ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ
#Tags:
δράμαΒόρεια ΕλλάδαΚάτω Νευροκόπι Δράμα: Ακριτικό λεκανοπέδιο
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Της Ηλέκτρας Φατούρου
www.ethnos.gr
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Σαρρής
Παχύ κρύο, μεγαλοπρεπή βουνά, αχνιστές καμινάδες που καταδεικνύουν τα σημεία ζωής μέσα στη φαινομενική ησυχία. Αγνωστες λίμνες, απόρθητα οχυρά, πλινθόκτιστα σπίτια, λαβυρινθώδη δασικά μονοπάτια. Στο Κάτω Νευροκόπι, στην ακριτική πλευρά της Δράμας, συναντάς το απείραχτο μεγαλείο της Βόρειας Ελλάδας.
Στην ανατολικότερη περιφέρεια της Μακεδονίας δεσπόζει ο μεγαλύτερος σε έκταση δήμος της Ελλάδας. Το θρυλικό για τις υπό το μηδέν θερμοκρασίες του Κάτω Νευροκόπι συνορεύει με τα μεγαλοπρεπή βουνά Μενοίκιο, Ορβηλο, Φαλακρό και τον δασοσκέπαστο όγκο της δυτικής Ροδόπης.
Μετράει ένα εύφορο λεκανοπέδιο -τόπο καταγωγής της ξακουστής πατάτας-, δύο μικρές τεχνητές λίμνες, δεκάδες φυσιολατρικές διαδρομές, δύο κηρυγμένους παραδοσιακούς οικισμούς, μια χούφτα ιστορικά οχυρά και άλλα τόσα αυθεντικά χωριά, που παραμένουν ζωντανά στο άκρο της Ελλάδας. Ο ποικιλόμορφος ακριτικός προορισμός αγγίζει τα σύνορα με τη Βουλγαρία (βόρεια ο δρόμος καταλήγει στο τελωνείο Εξοχής) και προσφέρει απλόχερα εγκάρδια φιλοξενία, πολυσυλλεκτικές εικόνες και καλό φαγητό.
Στην πρώτη γραμμή του τουριστικού του προφίλ βρίσκεται το Χιονοδρομικό Κέντρο Φαλακρού, το οποίο, χάρη στη μεγαλοπρεπή κορμοστασιά του ψηλότερου βουνού της ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, δρα καταλυτικά ως προς τη χαρτογράφηση του τόπου. Οι γυμνές του κορυφές ορθώνονται κυρίαρχες στο επίκεντρο του νομού και από τα 2.232 του μέτρα προσφέρει πανοραμική θέα στον κάμπο της Δράμας και στο οροπέδιο που απλώνεται το κεφαλοχώρι του Βώλακα.
Το προπολεμικό Ζίρνοβο
Ουσιαστικά, δηλαδή, αντικρίζεις το Φαλακρό και ύστερα χαράζεις πορεία προς τα όσα θαυμαστά κρύβει μέσα του το Κάτω Νευροκόπι. Οι πολλαπλές διαδρομές που επιφυλάσσονται μπορούν να χωριστούν ως εξής: ο γύρος του λεκανοπεδίου, Νευροκόπι – λίμνη Καταφύτου, τελωνείο Εξοχής – λίμνη Λευκογείων – Παγονέρι και τέλος Βώλακας – Μικροκλεισούρα – Ποταμοί – δάσος σημύδας. Ειδικά εδώ, το τοπίο αλλάζει άρδην, καθώς έρχεσαι αντιμέτωπος με τις δυτικές απολήξεις του Νέστου.
Αναπτυσσόμενος τουριστικός προορισμός γαρ, η μεγαλύτερη συγκέντρωση υπηρεσιών εντοπίζεται στο χωριό του Γρανίτη (στους πρόποδες του Φαλακρού) και στον Βώλακα, όπου και τα περισσότερα ανοιχτά όλο τον χρόνο ξενοδοχεία, παρέα με τις περισσότερες προτάσεις για φαγητό. Σημειωτέον, η οικονομία του τόπου βασίζεται ως επί το πλείστον στην αγροτική παραγωγή και στην κτηνοτροφία, τουτέστιν θα φας καλά. Φημισμένα τα λουκάνικα του Βώλακα, γνωστά τοις πάσι τα προϊόντα Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ενδειξης Κ. Νευροκοπίου: οι πατάτες και τα φασόλια γίγαντες «ελέφαντες».
