτα και τον τρόπο που πορεύεται ο άνθρωπος στη ζωή, τον τρόπο με τον οποίο επεξεργάζεται τις εμπειρίες του» υποστηρίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ν. Διαμαντής και κάνει λόγο για ένα έργο που μιλά για τον ανθρώπινο πόνο, την αγάπη, την παρηγοριά, τον έρωτα, την ταυτότητα, τις οικογενειακές σχέσεις, τα ταξίδια, τις αναδυόμενες τάξεις, τον παγκόσμιο πόλεμο. «Η Μπελ Επόκ του Προυστ σηματοδοτεί τεράστιες αλλαγές, σε κοινωνικό όσο και τεχνολογικό επίπεδο. Διαχωρισμός Πολιτείας- Εκκλησίας, επιδημίες χολέρας, φυματίωσης, τύφου, κοκαΐνη, όπιο, πορνεία, ευημερία, Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος».

Όσον αφορά τις προκλήσεις που συνάντησε για τη θεατρική μεταφορά του, ο Νίκος Διαμαντής τις εντοπίζει στη θεατρική γλώσσα: «Μετά από πάρα πολλές δοκιμές αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε μια ελεύθερη μεταδραματική γλώσσα. Μεταδραματική με την έννοια ότι δεν αναλύουμε τις πιθανές δραματικές συμπεριφορές των προσώπων αλλά αντίστοιχα “παίζουμε” με αυτές, εκθέτοντας τις ανθρώπινες συμπεριφορές. Η παράσταση όλη είναι θα λέγαμε ένα παιχνίδι επαναληπτικών στάσεων, ένα παιχνίδι φασμάτων απέναντι στα πρόσωπα του Προυστ. Δεν μένουμε στο ρεαλισμό τους, αλλά χρησιμοποιούμε τον ρεαλισμό τους για να φτιάξουμε χαρακτηριολογικές συμπεριφορές ανθρώπινων ηρώων. Άρα λοιπόν αυτό που βλέπουμε είναι φάσματα, σκιές ανθρώπων, οι οποίες μας θυμίζουν ανθρώπινες συμπεριφορές και έτσι δημιουργείται καθαρή ποίηση. Μιλάμε για ποίηση μέσα στο θέατρο, ποίηση μέσα στο κείμενο, ποίηση στη συμπεριφορά, ποίηση στον τρόπο που μπορούμε να συλλάβουμε το άπιαστο. Άπιαστος είναι ο Προυστ, άπιαστος είναι ο Πίντερ και οι δύο καταδύονται με το δικό τους τρόπο στα ρήγματα της ανθρώπινης ψυχής».

Θεωρεί ότι είναι και ένα κείμενο διαχρονικό; «Είμαι πολύ επιφυλακτικός στη συγχρονία των πραγμάτων. Όλη η πορεία του θεάτρου Σημείο και ο λόγος που το θέατρο αυτό στάθηκε μέσα στα χρόνια είναι ακριβώς επειδή θα έλεγα ότι δεν μ’ ενδιαφέρει η συγχρονία, δεν μ ενδιαφέρει ο θεατής του σήμερα, αλλά ο θεατής στο διηνεκές. Με ενδιαφέρει ο κόσμος, να δει κάτι που θα τον ταρακουνήσει, που θα τον σφραγίσει ιδανικά για μια ζωή. Άλλωστε, νομίζω ότι το στοίχημα της τέχνης δεν είναι να μιλήσεις σήμερα με το σημερινό θεατή, αυτό μπορεί να το κάνουν τα social media. Η τέχνη είναι εδώ για να ταΐσει ένα άλογο που θα μας πάει μακρύτερα. Αυτό που θέλω εγώ από τους θεατές είναι να καβαλήσουν το άλογο του Προυστ και να φύγουν μακριά».

Η επιλογή του έργου είχε να κάνει και με την καλλιτεχνική ταυτότητα του θεάτρου Σημείου; Θα μπορούσε η παράσταση ν’ ανέβει και στο Δημοτικό θέατρο Πειραιά(ΔΠΘ); «Το μεγάλο θέατρο ταιριάζει παντού. Και όταν λέμε μεγάλο θέατρο δεν εννοούμε κάτι σπουδαιοφανές. Αντίθετα μεγάλο θέατρο είναι το θέατρο ουσίας. Όπως έχω πει και στο παρελθόν η δουλειά μου στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά είναι μία καλλιτεχνική χειρονομία. Την αντιμετωπίζω σαν μία τεράστια σκηνοθεσία- παρέμβασης στα πολιτιστικά πράγματα και ευτυχώς έχω την τύχη να έχω στο πλευρό μου καθόλα άξιους συνεργάτες που συμπορεύονται μαζί μου».

