Μετά τις επιθέσεις οι άνθρωποι βγαίνουν λιγότερο…
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Της Βιολέν Μορέν *
Τα εμπορικά καταστήματα υποφέρουν, το ίδιο και τα βιβλιοπωλεία. Σύμφωνα με το ινστιτούτο μελετών GfK, η αγορά του βιβλίου έχει γνωρίσει μια αισθητή πτώση. Τον Νοέμβριο, η ποσότητα των βιβλίων που πουλήθηκαν και ο τζίρος του τομέα αυτού μειώθηκαν κατά 6%.
Οι ίδιοι οι βιβλιοπώλες, πάντως, περιγράφουν μια κάπως πιο αισιόδοξη εικόνα: Οι επισκέψεις στα βιβλιοπωλεία πράγματι μειώθηκαν, αλλά οι πωλήσεις βιβλίων για το ισλάμ, τη Μέση Ανατολή και τη ριζοσπαστικοποίηση αυξήθηκαν. Στα βιβλιοπωλεία του Παρισιού, αλλά και της Νάντης, του Μπορντό και της Γκρενόμπλ, έχει μεγάλη πέραση το τελευταίο βιβλίο του Jean-Pierre Filiu με τίτλο «Οι Άραβες, η μοίρα τους και η δική μας». Όπως και μετά τις επιθέσεις της 7ης Ιανουαρίου, οι αναγνώστες ζητούν το βιβλίο «Η παγίδα του Daesch», του Pierre-Jean Luizard, καθώς και τα βιβλία του ισλαμολόγου Gilles Kepel και της ανθρωπολόγου Dounia Bouzar.
Στο Divan, ένα βιβλιοπωλείο του 15ου διαμερίσματος του Παρισιού, ο Φιλίπ Τουρόν διηγείται τι συνέβη την επομένη των επιθέσεων: «Ο κόσμος ήταν ζαλισμένος. Ήθελαν να μιλήσουν. Και η ανάγκη αυτή είναι συνδεδεμένη με την αξία- καταφύγιο που αποτελεί το βιβλίο, αλλά και με τον χώρο του βιβλιοπωλείου, ένα χώρο όπου μπαίνεις, χαζεύεις, συζητάς, περικυκλωμένος από αντικείμενα που δημιουργούν ένα νόημα για σένα».
Γιατί στρεφόμαστε προς τα βιβλία; Η ανάγνωση μας βοηθά άραγε να θεραπεύουμε τη θλίψη μας, να επουλώνουμε τα τραύματά μας, ατομικά και συλλογικά; Η Michele Petit, ανθρωπολόγος που έχει ειδικευτεί στην ανάγνωση, υπενθυμίζει στο βιβλίο της «Η τέχνη της ανάγνωσης» ότι τα βιβλιοπωλεία της Νέας Υόρκης γνώρισαν ρεκόρ επισκέψεων μετά την 11ηΣεπτεμβρίου του 2001. «Η ιδέα ότι πρέπει να διαβάζουμε για να επουλώνουμε τα τραύματά μας είναι κάπως σχηματική. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε επαναφορά στην προηγούμενη κατάσταση, πριν από τον τραυματισμό, ενώ η ανάγνωση είναι η οικοδόμηση του εαυτού μας, μια δραστηριότητα που μας μετασχηματίζει».
Η εξήγηση αυτού του μετασχηματισμού είναι ότι το βιβλίο ενθαρρύνει μια ουσιαστική διάσταση του ανθρώπου. «Είμαστε ποιητικά ζώα, διψασμένα για συμβολισμούς» συνεχίζει η Michele Petit. H ανάγνωση βοηθά επίσης στην κατανόηση του ακατανόητου, αλλά και στο ξεπέρασμα της θλίψης και τη συνάντηση με ένα άλλο πνεύμα. Ο Μαρσέλ Προυστ συνιστούσε αυτή τη δραστηριότητα στα «τεμπέλικα πνεύματα».
