Η ιστορική τεκμηρίωση για την ανατροπή του μύθου για χαμένες ευκαιρίες στο Κυπριακό




ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ

Η θεωρία των χαμένων ευκαιριών, η πολιτική της τελευταίας ευκαιρίας, κυνηγούν διαχρονικά το Κυπριακό και συνιστούν μια ταυτόσημη προσέγγιση και εν πολλοίς φιλοσοφία για το εθνικό θέμα.   Το ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί κάθε φορά είναι τι έχουμε ενώπιον μας ως λύση και πως θα καθορίσει το μέλλον της χώρας και όχι εκ των υστέρων εκτιμήσεις και του ασφαλούς τοποθετήσεις.

Στον τόμο «Τα σχέδια για το Κυπριακό από το 1956-1984. Υπήρξαν και χάθηκαν ευκαιρίες για λύση;», γίνεται ιστορική ανάλυση σε σειρά άρθρων που δημοσιεύθηκαν στην εφ. «Κήρυκας», την περίοδο 1984-1985», από τον Τάσσο Παπαδόπουλο( έκδοση του Κέντρου Μελετών Τ.Π. με τη σφραγίδα των εκδόσεων Πατάκη). Ο Τάσσος Παπαδόπουλος αρθρογραφούσε στον Κήρυκα με τα ψευδώνυμο Δημόκριτος και Λυσίας ( το δεύτερο ήταν το ψευδώνυμο που χρησιμοποιούσε στην ΕΟΚΑ). Συνήθιζε να σχολιάζει την πολιτική επικαιρότητα, κυρίως τις εξελίξεις στο Κυπριακό, υιοθετώντας μια φιλοσοφία που εξέφραζε μία προσέγγιση σε σχέση με τη λύση του Κυπριακού, που οι διαφωνούντες την χαρακτήριζαν σκληροπυρηνική και απορριπτική. Η ανάλυση των διαφόρων σχεδίων, που περιλαμβάνει στο «οδοιπορικό» του αυτό, αναδεικνύει δυο ζητήματα, που τα έχει αναφέρει πολλές φορές και στη συνέχεια.

Πρώτο, ότι δεν υπάρχουν στο Κυπριακό χαμένες ευκαιρίες και αυτό τεκμηριώνεται, ιστορικά και πολιτικά από τον ίδιο.

Δεύτερο, το σχέδιο που κατατίθεται δεν φεύγει ποτέ από το τραπέζι. Στοιχεία του κληρονομούνται από σχέδιο σε σχέδιο.

Στο φύλλο του Κήρυκα με αριθμό 729, της 5ης Αυγούστου 1984, στις σελίδες 10-11, ξεκίνησε η δημοσίευση της σειράς άρθρων με τίτλο «Τα ‘’σχέδια’’ για το Κυπριακό από το 1956 ως το 1984». Ξεκίνησε με το σχέδιο Χάρτιγκ του Ιανουαρίου 1956. Γράφτηκαν 57 άρθρα στη σειρά αυτή  και διήρκησαν 15 μήνες. Επέλεξε να μην υπογράφει τα κείμενα, όπως δεν το έκανε  πάντα, αν και η γραφή, το ύφος, πρόδιδαν τον συγγραφέα. Γιατί επιχείρησε να παρουσιάσει αυτή τη σειρά των άρθρων που χρειαζόταν επίμονη, συστηματική δουλειά και προπαντός τεκμηρίωση; Την απάντηση την έδωσε ο ίδιος: «Οι τύχες της Κύπρου, σήμερα, είναι στα χέρια αυτών που έχουν ηλικία 30-40 χρονών. Πόσα ξέρουν για την ιστορία της πατρίδας τους, αυτοί οι άνθρωποι; Αυτοί που σήμερα είναι 30-40 χρονών μόλις είχαν γεννηθεί ή ήσαν παιδιά στη δεκαετία του 1950! Ούτε άκουσαν, ούτε ξέρουν, ούτε μπορούν να αξιολογήσουν το Σχέδιο Χάρτινγκ, το Σχέδιο Μακμίλαν, το Σχέδιο Άτσεσον, τα 13 σημεία και όλα τα «σχέδια» που σηματοδότησαν και καθόρισαν το μέλλον της πατρίδας τους. Γι αυτούς γράφουμε! Σε αυτούς απευθυνόμαστε! Η ελευθερία και η δημοκρατία απαιτεί ενημερωμένους ανθρώπους!»( σελ. 37).

