Σπουδαίος άνθρωπος, σπουδαίος ‘Ελληνας: Πολυσχιδής προσωπικότητα διεθνούς εμβέλειας
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Πολυσχιδής προσωπικότητα διεθνούς εμβέλειας, ο Γεράσιμος Αρσένης, που έφυγε σήμερα από κοντά μας, πικραμένος και ανήσυχος από την πορεία και την προοπτική της πατρίδας μας, κέρδισε τη συμπάθεια όλων των Ελλήνων με τον πολύ ανθρώπινο, γενναιόψυχο και φιλοσοφημένο τρόπο που δέχτηκε την ήττα του, το 1996, στην ψηφοφορία που έγινε στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ για την εκλογή του νέου πρωθυπουργού που θα διαδεχόταν τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτόν προτιμούσε ο Ανδρέας Παπανδρέου για διάδοχό του. Την πληροφορία αυτή μετέφερε στον γράφοντα και ο Μιχάλης Ράπτης (Pablo), που εκείνη την εποχή βρισκόταν σε στενότατη επαφή με τον Γιώργο Παπανδρέου και όλη την οικογένεια του Ανδρέα, από όπου και είχε την πληροφορία. Εκ των ιδρυτών του ΠΑΣΟΚ και μέλος της πρώτης τριμελούς Εκτελεστικής Γραμματείας του, ο Δημήτρης Λιβιεράτος θυμάται σήμερα τον Αρσένη “σοβαρό, μορφωμένο και μυαλωμένο, όχι σαν πολλούς άλλους στο Κίνημα”.
Ο Κεφαλλονίτης πολιτικός και οικονομολόγος ήταν όντως ένας πολύ μορφωμένος άνθρωπος με μεγάλη αγάπη για την Ελλάδα, βαθειά κατανόηση του κόσμου και επίσης του πόσο συνδεδεμένα είναι τα ελληνικά με τα παγκόσμια προβλήματα. ‘Επαιξε σπουδαίο ρόλο στην πρώτη, πιο “ριζοσπαστική” περίοδο του ΠΑΣΟΚ. Αργότερα, ως υπουργός ‘Αμυνας, υπήρξε ο αρχιτέκτονας και θεμελιωτής του δόγματος του ενιαίου αμυντικού χώρου Ελλάδας και Κύπρου, που υπήρξε “επανάσταση” στην ελληνική αμυντική και γεωπολιτική φιλοσοφία, προκαλώντας σφοδρότατη αντίθεση των ΗΠΑ. Αυτός ίσως ήταν και ένας από τους λόγους της μη εκλογής του στο αξίωμα του προέδρου του ΠΑΣΟΚ και πρωθυπουργού αργότερα.
Ο Αρσένης είχε επίγνωση των διεθνών πραγματικοτήτων και την ανάγκη διεθνών ερεισμάτων. Αντιμέτωπος με τις επιθέσεις των αγορών, και όσων τις “καθοδηγούν”, στις αρχές της διακυβέρνησής του, ο Ανδρέας τον έστειλε στους ‘Αραβες όπου αναζήτησε και βρήκε την οικονομική υποστήριξη που χρειαζόταν. Αργότερα θα συνάψει, με τη Συρία του πατρός ‘Ασαντ, συμφωνία μεταστάθμευσης των ελληνικών μαχητικών που δεν μπορούσαν να επιχειρήσουν εύκολα στην Κύπρο. Ο ίδιος διηγιόταν έκπληκτος στον γράφοντα, χρόνια μετά, το πως αυτή η συμφωνία ανετράπη χωρίς καν να καταλάβει κι ο ίδιος τι συνέβη! Η εξοικείωση με τους πραγματικούς μηχανισμούς της διεθνούς εξουσίας πάντα εκπλήσσει. (Επεχείρησε να συνάψει και με τους Ισραηλινούς συμφωνία αμυντικής συνεργασίας, αλλά προσέκρουσε στην αντίθεση πτέρυγας του ΠΑΣΟΚ).
‘Εχοντας πλήρη επίγνωση του βαθμού προετοιμασίας του ΣΥΡΙΖΑ και των δυσκολιών που θα αντιμετώπιζε ερχόμενος στην εξουσία, επέμενε φορτικά προς την ηγεσία του, καθ’ όλο το έτος 2014, στην ανάγκη να αποκτήσει εργαλείο ανάλυσης και επεξεργασίας εξωτερικής πολιτικής και να ανοίξει αξιόπιστο, σοβαρό δίαυλο επικοινωνίας με τη Μόσχα.