Οσον αφορά συγκεκριμένα στο Κάτω Νευροκόπι, η πρωτεύουσα του δήμου ορίζει τη μία άκρη του εύφορου λεκανοπεδίου και αποτελεί μια πόλη που σιγά σιγά εκσυγχρονίζεται. Εως το 1913 λεγόταν Ζίρνοβο και όταν το παλιό Νευροκόπι (η αρχαία «Νικόπολις η προς Νέστον») με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου έμεινε έξω από την ελληνική επικράτεια, το Κάτω Νευροκόπι ανέλαβε να διασώσει το ιστορικό όνομα. Ενημερωτικά, το Ανω Νευροκόπι (Gotse Delchev) εντοπίζεται 20 χλμ. από τα ελληνικά σύνορα.
Ο κεντρικός, τώρα, δρόμος Δράμας – Κάτω Νευροκοπίου (που εντέλει οδηγεί στη Βουλγαρία) συνδέει το Νευροκόπι και με ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Δράμας, το Οχυρό Λίσσε. Εξι χιλιόμετρα νοτιότερα ορθώνεται ο υπόσκαφος λόφος του μοναδικού επισκέψιμου από τα δώδεκα στο Νευροκόπι (21 συνολικά στη Βόρεια Ελλάδα) οχυρά της γραμμής Μεταξά. Το μνημείο της Μάχης των Οχυρών (σύντομα πρόκειται να λειτουργήσει το Μουσείο-Πάρκο Λίσσε) πάνω από το χωριό Οχυρό είναι η μοναδική παραφωνία στην επίπεδη γη.
Ολη η περιοχή του λεκανοπεδίου υπήρξε μέρος του κύριου προμαχώνα της Ελλάδας σε περίπτωση εισβολής από τον Βορρά, ο οποίος άρχισε να χτίζεται το 1936 και ολοκληρώθηκε τρία χρόνια αργότερα. Η λεγόμενη Μάχη των Οχυρών έλαβε χώρα στις 6 Απριλίου του ’41, οπότε οι Ελληνες αναγκάστηκαν σε παράδοση στα γερμανικά στρατεύματα μετά τη συνθηκολόγηση της χώρας.
Το γυμνό «Γκρι Βουνό» που γίνεται «βοτανικός παράδεισος»
Οι τραχιές γυμνές πλαγιές επιβεβαιώνουν το «φαλακρό» του πράγματος. Το Φαλακρό Ορος (Μποζ Νταγ στα Τουρκικά, που σημαίνει «Γκρι Βουνό») πήρε τη σύγχρονη ονομασία του από τα γυμνά αλπικά οροπέδια που απλώνονται στο πιο ψηλό του κομμάτι.
Αποτελεί τη συνέχεια των βουνών Λαϊλιά, Ορβηλου και Μενοίκιου, βόρεια συναντά τον ποταμό Νέστο και νότια κατεβαίνει μέχρι την κοιλάδα της Δράμας.
Πέρα από το Χιονοδρομικό Κέντρο, ένα από τα «αξιοσημείωτα» που μπορεί να απολαύσει ο επισκέπτης είναι η Χιονότρυπα, το εντυπωσιακό σπηλαιοβάραθρο πλάτους 40 μ. και βάθους 100 μ. που εντοπίζεται στα 2.100 μ. υψόμετρο και, όπως λένε, κρατάει χιόνι στο εσωτερικό του ακόμα και το καλοκαίρι. Η πρόσβαση γίνεται μέσω του ασφαλτοστρωμένου επαρχιακού δρόμου Δράμας – Προσοτσάνης – Βώλακα – Χιονοδρομικού Κέντρου Φαλακρού. Την ώρα της δύσης, όντας πραγματικά πάνω από τα σύννεφα, αποκαλύπτει όλη του τη μαγεία.
Οπως και να ‘χει, πάντως, το Φαλακρό δεν είναι αποκλειστικά χειμερινός προορισμός. Και τα φαινόμενα συνεχίζουν να απατούν, καθώς μόνο «φαλακρό» δεν είναι στα χαμηλότερα υψόμετρα, όπου κυριαρχούν πυκνά δάση δρυός, οξιάς και κωνοφόρων, ενώ φύεται και μεγάλη ποικιλία αγριολούλουδων. Κατ’ επέκταση, χάρη στον τεράστιο χλωριδικό πλούτο που φιλοξενεί, είναι γνωστό και ως «βουνό των λουλουδιών» ή «βοτανικός παράδεισος των Βαλκανίων» (τα είδη χλωρίδας ξεπερνούν τα 1.000) και μαγνητίζει την άνοιξη και το φθινόπωρο τους απανταχού φυσιολάτρες.