Προαγγέλλοντας τη δεύτερη σειρά των άρθρων (12 Αυγούστου 1984), η εφημερίδα καταγράφει στην πρώτη σελίδα μια προσωπική μαρτυρία του Τάσσου Παπαδόπουλου: Τον Νοέμβριο του 1974, στο ξενοδοχείο Πλάζα της Νέας Υόρκης, που βρισκόταν ο Μακάριος μετά την καταναγκαστική…εξορία του μετά το προδοτικό πραξικόπημα, σε μια στιγμή αυτοκριτικής και αναδρομής στο παρελθόν, είπε στον Τάσσο Παπαδόπουλο:

-Όλοι μιλάτε, τώρα, για χαμένες ευκαιρίες! Δεν υπήρξαν «χαμένες ευκαιρίες», από τη στιγμή που η Τουρκία των 40 εκατομμυρίων, 40 μίλια από τις ακτές της Κύπρου, αποκαταστάθηκε και έγινε δεκτή από την Ελλάδα και την Αγγλία, σαν ισότιμος διαφεντευτής της τύχης της Κύπρου. Από εκείνη την ώρα, καμία λύση δεν μπορούσε πια, χωρίς αίμα και θυσίες, να δοθεί στο Κυπριακό, εκτός αν ήταν μια λύση που θα ικανοποιούσε την Τουρκία. Δεν υπήρξαν, λοιπόν, έκτοτε, «χαμένες ευκαιρίες. Εκτός ίσως…από μία!

-Ποια Μακαριώτατε;

-Οι προτάσεις αυτού που, εσείς, χαρακτηρίζατε «αιμοσταγή τύρρανο». Του Στρατάρχη Χάρντινγκ, το 1956.

-Γιατί δεν τις δεχθήκατε, τότε, Μακαριώτατε;

-Πρώτα γιατί, τότε το 1956 δεν ήμουν ο Μακάριος. Τότε… με ανέχονταν! Δεν κυβερνούσα. Αν τις δεχόμουνα, τότε, θα μου εκάμνατε, από τότε, αυτά που μου κάνατε τώρα. Ύστερα, όταν τότε διαμήνυσα στους «εν Χριστώ αδελφούς μου ιεράρχες» τις προτάσεις του Χάρντινγκ και πως θα είχαμε δικαίωμα αυτοδιάθεσης σε 7-9 χρόνια μου απάντησαν: Σε 7-9 χρόνια; Απαράδεκτο!». Η αυτοδιάθεση έπρεπε να μας δοθεί…χτες! Όχι σε 7-9 χρόνια…!».

Από το διάλογο αυτό τα συμπεράσματα πολλά. Κυρίως σε ότι αφορά την έγνοια του Μακάριου για το εσωτερικό μέτωπο και ασφαλώς για την αντίδραση των άλλων ιεραρχών.

Η παρουσίαση των άρθρων αυτών έχει ένα βασικό πλεονέκτημα. Πέραν από την τεκμηρίωση που έγινε με έγγραφα ενισχύεται και με τις προσωπικές μαρτυρίες του συγγραφέα. Αυτό είναι μια βασική παράμετρος που ενισχύει την ιστορική αλήθεια ανεξαρτήτως ότι τα γεγονότα αναλύονται και έχουν το στίγμα της θέσης/ άποψης στο Κυπριακό.

