Ο Αριστείδης Πατρινός, μιλάει για το μεγαλύτερο σχέδιο παρακολούθησης (για καλό σκοπό)




Πίσω από το ιστορικό Πρόγραμμα Ανθρωπίνου Γονιδιώματος πριν 15 χρόνια, βρισκόταν ένας Έλληνας της διασποράς: ο Αριστείδης Πατρινός. Ο ίδιος πολυπράγμων παν-επιστήμων, ο οποίος υπερηφανεύεται ότι δεν μπορεί να αυτοπεριορισθεί σε ένα μόνο πεδίο έρευνας, βρίσκεται επίσης πίσω από το πιο φιλόδοξο στην ιστορία πρόγραμμα παρακολούθησης, που ήδη προετοιμάζεται να ξεκινήσει στη Νέα Υόρκη το 2017.

Συνολικά 2.500 νοικοκυριά (περίπου 10.000 άνθρωποι) θα επιτρέψουν σε μια ομάδα επιστημόνων -μεταξύ των οποίων ο Πατρινός έχει ηγετικό ρόλο- να παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο την καθημερινή ζωή τους: πού πάνε, τι τρώνε, σε ποιον μιλάνε, τι αγοράζουν, τι ψηφίζουν, πώς μεγαλώνουν, από τι αρρωσταίνουν. Και αυτό θα γίνει για 20 ολόκληρα χρόνια!

Το πρόγραμμα HUMAN (Human Understanding through Measurement and Analysis – Ανθρώπινη Κατανόηση μέσω Μέτρησης και Ανάλυσης), που υποστηρίζεται από το Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και το φιλανθρωπικό Ίδρυμα Kavli, θα συλλέξει έναν τεράστιο όγκο προσωπικών δεδομένων, τα οποία στη συνέχεια οι επιστήμονες – γιατροί, ειδικοί των υπολογιστών, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι κ.α.- θα αναλύουν για χρόνια.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Αθηναϊκό & Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο κ. Πατρινός ελπίζει ότι το ΗUMAN θα αποκαλύψει επιτέλους το μεγάλο μυστήριο: πώς και γιατί οι άνθρωποι παίρνουν τις διάφορες αποφάσεις τους. Δηλώνει αισιόδοξος ότι, αν και το κόστος του σχεδίου είναι ακόμη άγνωστο, θα βρεθεί η αναγκαία χρηματοδότηση, ενώ δεν ανησυχεί καθόλου για έλλειψη εθελοντών, που θα δεχθούν να θέσουν τη ζωή τους στο μικροσκόπιο.

Κατανοεί τους φόβους ορισμένων περί «Μεγάλου Αδελφού», αλλά θεωρεί ότι είναι λάθος να «φρενάρουμε» την επιστημονική περιέργεια. Παράλληλα, όμως, επισημαίνει την ανάγκη για συνεχή επαγρύπνηση, ώστε να ελέγχονται οι όποιες καταχρήσεις από κυβερνήσεις ή εταιρείες. Πιστεύει ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε την ολοένα μεγαλύτερη διασύνδεση των ζωών μας και την αξιοποίηση των «Μεγάλων Δεδομένων», τα οποία, όπως λέει, θα μπορούσαν να βοηθήσουν την Αθήνα και την Ελλάδα να ξεπεράσουν τα προβλήματά τους.

Ο Α.Πατρινός γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1947 από Έλληνες γονείς με καταγωγή από τη Χίο και το 1965 ήλθε στην Αθήνα, όπου σπούδασε στο ΕΜΠ μηχανολόγος-ηλεκτρολόγος μηχανικός. Πήρε το 1975 το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Northwestern του Σικάγο στη μηχανολογία και, αφού δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Ρότσεστερ, εργάσθηκε στα ερευνητικά κέντρα Oak Ridge και Brookhaven.

Στη συνέχεια, έκανε καριέρα ως ανώτερο στέλεχος στο Υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ (1988-2006), ασχολούμενος με θέματα βιολογικής και περιβαλλοντικής έρευνας, με αποκορύφωμα τον καθοριστικό ρόλο του στο Πρόγραμμα Ανθρωπίνου Γονιδιώματος (2000). Το 2006 μετακινήθηκε στον ιδιωτικό τομέα, ως στέλεχος στην εταιρεία Synthetic Genomics του πρωτοπόρου της γενετικής Κρεγκ Βέντερ, ενώ to 2012 ανέλαβε διευθυντική θέση στο ερευνητικό κέντρο Center for Urban Science and Progress (CUSP).

Σήμερα είναι καθηγητής στα Τμήματα Μηχανολόγων και Χημικών/Βιομοριακών Μηχανικών της Πολυτεχνικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ν.Υόρκης, σύμβουλος στο υπουργείο Ενέργειας των ΗΠΑ, στο CUSP και στη Synthetic Genomics, καθώς και μέλος στα ΔΣ των εταιρειών Tsakos Energy Navigation και Liberty Biosecurity και του Ελληνο-Αμερικανικού Πανεπιστημίου, ενώ συμμετέχει και στην επιτροπή ατμοσφαιρικών επιστημών και κλίματος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ.