Επιπροσθέτως, η σπάνια ορνιθοπανίδα (χρυσαετοί, φιδαετοί, γερακίνες κ.ά.), τα ερπετά (σαλαμάνδρες, φρύνοι, μεσογειακές χελώνες κ.ά.) και η μεγάλη ποικιλία σε πεταλούδες προσθέτουν στη φυσική του γοητεία. Προσφέρει, φυσικά, ουκ ολίγες δυνατότητες για πεζοπορία, ορειβασία, αναρρίχηση ή ακόμα και παγοαναρρίχηση για τους μυημένους, στο σπηλαιοβάραθρο της Χιονότρυπας.
Χιονοδρομικό Φαλακρού
Το Χιονοδρομικό Κέντρο Φαλακρού τη φετινή χρονιά ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 6 Ιανουαρίου και θα είναι ανοιχτό τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες έως τα τέλη Μαρτίου.
Εντοπίζεται σε απόσταση 12 χλμ. από τον Βώλακα και ένα από τα κατεξοχήν χαρακτηριστικά του είναι η μακρά περίοδος χιονοκάλυψης (θεωρείται ως μία από τις μεγαλύτερες στην Ελλάδα), κάτι που οφείλεται στη γεωγραφική του θέση και στο υψηλό υψόμετρο. Οσον αφορά στα τεχνικά χαρακτηριστικά, λειτουργούν τρεις συρόμενοι αναβατήρες, μία τετραθέσια εναέρια καρέκλα, μία εναέρια διθέσια και τρία baby lifts, που εξυπηρετούν τις οκτώ και πλέον πίστες του. Συνδυάζει τουριστική και αθλητική χιονοδρομία, πίστες δρόμου αντοχής, μονοπάτια πορείας και ορειβατικές διαδρομές. Διαθέτει πολλές φυσικές πίστες σε υψόμετρο άνω των 2.000 μέτρων καθώς και διαδρομές μεγάλων αποστάσεων, μεγάλης υψομετρικής διαφοράς, που τις καθιστούν ιδανικές ακόμη και για αθλητικές διοργανώσεις.
Στη βάση του λειτουργούν δύο σαλέ (το πρώτο ως καφετέρια, το δεύτερο διαθέτει εστιατόριο, καφετέρια, μπαρ με τζάκι, καθώς και δωμάτια για διανυκτέρευση), ενώ ένα τρίτο σαλέ φέρει την ονομασία «Χιονότρυπα», καθώς επιβλέπει το φαντασμαγορικό χάσμα, χαρίζοντας παράλληλα καταπληκτική θέα από το ύψος των 2.110 μέτρων.
Μιχράμπ,χαμάμ και χαγιάτια
Το Οχυρό Λίσσε βυθίζεσαι στις λαβυρινθώδεις στοές της γραμμής Μεταξά και από την κορυφή του λόφου έχεις θέα στην κατάσπαρτη πεδιάδα. Οι καμπίσιοι δρόμοι είναι πνιγμένοι στη βλάστηση, κάνουν τον κύκλο του λεκανοπεδίου και οδηγούν στην Κάτω Βροντού, στο Περιθώρι, στον Βαθύτοπο και στο Δασωτό. Το κοντινό Περιθώρι αποτελεί τον πρώτο από τους δύο συνολικά παραδοσιακούς οικισμούς που θα συναντήσεις (το Παγονέρι ο δεύτερος).
Τα περισσότερα παλιά σπίτια εντοπίζονται γύρω από τον ναό του Αγίου Νικολάου με το καμπαναριό που δεσπόζει πάνω απ’ το χωριό, ενώ απέναντί του ξεχωρίζει ο λόφος του Αγίου Κωνσταντίνου με το εδώ Μνημείο των Πεσόντων, στα σωθικά του οποίου βρίσκεται ένα ακόμα οχυρό. Αριστερά στρίβεις για Βαθύτοπο, το χωριό-είσοδος στο πανέμορφο δάσος της Κύκλας. Συνεχίζεις πλάι στις καλαμιές με τα φασόλια και οδηγείσαι στο Κατάφυτο.
