Η συμφωνία με την Τουρκία σηματοδοτεί την αρχή του τέλους της ΕΕ ή το τέλος της αρχής;
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ανεξέλεγκτη ένοπλη εξέγερση κατά τουρκικών θέσεων στη Συρία: Έκλεισε τα σύνορα η Τουρκία * Αφορμή τα σοβαρά επεισόδια στην Καισάρεια με Σύριο κακοποιητή 5χρονου [videos]
Λάθος να επιμένει στο λάθος: Επίθεση του Αντώνη Σαμαρά εναντίον του Πρωθυπουργού… Απαιτούνται καθαρές απαντήσεις για την Τουρκία, τόνισε ο Καραμανλής (video-photos)
Του Θεόδωρου Τσακίρη
Η ευρωτουρκική συμφωνία για το Προσφυγικό της 18ης Μαρτίου αποτελεί ορόσημο για την ευρωπαϊκή πολιτική αντιμετώπισης της μεγαλύτερης πληθυσμιακής μετακίνησης που έχει γνωρίσει η Γηραιά Ήπειρος από το 1945. Παρά τα όποια θετικά της σημεία, η συμφωνία σηματοδοτεί και το ναδίρ της ευρωπαϊκής ικανότητας να προτάξει μια ενιαία πολιτική αντιμετώπισης μιας κρίσης περισσότερο πολύπλοκης και πολυεπίπεδης από την κρίση της Ευρωζώνης.
Η συμφωνία άλλωστε προκλήθηκε λόγω της μονομερούς απόφασης τμήματος των κεντροευρωπαϊκών κρατών, προεξάρχουσας της Αυστρίας, να κλείσουν στο σημείο των Σκοπίων τον βαλκανικό διάδρομο διοχέτευσης των προσφύγων με την παράλληλη κατασκευή ανάλογων οχυρωματικών έργων στην ελληνο-αλβανική και ελληνο-βουλγαρική μεθόριο. Η συμφωνία επίσης επιτυγχάνεται με υψηλό κόστος για τις αξίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης, καθώς αποδεικνύεται στην πράξη ότι όταν η κρίση μάς χτυπάει την πόρτα η αντανακλαστική αντίδραση των κρατών-μελών είναι πρωτίστως μονομερής και εθνοκεντρική.
Ούτε οι τρομοκρατικές επιθέσεις της Μαδρίτης και του Λονδίνου ούτε τα πολύ πιο πρόσφατα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες μάς έχουν ακόμη διδάξει ότι πρέπει να αντιδρούμε και κυρίως να προλαμβάνουμε σε επίπεδο Ένωσης. Δυστυχώς, η προσφυγική πολιτική και η πολιτική ασύλου της Ε.Ε. μάς οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στο ίδιο συμπέρασμα. Το αξιακό κενό της ευρωπαϊκής πολιτικής παράλληλα αναδεικνύεται από την προθυμία πολλών κρατών-μελών να δεχθούν λίγο πολύ το σύνολο σχεδόν των τουρκικών απαιτήσεων διασυνδέοντας την τουρκική ενταξιακή διαπραγμάτευση με την προσφυγική αντιμετώπιση.
Την ώρα που καταλύονται βασικές αρχές της ελευθεροτυπίας, όπως αναδείχθηκε από την κατάληψη της Zaman και του ειδησεογραφικού πρακτορείου Cihan από κρατικούς επόπτες, την ώρα που ο ίδιος ο Ερντογάν βομβαρδίζει μεγάλες κουρδικές πόλεις στο εσωτερικό της Τουρκίας όπως το Cizre και το Diyarbakir, οι πολιτικές (Τουσκ) και διοικητικές (Γιούνκερ) Αρχές της Ένωσης άσκησαν ασφυκτικές πιέσεις σε Ελλάδα και Κύπρο για να αρθούν τα βέτο που έχουν μπει από τη Λευκωσία στο άνοιγμα των 14 -από τα 32- κεφαλαίων της ευρωτουρκικής ενταξιακής διαπραγμάτευσης.
Η αυτονόητη ελλαδοκυπριακή αντίθεση στην προοπτική ανοίγματος τού οποιουδήποτε από τα ανωτέρα 14 κεφάλαια (1, 2, 3, 9, 11, 13, 14, 15, 23, 24, 26, 29, 30, 31), ιδίως εκείνων που αφορούσαν τη μη-εφαρμογή των προνοιών της Τελωνειακής Ένωσης Ε.Ε.-Τουρκίας (1, 2, 3, 13 και 29), αποτέλεσε πολύ σοβαρό εμπόδιο για το κλείσιμο της συμφωνίας. Αυτό τελικά ξεπεράστηκε μόνο μετά την απόφαση της Γαλλίας να άρει το δικό της βέτο στο άνοιγμα του κεφαλαίου 33 αλλά η μεγάλη και ουσιαστική πρόκληση για την Αθήνα και τη Λευκωσία βρίσκεται στο επέκεινα, όταν η Τουρκία θα απαιτήσει μετά από την προσχηματική ημιεφαρμογή της συμφωνίας και άλλα ανταλλάγματα από την Ε.Ε. στοχεύοντας το άνοιγμα των ανωτέρω κεφαλαίων. Το ελληνικό επιχείρημα «ας ανοίξουν άλλα κεφάλαια, πέραν αυτών που μπλοκάρει η Κύπρος» δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ξανά επειδή μετά την άρση του γαλλικού βέτο έχουν ανοίξει όλα τα ενταξιακά κεφάλαια πλην εκείνων που έχουν ήδη κλειδωθεί από τη Λευκωσία.
Εκτός από το κεφάλαιο 33 και τη σταθερή πίεση που θα ασκεί για το ξεκλείδωμα και άλλων κεφαλαίων, η Τουρκία απέσπασε και τη δέσμευση της Ε.Ε. ότι θα συνδράμει οικονομικά στο κόστος διαχείρισης των περίπου 2 εκατομμυρίων Σύρων προσφύγων που διαμένουν στην τουρκοσυριακή μεθόριο. Τα χρήματα αυτά βάσει της συμφωνίας του Νοεμβρίου 2015 θα ήταν 3 δισ. και θα δίνονταν προς τις ΜΚΟ που βοηθούν άμεσα τους πρόσφυγες. Σε περίπτωση που αυτά τα 3 δισ. χρησιμοποιηθούν όλα πριν από το 2018, τότε η Ένωση δεσμεύθηκε ότι θα διαθέσει, χωρίς να διευκρινίσει από πού, και άλλα 3 δισ. μέχρι το 2018 και όχι μετά το 2018 όπως ήθελε αρχικά να επιβάλλει η Επιτροπή. Εκεί όπου η Άγκυρα δεν απέσπασε ουσιαστικά ανταλλάγματα ήταν στο ζήτημα του ασύλου, κυρίως λόγω γαλλικών αντιδράσεων που έχουν καταστήσει πρακτικά πάρα πολύ δύσκολη την πιθανότητα να υλοποιηθούν έως τον Απρίλιο από την Τουρκία τα 72 προαπαιτούμενα που θα επιτρέψουν την κατάργηση της VISA Schengen για τους Τούρκους πολίτες μέχρι τον Ιούνιο του 2016. Είναι μάλλον απίθανο τα 72 προαπαιτούμενα να εκπληρωθούν και μετά τον Ιούνιο του 2016 ή το 2016 εν γένει…
Επί του πρακτέου η συμφωνία βασίζεται στην τουρκική δέσμευση να εμποδίσει τις ροές των προσφύγων που συνεχίζονται αδιάκοπες, καθώς από τις 20-22 Μαρτίου πέρασαν στα νησιά του Αιγαίου πάνω από 2.500 πρόσφυγες και δεν επέστρεψε σχεδόν κανένας, ενώ η συμφωνία προβλέπει ότι μετά τη 18η Μαρτίου όλοι οι πρόσφυγες που θα περνούν στην Ελλάδα θα επιστρέφονται υποχρεωτικά στην Τουρκία. Η ουσία της υπόθεσης βρίσκεται όχι μόνο στο να διακοπούν οι ροές αλλά να αρχίσουν συστηματικά όχι μόνο οι επαναπροωθήσεις των παράνομων μεταναστών στην Τουρκία, αλλά και η μετεγκατάσταση των προσφύγων που έχουν εγκλωβισθεί εντός Ελλάδος έως ότου φτάσουμε την οροφή των 72.000 ατόμων που ορίζει προς το παρόν η συμφωνία.