Εργαλείο για όσους ασχολούνται με το Κυπριακό

Η συγκέντρωση των άρθρων του Τάσσου Παπαδόπουλου σε ένα τόμο δεν αποτελεί μόνο κατάθεση στην  ιστορία και μια προσφορά του Κέντρου και αποτέλεσμα της καλής και συστηματικής δουλειάς που γίνεται. Αποτελεί ένα εργαλείο για όσους μελετούν το Κυπριακό, αλλά και όσους το διαχειρίζονται. Γιατί ο Τ.Π. έγραψε εκείνη τη σειρά των άρθρων; Για να απαντήσει στον Ευάγγελο Αβέρωφ Τοσίτσα που είχε γράψει για τις χαμένες ευκαιρίες; Για να προειδοποιήσει για τα όσα επέρχονταν στο Κυπριακό, για να λειτουργήσει ξυπνητήρι καθώς συνέδεε συνεχώς το χθες και το τότε σήμερα;  Ακόμη και να διαφωνεί κανείς με τον Τ.Π. δεν μπορεί παρά να αναγνωρίσει την χρησιμότητα των όσων κατέθεσε με τη σειρά των άρθρων αλλά και εν γένει προσέγγιση που είχε διαχρονικά. Κυρίως για τους νεώτερους. Τα σχέδια λύσης του Κυπριακού έχουν ένα χαρακτηριστικό, αυτός της κληρονομικότητας βασικών συστατικών και της φιλοσοφίας. Οι σχεδιασμοί των πρωταγωνιστών δεν έχουν αλλάξει. Μάλλον εμείς δεν το γνωρίζουμε. Κι εάν δεν το γνωρίζουμε δεν μπορούμε να τους ανατρέψουμε.

Η έκδοση χάριν στον καθηγητή Πέτρο Παπαπολυβρίου και τον Διευθυντή του Κέντρου, Χρύση Παντελίδη, είναι ολοκληρωμένη και πλήρης. Πολύ καλή δουλειά. Ο καθηγητής Πέτρος Παπαπολυβίου κατάφερε να μεταφέρει τον αναγνώστη στην εποχή που ο Τάσσος έγγραφε τα άρθρα και να περιγράψει το πολιτικό γίγνεσθαι. Αυτό αποτελεί απαραίτητο στοιχείο σε ένα πολιτικό βιβλίο με ιστορική σημασία, γιατί μεταφέρει το κλίμα, τα πολιτικά δεδομένα, το πολιτικό και διεθνές περιβάλλον.

Οι αναφορές στον Κήρυκα επίσης σημαντικές, συνιστούν συμβολή στην ιστορία του κυπριακού Τύπου.

Οι Άγγλοι διαμόρφωναν ιδέες, οι Τούρκοι εφάρμοζαν προϋποθέσεις – Ο Χάρντιγκ, ο Ράντκλιφ και ο…Κουεγιάρ

Για το σχέδιο Χάρντινγκ ο Μακάριος, αναφέρει ο Τ.Π., φερόμενος πολύ διπλωματικά, δεν απέρριψε την αγγλική πρόταση και αντίθετα με ότι γενικά πιστεύεται, δεν θέλησε να διακόψει το διάλογο. Διατύπωσε με τέτοιον τρόπο την απαντητική επιστολή του προς τον Χάρντινγκ, ώστε να καταστήσει αναπόφευκτη τη συνέχιση των διαπραγματεύσεων μεταξύ των δυο πλευρών.

Προσπάθησε δηλαδή ο Μακάριος να αρχίσει «προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις» πάνω στην ουσία. Προσπάθησε να πετύχει βελτίωση της προτεινόμενης βάσης για ουσιαστικές συνομιλίες. Όπως πρόσφατα, σημειώνει ο Τ.Π. μεταφέροντας το σκηνικό στα σύγχρονα της δεκαετίας του ΄80,  προσπάθησε να πετύχει ο Πρόεδρος Κυπριανού με τους «δείκτες» Ντε Κουεγιάρ, τον Αύγουστο του 1983. Και όπως θα ήταν ευχής έργο αν το ίδιο επιχειρείτο με τις «προτάσεις Βαλντχάιμ» το 1981, και τώρα με τις νέες προτάσεις Ντε Κουεγιάρ.

Διότι, εξηγεί σε μια αναφορά του για θέματα τακτικής, στρατιωτικά είσαι η αδύνατη πλευρά σε μια πολιτική αντιπαράθεση, το πιο ισχυρό, ίσως το μόνο διαπραγματευτικό σου «ατού» είναι η άρνηση ή η παροχή αντίστοιχα, της συγκατάθεσης σου για διαπραγματεύσεις. Διαπραγματευτικά, σημειώνει,  είσαι πιο ισχυρός πριν αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις και είσαι λιγότερο ισχυρός μετά που θα αρχίσουν. Γιατί όταν ήδη έχεις μπει σε διαπραγματεύσεις είναι δύσκολο να αποχωρήσεις και διότι δεχόμενος διαπραγματεύσεις έχεις ήδη εκδαπανήσει τη διαπραγματευτική ισχύ της πιθανής άρνησης για συμβιβασμό. (Σελ. 62).