Η ομώνυμη τεχνητή λίμνη και το φράγμα συνορεύει με τις πλαγιές του Ορβηλου και έχει δημιουργηθεί για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες ύδρευσης στην ευρύτερη περιοχή. Η λίμνη διαθέτει περιμετρικό δρόμο, κιόσκια, και συνδυάζει υπαίθριες δραστηριότητες αναψυχής. Λίγο παραπάνω, στο ερειπωμένο από άλλα κτίσματα Ακρινό, απομένει ο ναός των Ταξιαρχών. Αν και η πλειονότητα των παραμεθόριων χωριών με την εισβολή του ’41 εκκενώθηκε, στις 8 Νοεμβρίου, στον αύλειο χώρο διοργανώνεται γλέντι με κόσμο που συρρέει μέσα και έξω από τα σύνορα.
Από την Εξοχή στο Παγονέρι
Επόμενη στάση Εξοχή. Πιο κοντά στα σύνορα δεν θα ‘ρθεις. Στο πρώην τουρκοχώρι με τους λιγοστούς κατοίκους και τον κεντρικό ναό του Αγίου Αθανασίου ξεχωρίζουν ένα παλιό τζαμί με το καλοδιατηρημένο μιχράμπ, διακοσμημένο με έξοχα λαϊκότροπα φυτικά μοτίβα (που εδώ και χρόνια λειτουργεί ως στάβλος) και το παρακείμενο χαμάμ, που, αν και παραδομένο στους κισσούς, διασώζει τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του. Από μεταγενέστερη εποχή «κρατάνε» τα υπέροχα στοιχισμένα προσφυγικά, οι «πυρήνες», οι σειρές των πανομοιότυπων δίχωρων κατοικιών που χτίστηκαν για να στεγάσουν Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Στην απέναντι όχθη του συνοριακού δρόμου ξεπροβάλλουν τα Λευκόγεια, το χωριό των πλινθόκτιστων σπιτιών. Σε μικρή απόσταση βρίσκεται και η ομώνυμη τεχνητή λίμνη, όπου και… τελειώνει ο δρόμος. Συνεχίζεις προς Λιβαδάκι, με τον ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου να εντυπωσιάζει, δίχως όμως «πραγματικό» χωριό, στη μέση του πουθενά. Στην πραγματικότητα κατοικείται από δυο οικογένειες κτηνοτρόφων. Στον δρόμο για Αχλαδιά, μετά το Λιβαδάκι, πάνω στο ύψωμα και αγκαλιασμένο από βλάστηση, ίσα που διακρίνεται το καμπαναριό του ετοιμόρροπου Αγίου Γεωργίου, που είναι ό,τι έχει απομείνει από το εγκαταλελειμμένο χωριό του Κριθαρά.
Τέλος διαδρομής στο παραδοσιακό και πετρόχτιστο Παγονέρι με την «κρεμαστή» πλατεία, τα μακεδονίτικης αρχιτεκτονικής σπίτια με τα χαγιάτια, τις δυο κελαρυστές πηγές που του χάρισαν το εύηχο όνομά του και τον μεταβυζαντινό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου με το πολυφωτογραφημένο καμπαναριό του 1881.
Μοναδικό δάσος σημύδας και ώριμη, πεντανόστιμη πατάτα
Σημείο αναφοράς για τους εξερευνητές του Νευροκοπίου αποτελεί το χωριουδάκι των Ποταμών. Προσβάσιμο από Λευκόγεια ή από Μικροκλεισούρα και Βώλακα, βρίσκεται σε ένα μαγευτικό τοπίο – αποτέλεσμα της λίμνης που δημιουργήθηκε από τα νερά του Νέστου μετά την κατασκευή του φράγματος Θησαυρού.
Στη νότια πλευρά του δρόμου στέκει και το μικρό χωριό Πέρασμα, από το οποίο, αν ακολουθήσεις τον χωματόδρομο, θα βρεθείς στο εκκλησάκι της Παναγιάς της Ελευθερώτριας. Μέσω της γέφυρας του Νέστου οδηγείσαι στους Ποταμούς των 200 κατοίκων, που… λόγω φράγματος μετουσιώθηκε σε έναν γραφικό παραλίμνιο οικισμό.