Ο Αρσένης ήταν επίσης από τους πρωτεργάτες και κύριους υποστηρικτές της “Πρωτοβουλίας των Δελφών”, την οποία στήριξε τόσο ο ίδιος όσο και το Ινστιτούτο που ίδρυσε και διηύθυνε (ΙΝΕΡΠΟΣΤ). Με τη συμμετοχή μιας πλειάδας προσωπικοτήτων από την Ευρώπη (περιλαμβανομένης της Ρωσίας) και τις ΗΠΑ, η πρωτοβουλία αυτή έχει ως κύρια αντικείμενα τη συμπαράσταση στην Ελλάδα, την επεξεργασία “εναλλακτικών” στον “ευρωφιλελευθερισμό” και την αποτροπή νέου ψυχρού πολέμου με τη Ρωσία.
Ο Αρσένης ήταν από τους ελάχιστους ‘Ελληνες πολιτικούς, που η βαθειά του κατανόηση του διεθνούς περιβάλλοντος, η πολύ μεγάλη μόρφωση και η διεθνής του εμπειρία, έκαναν τη συζήτηση μαζί του μια πραγματική απόλαυση για όσους χαίρονται και επιδιώκουν να καταλαβαίνουν σε βάθος τον κόσμο, αποκωδικοποιώντας και απομυθοποιώντας τις μεγάλες δυνάμεις και τάσεις που προσδιορίζουν τη ζωή μας – και δεν θέλουν να μένουν στην αφόρητα πληκτική “κουζίνα” μιας συχνά ανούσιας, γεμάτης ίντριγκα και κουτσομπολιό, ελληνικής “πολιτικής ζωής”.
Κεφαλλονίτης, “όνομα και πράγμα”, ο οικονομολόγος και πολιτικός Αρσένης σφράγισε τη μεταπολιτευτική Ελλάδα, με τα καλά και με τα κακά της. Ταυτίστηκε με τη μείζονα αναβάθμιση του βιοτικού επιπέδου του ελληνικού λαού, που πραγματοποιήθηκε επί των ημερών του, όταν ήταν “Τσάρος της οικονομίας”, συνδυάζοντας τις θέσεις του υπουργού Οικονομίας και του υπουργού Οικονομικών. Πολλοί επέκριναν το ΠΑΣΟΚ της “πρώτης περιόδου” για την “πολιτική παροχών” ή για το ότι δεν έβαλε τις βάσεις “υγιούς ανάπτυξης”. Αυτές οι επικρίσεις μπορεί να είναι ή να μην είναι βάσιμες, γεγονός όμως είναι, για να το πούμε σε πιο κοινή γλώσσα, ότι “ο λαός έφαγε ψωμάκι” εκείνη την περίοδο, επανορθώθηκαν δηλαδή κραυγαλέες κοινωνικές αδικίες όλων των μεταπολεμικών δεκαετιών.
Την Ελλάδα ο Αρσένης την είχε στην καρδιά του με τον ιδιαίτερο εκείνο τρόπο που την αγαπούν και διατηρούν “άφθαρτη” την εικόνα της στην ψυχή τους πολλοί, χρόνια ξενιτεμένοι ‘Ελληνες, για να πληγωθούν συχνά στην επαφή τους με την πραγματικότητα. Δεν την ξέχασε άλλωστε ποτέ την Ελλάδα και στα χρόνια που διέπρεψε στο εξωτερικό ασχολούμενος με τον Τρίτο Κόσμο και ως επιστημονικό στέλεχος μεγάλων διεθνών οργανισμών.
Ως υπουργός ‘Αμυνας ο Γεράσιμος Αρσένης ήταν ο αρχιτέκτονας του δόγματος του “ενιαίου αμυντικού χώρου” με την Κύπρο, μιας από τις σημαντικότερες συμβολές στην αμυντική θωράκιση και της Ελλάδας και της Κύπρου μετά το 1974 και κατ’ επέκτασιν στην εμπέδωση κάποιου βαθμού εθνικής ανεξαρτησίας της Ελλάδας και της Κύπρου. Αφού η τουρκική απειλή υπήρξε παραδοσιακά και βασικός μοχλός για την εξάρτηση Αθήνας και Λευκωσίας από ξένες δυνάμεις.
Το πλήρωσε αυτό ακριβά. Η επιμονή του, παρά τις πιέσεις της Ουάσιγκτον, να υλοποιήσει το δόγμα του ενιαίου αμυντικού χώρου, ήταν ίσως ένας από τους λόγους που δεν ήταν αυτός ο διάδοχος του Ανδρέα Παπανδρέου στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ και της χώρας. Το γεγονός ότι επί των ημερών του δεν έγιναν ιδιαίτερες προμήθειες αμυντικών εξοπλισμών, επίσης δεν φαίνεται να βοήθησε πολύ την καριέρα του!