Στις 13 Σεπτεμβρίου 1956 η αγγλική κυβέρνηση διόρισε τον συνταγματολόγο λόρδο Ράντκλιφ, ο οποίος θα ετοίμαζε ένα σύνταγμα, που δεν θα ήταν για άμεση εφαρμογή.

Αναλύοντας τις προτάσεις Ράντκλιφ, ο Τάσσος Παπαδόπουλος διαπιστώνει για πρώτη φορά σπέρματα χωριστών πλειοψηφιών, ανάμεσα στις δυο κοινότητες, σε μια σειρά ζητήματα. Ο συνταγματολόγος της αγγλικής κυβέρνησης έκρινε πως θα έπρεπε να επιβληθούν ειδικές εγγυήσεις με κοινοτικά κριτήρια. Ο Ράντκλιφ φαίνεται να διαφωνεί με τις εκτιμήσεις για αναμειγμένη διαβίωση των δυο κοινοτήτων και σε ύπαρξη συνάφειας και ενότητας. «Υπάρχουν πολύ λίγα ενοποιητικά στοιχεία και σχεδόν καμιά κοινότητα δεν θεωρεί τον εαυτό της σαν «κυπριακή κοινότητα». Βέβαια, όλα αυτά, είναι γενικεύσεις, στις οποίες υπάρχουν εξαιρέσεις ( παράγραφοι 23 και 24 του προλόγου των συνταγματικών προτάσεων). Μέσα από τις συζητήσεις που έγιναν, από το 1956, η τουρκική πλευρά είχε υποβάλει δυο απαιτήσεις, που επέπρωτο να καταστούν το θεμέλιο της τουρκικής πολιτικής για την Κύπρο και να καταστούν το κύριο εμπόδιο για μια έντιμη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού.

  • Η απαίτηση των Τούρκων για λύση ομοσπονδίας
  • Η απαίτηση των Τούρκων για ισότητα

Ο Τ.Π. σημειώνοντας ότι η τουρκική πολιτική δεν διαφοροποιήθηκε, παραπέμπει στις υποδείξεις του Ράντκλιφ ότι λύση ομοσπονδίας ήταν αδιανόητη και ανεφάρμοστη σε μια χώρα που δεν υπήρχε γεωγραφικός διαχωρισμός και συγκέντρωση του πληθυσμού με τα ίδια εθνικά χαρακτηριστικά σε μια χωριστή περιοχή. Η τουρκική πλευρά δεν εγκατάλειψε τις απαιτήσεις της και φρόντισε οι προϋποθέσεις του Ράντκλιφ να εφαρμοστούν.

Σύμφωνα με τον Τ.Π. τόσο το σχέδιο Χάρντινγκ όσο και το σύνταγμα Ράντκλιφ παρείχαν υπερεξουσίες στον κυβερνήτη και μόνιμη παρουσία της Αγγλίας στην Κύπρο.