Από τους Ποταμούς, η διαδρομή συνεχίζει προς τη Μικρομηλιά με τους περίπου 30 μόνιμους κατοίκους. Στο 6ο χιλιόμετρο Ποταμών – Μικρομηλιάς, ο ασφαλτόδρομος συναντά έναν βατό χωματόδρομο βόρειας κατεύθυνσης που καταλήγει στο διάσημο δάσος σημύδας (συνολικά, περίπου 20 χλμ. από τους Ποταμούς). Το συμπαγές σύμπλεγμα των 72.330 στρεμμάτων δεν είναι απλώς μοναδικό στην Ελλάδα, αλλά αποτελεί και το νοτιότερο όριο εξάπλωσης του συγκεκριμένου είδους στην Ευρώπη (η σημύδα ξεχωρίζει από τα κρεμάμενα κλαδιά της και τον λευκό φλοιό που απολεπίζεται σαν πάπυρος).
Η αισθητική του αξία πολλαπλασιάζεται το φθινόπωρο, οπότε τα φύλλα γίνονται χρυσαφένια, χαρίζοντας φαντασμαγορικές εικόνες σε όσους τυχερούς. Αν ακολουθήσεις τον κύριο δασικό δρόμο, καταλήγεις σε ένα ακόμα φυσικό μνημείο της Δράμας, το δάσος Ελατιάς «Καράντερε».
Χειμωνιάτικη νοστιμιά
Δεν μπορούμε να μιλάμε για το Νευροκόπι και να μην κάνουμε ειδική μνεία στην ξακουστή του πατάτα. Το φοβερό κρύο της περιοχής είναι αυτό που συμβάλλει στην πιστοποιημένη νοστιμιά της. Οι παρατεταμένοι χειμώνες, με μεγάλη διαφορά στις θερμοκρασίες ημέρας και νύχτας, επιβάλλουν μία καλλιεργητική περίοδο, η οποία μεταφράζεται στην πλήρη ωρίμανση της πατάτας και στην πλούσια συγκέντρωση αμύλου που την καθιστά ιδιαίτερα εύγευστη.
Το πιο ξακουστό προϊόν του Νευροκοπίου καλλιεργείται ανελλιπώς από τη δεκαετία του ’20 σε υψόμετρο 590 μ. και στην πλειονότητά του διατίθεται στην ελληνική αγορά. Η ΕΑΣ Δράμας, μία από τις αρχαιότερες ενώσεις γεωργικών συνεταιρισμών της χώρας (με έτος ίδρυσης το 1924), συσκευάζει και εμπορεύεται το ονομαστό προϊόν. Η μεγάλης θρεπτικής αξίας τροφή αποτελεί προϊόν Προστατευόμενης Γεωγραφικής Ενδειξης αναγνωρισμένο από την ΕΕ.
Ο Βώλακας των εθίμων
Ο Βώλακας αναβιώνει με μοναδικό τρόπο έθιμα και παραδόσεις, όπως τους «Αράπηδες» του Δωδεκαημέρου. Κουδουνοφόροι (Αράπηδες) με μουντζούρες στα πρόσωπα και άντρες με βελέντζες με άχυρα στις πλάτες (Αρκούδες) ξορκίζουν το κακό, διασφαλίζοντας με αυτόν τον συμβολικό τρόπο την καλοχρονιά. Εντυπωσιακή είναι και η πομπή των αλόγων, ανήμερα του Αγίου Πνεύματος: οι καβαλάρηδες ανεβαίνουν στο ξωκλήσι του Αγίου Πνεύματος, όπου τελείται η λειτουργία και ακολουθεί πανηγύρι με χορούς, «κουρμπάνι» και ιππικές επιδείξεις.
Οχυρό Λίσσε
Στο Νευροκόπι υπάρχει μια σειρά έργων που κατασκευάστηκαν με σκοπό την άμυνα της Ελλάδας σε περίπτωση εισβολής κατά τον Β’ Π.Π. Η Γραμμή Μεταξά αποτελεί το μεγαλύτερο ελληνικό οχυρωματικό έργο στη νεότερη ιστορία, ενώ το Μουσείο-Πάρκο Λίσσε είναι μια πρωτοβουλία του Δήμου Κ. Νευροκοπίου, στον οποίο ο στρατός παραχώρησε μία στοά του Οχυρού. Σε αυτήν αναπτύχθηκε ένα νέο μουσείο, στο οποίο οι επισκέπτες μπορούν να ζήσουν στιγμές από την Ιστορία. Σύντομα θα ανοίξουν και επίσημα οι πύλες του.