Ο Αρσένης έφτιαξε το “δόγμα” γιατί ανήκε στους ελάχιστους ‘Ελληνες πολιτικούς με βαθειά συνείδηση του πολύπλευρου αντικειμενικού δεσμού Ελλάδας και Κύπρου, της βαθειάς, θεμελιώδους στρατηγικής αλήθειας ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να επιβιώσει αν δεν επιβιώσει η Κύπρος και φυσικά ούτε και η Κύπρος μπορεί να επιβιώσει χωρίς την Ελλάδα!
Το 1974 αποδείχθηκε ότι η Κύπρος ήταν το “αδύναμο” σημείο της ελληνικής άμυνας απέναντι στις τουρκικές απειλές και όσους τις υπέθαλπαν και τις χρησιμοποιούσαν. Η σύνδεση της άμυνας Ελλάδας και Κύπρου προσέφερε αμυντική κάλυψη στην απειλούμενη Δημοκρατία, μετατρέποντας την αδυναμία σε πλεονέκτημα.
Η βαθειά κατανόηση του στρατηγικού δεσμού Αθήνας-Λευκωσίας ήταν επίσης και ένας επιπλέον λόγος που ο Γεράσιμος Αρσένης αντιτάχθηκε στο σχέδιο Ανάν, που κατέλυε την Κυπριακή Δημοκρατία και την αντικαθιστούσε με ένα “μεταμοντέρνο προτεκτοράτο”, υπό τον έλεγχο ξένων δικαστών και ξένων στρατών, αφήνοντας τον ελληνικό πληθυσμό στο νησί χωρίς την προστασία ενός “κανονικού”, δημοκρατικού κράτους. Μέχρι το τέλος της ζωής του παρέμενε εξαιρετικά ανήσυχος για την πιθανότητα επαναφοράς μιας παραλλαγής του σχεδίου Ανάν, που θεωρούσε ότι παρέμενε πάντα απειλή επικρεμάμενη επί του κυπριακού λαού και της ίδιας της Ελλάδας. Στις συζητήσεις του με τους Κυπρίους πολιτικούς, που είχαν ανάλογες απόψεις, τους παρότρυνε διαρκώς, χωρίς όμως αποτέλεσμα, να αφήσουν τις προσωπικές διαφορές τους και τις εγωϊστικές “ατζέντες” τους και να ενώσουν τις δυνάμεις τους απέναντι στην απειλή.
Οι Αμερικανοί θεωρούσαν μετά το 1947 περίπου “τσιφλίκι” τους την Ελλάδα. Χρειάστηκε να εκλεγεί το ΠΑΣΟΚ το 1981 και να περάσουν ακόμα δύο χρόνια, για να αλλάξουν οι πινακίδες με το όριο ταχύτητας στο εσωτερικό του ελληνικού Πενταγώνου – μέχρι τότε ήταν σε μίλια! Αλλά η αντίθεσή τους στο ζήτημα της αμυντικής σύνδεσης Ελλάδας-Κύπρου εξηγούνταν και από την ειδικότερη πολιτική τους στο κυπριακό, που συνέχιζε επί αυτού του ζητήματος την πάγια αποικιακή πολιτική της Μεγάλης Βρετανίας. Αντανακλούσε και την εμμονή τους σε ένα μακροχρόνιο στρατηγικό σχέδιο για όλη την Ανατολική Μεσόγειο, από το οποίο απέρρεε η επιμονή τους στο σχέδιο Ανάν ή μία παραλλαγή του, στην επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών με τον τρόπο που επεχείρησε να το κάνει η κυβέρνηση Σημίτη και στην ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ (το περίφημο “τρίπτυχο” του Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ).
Σε αυτά όλα οι αντιλήψεις του Αρσένη και αυτής της “πτέρυγας” του ΠΑΣΟΚ, του λεγόμενου “παλαιού ΠΑΣΟΚ” ήταν εμπόδιο. Κατά καιρούς ο γράφων είχε τη χαρά να μιλήσει με τον εκλιπόντα για πολλά βασικά ζητήματα της πρόσφατης ελληνικής ιστορίας, της διεθνούς οικονομίας και των ευρωπαϊκών εξελίξεων. Θα επιχειρήσουμε με άλλη ευκαιρία να επανέλθουμε.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που σκεπάζει έναν σπουδαίο άνθρωπο και έναν σπουδαίο ‘Ελληνα.
Αθήνα, 19 Απριλίου 2016
Δημήτρης Κωνταντακόπουλιος
Η διακήρυξη των Δελφών για την Ελλάδα και την Ευρώπη: http://www.defenddemocracy.press/declaration/
Η ομιλία του Γεράσιμου Αρσένη στο συνέδριο των Δελφών, Ιούνιος 2015