Στη Βρετανία, οι αρετές της ανάγνωσης λαμβάνονται πολύ στα σοβαρά, σε βαθμό που μιλούν για «βιβλιοθεραπεία». Προτείνονται έτσι βιβλία για ελαφρά ψυχικά προβλήματα: Η φιλανθρωπική οργάνωση The Reading Agency προτείνει μια σειρά βιβλίων λαϊκής ψυχολογίας, τα λεγόμενα «self- help books». Εκτός από τα βιβλία αυτοβοήθειας, όμως, μεγάλη επιτυχία γνωρίζει και η βιβλιοθεραπεία που στηρίζεται σε μυθιστορήματα. Ένα από αυτά είναι το βιβλίο των Susan Elderkin και Ella Berthoud «Λογοτεχνικά φάρμακα. Η θεραπεία μέσω των βιβλίων», που κυκλοφόρησε το 2013 στη Βρετανία και έχει μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες.
Εκτός από το βιβλίο, οι δύο συγγραφείς προτείνουν συνεδρίες που στηρίζονται στο διάβασμα από το 2008. Ο ασθενής πρέπει να συμπληρώσει ένα ερωτηματολόγιο, το οποίο θα εμβαθύνει στη συνέχεια στη διάρκεια των συνεδριών. Κάθε συνεδρία διαρκεί 45 λεπτά και κοστίζει 80 λίρες (110 ευρώ), ένα ποσό μάλλον υψηλό γι?αυτή την ιατρική της ψυχής που τα αποτελέσματά της είναι δύσκολο να αξιολογήσει κανείς. Στον αναγνώστη προτείνεται ένα άμεσο «φάρμακο» και στη συνέχεια τού αποστέλλονται πέντε ακόμη συμβουλές. «Το 60-70% των πελατών μας δεν έχουν συγκεκριμένα προβλήματα», λέει η Ella Berthoud. «Μόνο το 30% έχουν περάσει μια δυσκολία, όπως ένα διαζύγιο ή μια κατάθλιψη».
Η ιδέα της θεραπείας με τη βοήθεια βιβλίων γίνεται δεκτή στη Γαλλία με κάποια δυσπιστία. Για τη Michele Petit, η λέξη «βιβλιοθεραπεία» είναι απλουστευτική: «Πρόκειται για ένα αγγλοσαξονικό φαινόμενο. Για να καταλάβουμε τα οφέλη από την ανάγνωση, που είναι υπαρκτά, πρέπει να δούμε γενικότερα αυτή τη δραστηριότητα, χωρίς να αναζητούμε συνταγές». Για να έχει οφέλη η ανάγνωση, πρέπει να απαλλαγεί από το σχολικό πλαίσιο, που πολλές φορές φέρνει μνήμες αποκλεισμού ή εκμετάλλευσης. Αυτό διαπίστωσε η ερευνήτρια στη διάρκεια μιας πολυετούς παρατήρησης «ομάδων ανάγνωσης» στη Λατινική Αμερική.
Σε κάθε περίπτωση, η ανάγνωση είναι πάντα μια δόση ανεξαρτησίας. Μετά τις 13 Νοεμβρίου, όσοι διαβάζουν «για να καταλάβουν» επιλέγουν να απομακρυνθούν από την επικαιρότητα και να βυθιστούν σε έναν εσωτερικό κόσμο, δίνοντας θέση σε κάτι που είναι έξω από τον χρόνο, όπως οι αψίδες των παλατιών της Βενετίας που ο Προυστ συναντά στον Σαίξπηρ και τον Δάντη: «Δεν ανήκουν στο παρόν, αυτοί οι ψηλοί και κομψοί θύλακοι του παρελθόντος, αλλά σ?έναν άλλο χρόνο όπου απαγορεύεται να διεισδύσεις».
(Πηγή: Le Monde)
* Η Βιολέν Μορέν είναι δημοσιογράφος της Le Monde