Το σχέδιο Μακμίλαν, ανακοινώθηκε επίσημα στο βρετανικό κοινοβούλιο, στις 19 Ιουνίου 1958, από τον τότε πρωθυπουργό της χώρας, Χάρολντ Μακμίλαν. Σύμφωνα με τον Τ.Π. από όλα τα σχέδια για την Κύπρο, που είχαν καταρτισθεί και εξαγγελθεί ήταν το χειρότερο. Εξαγγέλθηκε μονομερώς χωρίς συνεννόηση με την ελληνική πλευρά, με τον Μακάριο στην εξορία. Αντίθετα, όπως σημειώνει, υπάρχουν πληροφορίες ότι έγινε συνεννόηση με την τουρκική πλευρά. Τονίζεται δε πως η κεντρική ιδέα για διαχωρισμό, που εισάγει στο σχέδιο του ο Μακμίλαν, την πήρε και την υιοθέτησε από τον Τούρκο ομόλογό του, Ατνάν Μεντερές. Η μονομερής εφαρμογή του πληθυσμού είχε αρχίσει! Υπήρχε, σύμφωνα με τον Τ.Π. ένα κώλυμα στη μονομερή εφαρμογή του διαμελισμού, κάτω από το σχέδιο Μακμίλαν. Ότι οι Τούρκοι δεν είχαν, μέχρι τότε, εδαφική βάση, στην οποία ο πληθυσμός να ήταν αμιγώς τουρκικός. Αυτό το…κώλυμα, ανέλαβε να το άρει η τ/κ τρομοκρατική ΤΜΤ, κάτω από το νέο της ηγέτη, τον Ραούφ Ντενκτάς. Όπως αναφέρει ο Τ.Π., αυτή η απειλή, μονομερούς εφαρμογής του διαμελισμού, είναι η κυρίαρχη αιτία που ανάγκασε τον εξόριστο, τότε, Μακάριο και τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδος, Κωνσταντίνο Καραμανλή, να δεχθούν τις διαπραγματεύσεις στη Ζυρίχη, που τελικά οδήγησαν στο καθεστώς των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου.

Ένα πολυσυζητημένο σχέδιο για την Κύπρο, είναι αυτό του Άτσεσον, που υποβλήθηκε το 1964. Πέραν από την ιστορική αναδρομή, την ανάλυση που κάνει, σημειώνει τα εξής:

Ο Παπανδρέου δεν χρειάστηκε να συγκρουστεί με τον Μακάριο καθώς πρόλαβε και απέρριψε το σχέδιο και μάλιστα κατσάδιασε τον πρέσβη Σωσσίδη, που συνέχιζε να συστήνει την αποδοχή του.

Αντίθετα με ότι πιστεύεται γενικά, ο Γρίβας δεν υποστήριξε αποδοχή του σχεδίου Άτσεσον. Με υπόδειξη, όμως, του Σωσσίδη, υπέβαλε μια διαζευκτική πρόταση στον Παπανδρέου. Όπως, αντί για κυρίαρχη τουρκική βάση στην Καρπασία, «ενοικιαστεί για 33 ή έστω και 99 χρόνια» στην Τουρκία η βρετανική βάση στη Δεκέλεια και να εγκατασταθούν εκεί τουρκικά στρατεύματα μαζί με άλλα στατεύμαστα χωρών του ΝΑΤΟ, περιλαμβανομένων και ελληνικών. Όμως, όπως τονίζει, η διαζευκτική πρόταση δεν χρειάστηκε να υποβληθεί. Διότι ο Σωσσίδης όταν επέστρεψε στη Γενεύη της Ελβετίας, ο Άτσεσον τον πληροφόρησε ότι η τουρκική πλευρά είχε καταστήσει σαφές ότι ούτε να συζητήσει δέχεται θέμα ενσωμάτωσης της Κύπρου στην ελληνική επικράτεια. Και ότι, το μόνο που δεχόταν να συζητήσει η Τουρκία, ήταν την εκχώρηση σε αυτήν της Καρπασίας, σύμφωνα με τους όρους της, ως ανταλλάγματα για απλή έναρξη διαπραγματεύσεων για τροποποίηση μερικών προνοιών του κυπριακού συντάγματος, για να καταστεί αυτό, πιο λειτουργικό και για να παρασχεθούν ενισχυμένες διασφαλίσεις στην τ/κ κοινότητα, περιλαμβανομένης και της ανταλλαγής του ε/κ πληθυσμού που βρισκόταν στην Καρπασία, με όσους τουρκοκυπριακούς πληθυσμούς έμεναν ακόμα έξω από τους τ/κ θύλακες στο βόρειο τμήμα της Κύπρου. Αυτό, όπως αναφέρει ο Τ.Π., που έγινε το 1974 με την τουρκική εισβολή. Ο Τ.Π. θεωρεί το σχέδιο Άτσεσον ως παραλλαγή της διχοτόμησης με τον τίτλο και το επικάλυμμα της ένωσης, που τελικά ούτε υπήρχε στο σχέδιο, ούτε έγινε ποτέ δεκτή ούτε για συζήτηση από την Τουρκία.