Τρία χρόνια στο Δημοτικό Θεάτρο Πειραιά

Ο Νίκος Διαμαντής διανύει την τρίτη χρονιά της θητείας του στο ΔΘΠ. ‘Εχει καταφέρει να υλοποιήσει του αρχικούς του στόχους; Και πώς σκέφτεται το μέλλον του ΔΘΠ μακροπρόθεσμα;

«Μ’ ενδιαφέρει να κοιτάζω πάντα μπροστά. Οι συνεργάτες μου κι εγώ με πολλή σύνεση και χαμηλό προφίλ προσπαθούμε να δημιουργήσουμε ένα θέατρο πρότυπο που να ανοίγεται και προς την καλλιτεχνική δημιουργία και προς την κοινωνική πράξη και προς την εκπαίδευση και προς τον τουρισμό και προς χίλιες δυο άλλες κατευθύνσεις όπως οφείλει να κάνει. Αυτό θέλει χρόνο, θέλει υπομονή και κυρίως θέλει αυτό που έχουμε μέχρι τώρα, την αμέριστη στήριξη από τον δήμο Πειραιά. Έχουμε υλοποιήσει ορισμένους από τους αρχικούς μας στόχους αλλά έχουμε μεγάλο δρόμο να διανύσουμε ακόμα. Και το λέω έχοντας στο νου ότι είμαστε σε μια δύσκολη στιγμή της χώρας και ως πολιτιστικός οργανισμός, το ΔΘΠ οφείλει να ανταποδίδει ακόμα και το ένα ευρώ στον πολίτη που δυσκολεύεται.

Υπάρχει μία τεράστια αίσθηση ευθύνης από τη δική μας πλευρά σε αυτό που κατασκευάζουμε εδώ όχι μόνο σε οικονομικό επίπεδο αλλά κυρίως στο να δημιουργήσουμε ισχυρές σχέσεις με τα παιδιά, με την τρίτη ηλικία, με τις ευπαθείς ομάδες, με τους μετανάστες, με την ιστορία του Πειραιά, με το λιμάνι… Δεσμούς, οι οποίοι θα μπορούν να έχουν διάρκεια και κυρίως να έχουν μέλλον. Στόχος μας είναι να δημιουργήσει το ΔΘΠ ένα δίκτυο παρέμβασης σε όλη την περιοχή. Είναι ένα πολύ μεγάλο-πιστεύω- πολιτιστικό και όχι μόνο στοίχημα: σε αυτούς τους τόσο δύσκολους καιρούς να φτιάξουμε μέλλον».

Έχει το όραμα μιας δεύτερης θητείας; «Δουλεύω προσπαθώντας να έχω στο μυαλό μου ότι απαιτώ από τον εαυτό μου να μην έχω μέλλον, ότι δεν θα υπάρξει αύριο. Ως καλλιτέχνης, ως πρόσωπο που συναισθάνεται αυτήν την τεράστια ευθύνη δουλεύω έχοντας στο νου μου ότι πρέπει να υλοποιήσω, χθες, αυτά τα οποία έχω στο μυαλό μου. Και όταν λέω χθες εννοώ ότι οι συνεργάτες μου κι εγώ δουλεύουμε με τον χαρακτήρα του επείγοντος».

Σε ό,τι αφορά τον προγραμματισμό του 2017-2018, το ΔΘΠ θα φιλοξενήσει δύο μεγάλες παραγωγές, τον «Γλάρο» σε σκηνοθεσία Γιάννη Χουβαρδά με μια πλειάδα σημαντικών ηθοποιών και το «Λεωφορείο ο Πόθος» σε σκηνοθεσία Μιχαήλ Μαρμαρινού με πρωταγωνιστές τη Μαρία Ναυπλιώτου και τον Χάρη Φραγκούλη. Σύμφωνα με το Νίκο Διαμαντή, σύντομα θα ανακοινωθεί και ο προγραμματισμός της επόμενης διετίας που θα περιλαμβάνει πέρα από παραστάσεις εκπαιδευτικές δράσεις και κοινωνικές παρεμβάσεις αλλά και συνεργασίες με άλλους πολιτιστικούς φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Ν.Μπ.

Hellasjournal - Newsletter


%d bloggers like this: