Το μεγάλο δίλημμα της Ευρώπης ο συμβιβασμός του δημοκρατικού, του βιώσιμου, του ηθικού
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του Κέναν Μάλικ *
Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με μια προσφυγική κρίση, αλλά όχι αυτή που νομίζουμε. Το δίλημμα που αντιμετωπίζει είναι το εξής: Οποιαδήποτε ηθική και βιώσιμη μεταναστευτική πολιτική δεν έχει την έγκριση των πολιτών και οποιαδήποτε πολιτική έχει λαϊκή υποστήριξη δεν είναι ηθική και βιώσιμη.
Το δίλημμα οφείλεται όχι στο ότι οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί έχουν κάποια ιδιαίτερη κλίση προς τις ανήθικες και μη βιώσιμες πολιτικές, αλλά στο ότι το μεταναστευτικό ζήτημα είναι θύμα χειραγώγησης από τους πολιτικούς τα 30 τελευταία χρόνια.
Οι πολιτικοί έχουν αναγνωρίσει την αναγκαιότητα της μετανάστευσης. Έχουν αναγνωρίσει επίσης ότι πρόκειται για ένα πρόβλημα που πρέπει να αντιμετωπιστεί. Την ίδια στιγμή, οι πολιτικοί εκφράζουν συχνά την αηδία τους για τις μάζες, για τις οποίες πιστεύουν ότι χαρακτηρίζονται από ρατσιστικά ένστικτα κι ότι δεν μπορούν να έχουν μια λογική άποψη για τη μετανάστευση.
Οι επιπτώσεις των γεγονότων στην Κολωνία, την Πρωτοχρονιά, δείχνουν πόσο τοξική μπορεί να γίνει αυτή η προσέγγιση. Οι αντιφατικές ανάγκες και επιθυμίες έχουν οδηγήσει σε μέτρα χωρίς συνοχή και προοπτική, τα οποία γίνονται παραδόξως ακόμη δυσκολότερα λόγω της ελεύθερης μετακίνησης στο εσωτερικό της Ευρώπης. Η τελευταία, με τη σειρά της, έχει προκαλέσει μια παράνοια για τη μετακίνηση των ανθρώπων που φτάνουν στα σύνορα της ΕΕ. Η άλλη όψη της Συνθήκης Σένγκεν είναι η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Φρουρίου, που παρακολουθεί τους μετανάστες με κάμερες και μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) και εμποδίζει την είσοδό τους με φράκτες και πολεμικά πλοία. Όταν ένας δημοσιογράφος του «Der Spiegel» επισκέφθηκε το κέντρο ελέγχου της Frontex, επισήμανε ότι η γλώσσα που χρησιμοποιούνταν εκεί «περιέγραφε την υπεράσπιση της Ευρώπης από έναν εχθρό».
Πράγματι, τα μέτρα που έχουν ληφθεί τον τελευταίο χρόνο δίνουν την αίσθηση μιας ηπείρου σε εμπόλεμη κατάσταση. Τον Ιούνιο, μια έκτακτη σύνοδος της ΕΕ κατέληξε σε ένα σχέδιο δέκα σημείων που περιλάμβαναν τη χρήση στρατιωτικής ισχύος για την καταστροφή των πλοιαρίων που χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά προσφύγων. Λίγο αργότερα, η Ουγγαρία και άλλες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες άρχισαν να κατασκευάζουν φράκτες από συρματοπλέγματα. Η Γερμανία, η Αυστρία, η Γαλλία, η Σουηδία και η Δανία ανέστειλαν τους νόμους της Σένγκεν και επανεισήγαγαν μεθοριακούς ελέγχους. Τον Νοέμβριο, η ΕΕ έφτασε σε μια συμφωνία με την Τουρκία, σε μια προσπάθεια να την πείσει να φυλάξει τα σύνορά της. Και πριν από λίγες ημέρες, η Δανία ψήφισε έναν νόμο που επιτρέπει την κατάσχεση των τιμαλφών των προσφύγων για να καλυφθεί η συντήρησή τους.
Τίποτα απ’ αυτά δεν σταμάτησε τη μετανάστευση. Κάθε φορά, οι πρόσφυγες αναγκάζονταν να ακολουθήσουν άλλους δρόμους, συχνά πιο επικίνδυνους. Αυτή την εποχή διέρχονται από την Ελλάδα και την Ευρώπη. Στην πραγματικότητα, όμως, οι αριθμοί δεν είναι και τόσο μεγάλοι. Πέρυσι έφτασαν στην Ευρώπη ένα εκατομμύριο μετανάστες και πρόσφυγες, αριθμός που αντιπροσωπεύει το 0,1% του πληθυσμού της ΕΕ. Στον Λίβανο όμως υπάρχουν ήδη 1,3 εκατομμύρια Σύροι πρόσφυγες, που αντιστοιχούν στο 20% του πληθυσμού. Σε ευρωπαϊκή κλίμακα, αυτό θα σήμαινε 150 εκατομμύρια πρόσφυγες.
Σε σχέση λοιπόν με άλλες περιοχές του κόσμου, δύσκολα μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η Ευρώπη «πλημμυρίζει» από πρόσφυγες. Το μεγαλύτερο βάρος το σηκώνουν οι φτωχές χώρες και αυτό αποτελεί την αποκρουστικότερη πλευρά της ευρωπαϊκής πολιτικής: Στον πυρήνα της, βρίσκεται η ιδέα ότι η αντιμετώπιση των προσφύγων και των μεταναστών είναι δουλειά των φτωχών χωρών.
Ο δεύτερος παράγων σε αυτή την κρίση είναι το πολιτικό της πλαίσιο. Το μεταπολεμικό πολιτικό σύστημα στην Ευρώπη, που έχει χτιστεί γύρω από τη διάκριση μεταξύ σοσιαλδημοκρατικών και συντηρητικών κομμάτων, διαλύεται. Η πολιτική αποτελεί πλέον θέμα τεχνοκρατικής διαχείρισης, όχι κοινωνικού μετασχηματισμού. Ένας τρόπος με τον οποίο οι πολίτες έχουν νιώσει αυτή την αλλαγή είναι μέσα από μια κρίση πολιτικής εκπροσώπησης, μια αυξανόμενη αίσθηση ότι απόμακροι και διεφθαρμένοι θεσμοί έχουν κλέψει τη φωνή τους.
Τι μπορεί λοιπόν να γίνει; Είναι δυνατόν να συμβιβαστεί μια ηθική και βιώσιμη μεταναστευτική πολιτική με τις δημοκρατικές επιθυμίες της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης; Όπως διαπίστωσε η Άνγκελα Μέρκελ, η προώθηση μιας φιλελεύθερης μεταναστευτικής πολιτικής χωρίς μια δημοκρατική στήριξη μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες. Στο ζήτημα της μετανάστευσης δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις που να συνδέουν το ηθικό, το βιώσιμο και το δημοκρατικό. Ο μόνος τρόπος να προσεγγιστεί το πρόβλημα είναι μακροπρόθεσμος.
Μια φιλελεύθερη μεταναστευτική πολιτική μπορεί να εφαρμοστεί μόνο με τη στήριξη των πολιτών, όχι παρά την αντίθεσή τους. Η εξασφάλιση αυτής της στήριξης δεν αποτελεί χίμαιρα. Δεν υπάρχει ένας σιδηρούς κανόνας που λέει ότι η κοινή γνώμη είναι εξ ορισμού εχθρική προς τους μετανάστες. Μεγάλη μερίδα του πληθυσμού έχει υιοθετήσει αυτή τη στάση επειδή συνδέει τη μετανάστευση με αλλαγές που δεν θέλει. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο, το μεταναστευτικό πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί μέσα από μια συζήτηση αποκλειστικά για τη μετανάστευση. Υπάρχει ένα μεγαλύτερο πολιτικό πρόβλημα που όσο δεν λύνεται, η άφιξη προσφύγων στις ακτές της Ευρώπης θα εξακολουθήσει να αντιμετωπίζεται ως μια μεγάλη και άλυτη κρίση.
(Πηγή: The Guardian)
* Ο Κέναν Μάλικ είναι ινδικής καταγωγής Άγγλος συγγραφέας και καθηγητής. Αρθρογραφεί στον «Γκάρντιαν» (http://www.theguardian.com/profile/kenanmalik). Σπούδασε νευροβιολογία και ιστορία των επιστημών. Στα επιστημονικά συγγράμματά του εστιάζει στη φιλοσοφία της βιολογίας και σε σύγχρονες θεωρίες για θέματα όπως πολυπολιτισμική κοινωνία, πλουραλισμός και φυλή, και τούτο διαφαίνεται στα «The Meaning of Race» – Η Έννοια της Φυλής (1996), «Man, Beast and Zombie» – Άνθρωπος, Κτήνος και Ζόμπι (2000) και «Strange Fruit: Why Both Sides Are Wrong in the Race Debate» – Παράξενο Φρούτο: Γιατί και οι Δύο Πλευρές Έχουν Άδικο στον Δημόσιο Διάλογο για το Φυλετικό Θέμα (2008).