 Το σχέδιο του 1978 και τα περί Συνομοσπονδίας

ΤΟ τελευταίο κεφάλαιο ασχολείται με το κοινό σχέδιο που υποβλήθηκε στην κυπριακή κυβέρνηση από ΗΠΑ, Καναδά και Βρετανία, το Νοέμβριο του 1978 στη σκιά των αμερικανικού εμπάργκο. Η υποβολή του συνδεόταν και με την άρση του εμπάργκο. Ο Τ.Π. επισημαίνει πως γύρω από το σχέδιο αυτό υπάρχει ακόμη σύγχυση και μυστικισμός τόσο ως προς τον καταρτισμό του όσο και ως προς τις συνθήκες υποβολή του, την αντίδραση της Λευκωσίας και τη στάση της τουρκικής πλευράς.

Ο Τ.Π. αναφέρεται στους λόγους που οδήγησαν στην τελική απόρριψή του ή μάλλον τον «θάνατο αδιαφορίας», στο οποίο περιέπεσε, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά. Κατά γενική παραδοχή, σημειώνει, το σχέδιο πάσχει από μια βασική αδυναμία: Διαμελίζει την κυριαρχία του κράτους, ισότιμα, σε δυο χωριστά κομμάτια. Ο διαμελισμός της κυριαρχίας είναι βασικό χαρακτηριστικό της ύπαρξης δυο χωριστών κρατών και όχι ενός. Αναφερόμενος εκτενώς πώς λειτουργούν άλλες χώρες, ανεξάρτητες, τονίζει πως στο σχέδιο, η κυριαρχία δεν ανήκει κατά αποκλειστικότητα στην κεντρική κυβέρνηση, αλλά στην καλύτερη περίπτωση, το θέμα παραμένει ακαθόριστο και ασαφές και στην χειρότερη περίπτωση διαμοιράζεται εξίσου και ισότιμα στην ε/κ και τ/κ περιοχή. Το συμπέρασμα του είναι πως το σχέδιο προέβλεπε δυο κράτη. Επικαλείται γνωμάτευση του Αμερικανού συνταγματολόγου, James Wolfe στον οποίο προσέφυγε ο Κυπριακή Δημοκρατία.

Ο συνταγματολόγος ξεκάθαρα σημείωνε στην εμπιστευτική του έκθεση πως «η εκχώρηση εξουσιών μπορεί να ερμηνευθεί ως διάλυση της Δημοκρατίας της Κύπρου και ως επανασύσταση της πάνω στις αρχές της Συνομοσπονδίας μάλλον, παρά σε αρχές Ομοσπονδίας». Μόνο και μόνο από αυτό, σημειώνει ο Τ.Π., έπρεπε να απορριφθεί χωρίς δεύτερη σκέψη. Στο κεφάλαιο αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον το παρασκήνιο που οδήγησε στην υποβολή του σχεδίου. Ο Τάσσος Παπαδόπουλος συμμετείχε τότε ως διαπραγματευτής στην τελευταία συνάντηση στη Βιέννη, Απρίλιος του 1977, η οποία οδηγήθηκε από την τουρκική πλευρά σε αδιέξοδο. Στη συνέχεια και μετά από παρατεταμένο αδιέξοδο, με το εμπάργκο όπλων κατά της Τουρκίας να ισχύει, προέκυψε αμερικανική πρωτοβουλία, η οποία ήταν και αποτέλεσμα των πιέσεων που ασκούσε η τότε κυπριακή κυβέρνηση. Χαρακτηρίζει δε τους χειρισμούς της ως «ερασιτεχνικές». Ενδιαφέρον έχουν και οι αναφορές στη στάση του ΑΚΕΛ, το οποίο στην αρχή ήταν θετικό και στη συνέχεια απέρριψε το σχέδιο ως ιμπεριαλιστικό. Ο Τ.Π. συνδέει στοιχεία του σχεδίου με τις ιδέες Κουεγιάρ, επιβεβαιώνοντας και εδώ πως προτάσεις περνούν από πρωτοβουλία σε πρωτοβουλία.

Hellasjournal - Newsletter


%d bloggers like this: