Ο κάβουρας, το ρόδο και το νησί… Η μεγάλη απώλεια του μεγάλου Ουμπέρτο ‘Εκο
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Από τη 19η Φεβρουαρίου η διαρκώς φτωχοποιούμενη και φυλλορροούσα -τα τελευταία χρόνια- παγκόσμια διανόηση πένεται κόμη περισσότερο, λόγω της απώλειας του Ουμπέρτο Έκo. Αντί άλλου αποχαιρετισμού, ας ξαναδιαβάσουμε διακειμενικό απόσπασμα από το “Με το βήμα του Κάβουρα”, το οποίο, αν και ο Έκο το έγραψε με διάθεση επίκρισης προς τις απανταχού φασίζουσες ρητορικές, νομίζω πως ταιριάζει -επίκαιρα- για κατευόδιό του.
“Σε εκείνο το ρωμαλέο κορμί, όπου το αίμα έσφυζε φλογερό και πρόθυμο, σε εκείνο το επιβλητικό μεγάλο κεφάλι, σε εκείνα τα αποφασιστικά μάτια απλωνόταν κάτι από το αθάνατο πνεύμα που πλανιέται πάνω από τους κάμπους, τα βουνά, τις θάλασσες της Ιταλίας και την κάνει ωραία και δυνατή διαφορετικά από τις άλλες πατρίδες…”
Μακάρι να μπορούσε ο λογισμός μας να περπατήσει με το “Βήμα του Κάβουρα” και να συναντήσει με το ανάστροφα αρθρόποδο βάδισμα της μνήμης, ένα – ένα τα αποφθέγματα και τα πονήματα του λαμπερού μυαλού του….”γιατί όλα έχουν πάντα σχέση με όλα”, όπως του άρεσε να λέει.
Έντεκα χρόνια πριν, με αφορμή το φονικό τσουνάμι που είχε πνίξει -τότε- την Ταϋλάνδη, έγραφα δανειζόμενος από την αστείρευτη σημειολογική παρακαταθήκη της λογοτεχνικής του έμπνευσης….”Νερά που κάλυψαν ακτές και καταβρόχθισαν ολόκληρα νησιά. Κοιτάζοντας τους τουριστικούς χάρτες της περιοχής μιλούμε πλέον για ‘νησιά της προηγούμενης μέρας’ κατά παράφραση του τίτλου του γνωστού μυθιστορήματος του Έκο, όπου ο Ρομπέρτο ντε λα Γκριβ ναυαγεί σε ένα εγκαταλελειμμένο πλοίο απέναντι από το νησί απ’ όπου περνάει ο πρώτος μεσημβρινός, η γραμμή που πίστευαν ότι χωρίζει το χθες απ’ το αύριο…[ίσως] το παγκόσμιο ενδιαφέρον μπορέσει επιτέλους να στραφεί στη ριζική αντιμετώπιση των διαπλανητικά παγιωμένων κοινωνικοοικονομικών ανισοτήτων που καταδικάζουν στη φτώχεια και την ‘κακή υγεία’ το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού των φτωχών χωρών. Στο μεταξύ ο Ρομπέρτο ντε λα Γκριβ, απέναντι απ’ το ‘Νησί της προηγούμενης ημέρας’, δίπλα στη νοητή γραμμή που χωρίζει το μέλλον από το παρελθόν, θα γράφει ακόμη για την αγαπημένη του και για τη ζήλια του απέναντι στον φανταστικό εχθρό του τον Φεραντέ, που σφετερίστηκε την αγάπη της όσο εκείνος έλειπε”.
Ας μου επιτραπεί αυτή η αναδρομική αυτολογοκλοπή, γιατί ίσως πια τώρα, μετά τον θάνατο του δημιουργού του, ο Ρομπέρτο ντε λα Γκριβ να σταμάτησε να προσπαθεί να ξεφύγει από τον φανταστικό αδερφό του, τον Φεραντέ, αυτόν που η παιδοψυχιατρική θα ονόμαζε “φανταστικό σύντροφο των παιδικών χρόνων”. Ίσως γιατί, αν κάποτε οι λογοτεχνικοί ήρωες, όπως ο Αντσό της Μελκ από το “Όνομα του Ρόδου”, κατόρθωναν να ξεφύγουν από το σύμπαν των χαραγμένων λέξεων και μπορούσαν να διαβάσουν και αυτοί για τις ζωές των συγγραφέων που τους έπλασαν, από όλα τα έργα του Έκο, ο ντε λα Γκριβ θα στεκόταν στα λόγια με τα οποία έκλεισε ο μεγάλος εκλιπών το “Βήμα του Κάβουρα”: “Ίσως είναι προτιμότερο τα χρόνια που μου μένουν ακόμα να συνεχίσω να αφήνω μηνύματα μέσα σε μπουκάλια για αυτούς που θα έρθουν μετά και να περιμένω αυτόν που ο Άγιος Φραγκίσκος ονόμαζε Αδελφό Θάνατο.” Όσο για τα φυσικά του παιδιά, που τον πενθούν μαζί με τους λογοτεχνικούς του γιους και θυγατέρες, ο Ουμπέρτο φρόντισε να τους αφήσει παυσίλυπη παρηγοριά, πάλι μέσα από τις σελίδες του “Νησιού της προηγούμενης ημέρας”, γράφοντας πως:”είναι ανώφελο να προσπαθείς να συνηθίσεις στον χαμό ενός πατέρα. Είναι κάτι που δεν πρόκειται να σου ξανασυμβεί.”
Υ.Γ. «Η απουσία είναι για την αγάπη ότι ο άνεμος για τη φωτιά, σβήνει τη μικρή, φουντώνει τη μεγάλη». Δεν έχει κάποια σχέση με τα προηγούμενα, όμως μου άρεσε τόσο πολύ όταν το διάβασα στο ‘Νησί της προηγούμενης ημέρας’ που δεν μπορούσα να αντισταθώ στον πειρασμό να το γράψω, έστω στο υστερόγραφο.
Χρίστος Χ. Λιάπης MD, MSc, PhD
Ψυχίατρος-Διδάκτωρ Παν/μίου Αθηνών
Email: [email protected], Twitter:@Chris_Liapis