Η ύπαρξη 52.000 εγκλωβισμένων Σύρων προσφύγων στην Ελλάδα ανοίγει, βάσει τη συμφωνίας, τον δρόμο για την απευθείας εγκατάσταση στην Ε.Ε. 52.000 Σύρων προσφύγων που βρίσκονται στην Τουρκία και δεν θα αποτολμήσουν τον διάπλου του Αιγαίου. Όσοι έχουν εγκλωβισθεί στην Ελλάδα βρίσκονται εκτός της Συμφωνίας και θα πρέπει είτε να ενταχθούν στο πρόγραμμα ενδοευρωπαϊκής μετεγκατάστασης των 160.000 που συμφωνήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2015 είτε να μείνουν εις το διηνεκές στην Ελλάδα.
Η εφαρμογή της συμφωνίας το μεγάλο στοίχημα
Εάν αξιολογήσουμε το πώς έχει προχωρήσει το πρόγραμμα μετεγκατάστασης των 160.000 προσφύγων από την Ελλάδα και την Ιταλία σε άλλα κράτη-μέλη, το οποίο αποφασίστηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο, μπορούμε να καταλάβουμε το μέγεθος της πρόκλησης που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Η Ε.Ε. δεν έχει μπορέσει να μετεγκαταστήσει ούτε 1.000 από τα 160.000 άτομα που πέρασαν στην Ευρώπη από την Ελλάδα και την Ιταλία σε άλλα κράτη-μέλη και τώρα καλείται να επιτύχει κάτι τέτοιο συνεργαζόμενη με την Τουρκία και μάλιστα κατά τρόπο που θα τηρεί τη συμφωνία της Γενεύης, δηλαδή θα αξιολογεί κάθε αίτηση ασύλου ξεχωριστά τόσο σε πρωτοβάθμιο όσο και σε δευτεροβάθμιο βαθμό αναγνωρίζοντας στον αιτούντα άσυλο το δικαίωμα έφεσης.
Για να γίνει αυτή η αξιολόγηση θα πρέπει να αναπτυχθούν στην ελληνική επικράτεια περίπου 4.000 Ευρωπαίοι αξιωματούχοι από τη Frontex, την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου και τα Κ-Μ έναντι συνολικού κόστους έως 300 εκατομμυρίων ώστε να βοηθήσουν τις ελληνικές Αρχές σε αυτό το τιτάνιο έργο που θα μετατρέψει τα ελληνικά νησιά σε πραγματικά νήσους Ellis. Τα έξοδα τής διαμονής τους και της μετακίνησής τους, είτε προς την Ευρώπη είτε πίσω στην Τουρκία, θα τα αναλάβει επίσης η Ε.Ε., αλλά αυτά θα είναι πολύ περισσότερα από τα 700 εκατομμύρια που διασφαλίσθηκαν στο πλαίσιο της έκτακτης ανθρωπιστικής βοήθειας που θα δώσει η Επιτροπή κατά πλειοψηφία τους στην Αθήνα.
Τα ανωτέρω βεβαίως περιγράφουν το ιδεατό σενάριο που όσο περνάνε οι μέρες θα απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από την πραγματικότητα… καθιστώντας μία δυσεφάρμοστη συμφωνία σε ανεφάρμοστη…
- Eπίκουρου καθηγητή Γεωπολιτικής Πανεπιστημίου Λευκωσίας ([email protected])