Έχει βραβευθεί κατ’ επανάληψη από την αμερικανική κυβέρνηση και το 2013 τα ΕΛΤΑ τον συμπεριέλαβαν στην αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων «Διακεκριμένες ελληνικές προσωπικότητες».

Ακολουθεί το κείμενο της συνέντευξης:

ΕΡ: Γιατί χρειάζεται ένα τόσο φιλόδοξο και μακρόχρονο πρόγραμμα 20 ετών και τι ελπίζουν οι επιστήμονες να μάθουν από αυτό;

ΑΠ: Ο βασικός στόχος του σχεδίου HUMAN είναι να προσδιορίσει πώς και γιατί τα ανθρώπινα όντα παίρνουν τις αποφάσεις που παίρνουν. Αυτό έχει υπάρξει ένα επιστημονικό μυστήριο επί αιώνες, αλλά τώρα πια έχουμε τα επιστημονικά εργαλεία για να φθάσουμε στην καρδιά του μυστηρίου λόγω της ωρίμανσης επιστημονικών πεδίων όπως η γενετική, η νευροεπιστήμη και η επανάσταση των Μεγάλων Δεδομένων (Big Data).

Έχουμε τώρα την ευκαιρία να μελετήσουμε μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων για αρκετά μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε να συλλέξουμε τα αναγκαία δεδομένα για να απαντήσουμε στα σημαντικά ερωτήματα σχετικά με τη λήψη αποφάσεων από τους ανθρώπους. Χρειαζόμαστε μια μακρά περίοδο χρόνου, έτσι ώστε τα στοιχεία αυτά να καλύπτουν μια ευρεία γκάμα αποφάσεων για πράγματα, όπως π.χ. γιατί οι άνθρωποι επιλέγουν τις σπουδές και την καριέρα που επιλέγουν, τις συζύγους τους, τα μέρη όπου ζουν, τον αριθμό των παιδιών τους, τους προορισμούς των διακοπών τους, τις αποφάσεις που αφορούν την υγεία τους, τους πολιτικούς που ψηφίζουν κ.α. Θα είναι μια συναρπαστική εξέλιξη, που μπορεί να μας δώσει πολύτιμες ενοράσεις σε βάθος για τη συμπεριφορά των ανθρώπινων όντων.

ΕΡ: Είναι σίγουρο ότι πράγματι θα γίνει το HUMAN; Θα βρεθούν τόσες χιλιάδες εθελοντές και τα χρήματα για να υλοποιηθεί;

ΑΠ: Έχουμε αρκετή εμπιστοσύνη ότι θα υπάρξει η χρηματοδότηση για το σχέδιο HUMAN. To Ίδρυμα Kavli έχει κάνει ήδη το πρώτο βήμα με μια αρχική ουσιαστική χρηματοδότηση, αλλά είμαι βέβαιος ότι μόλις το σχέδιο ‘απογειωθεί’, θα υπάρξουν σημαντικές συνέργειες με άλλα σχετικά ομοσπονδιακά (σ.σ. κρατικά) προγράμματα, όπως αυτά των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (ΝΙΗ) στο πεδίο της «ιατρικής ακριβείας». Αυτές οι συνέργειες θα κάνουν εφικτή και αποτελεσματική τη συγχρηματοδότηση.

Για παράδειγμα, ο συνάδελφός μου Κρεγκ Βέντερ, που έχει εμπλακεί για τα καλά στο νέο εγχείρημά του, τη Human Longevity Inc (Ανθρώπινη Μακροζωία), μπορεί να μας βοηθήσει στην πλήρη ανάλυση των γενετικών δεδομένων της ομάδας των ασθενών μας, σε αντάλλαγμα για τα στοιχεία σχετικά με τη συμπεριφορά αυτών των ανθρώπων, τα οποία θα μπορούσαμε να μοιραστούμε μαζί του.

Δεν έχουμε κανένα πρόβλημα να βρούμε εθελοντές για το πείραμά μας. Πρώτον, μπορούμε να δώσουμε πολύ αξιόπιστες εγγυήσεις ότι τα δεδομένα τους θα παραμείνουν πλήρως ανώνυμα και τελείως ασφαλή. Δεύτερον, γνωρίζουν ότι θα ωφεληθούν από τη δωρεάν πρόσθετη ιατρική φροντίδα που συνεπάγεται η συμμετοχή τους στο HUMAN. Υπό ορισμένες προϋποθέσεις, μπορεί ακόμη να υπάρξουν και οικονομικά κίνητρα, όμως κυρίως θα αφορούν όσους δηλώσουν εθελοντές σε συγκεκριμένα υπο-προγράμματα.

ΕΡ: Πόσο εκτιμάτε ότι θα κοστίσει το HUMAN και πώς θα χρηματοδοτηθεί;

ΑΠ: Είμαστε στα αρχικά στάδια της εκτίμησης του πλήρους κόστους του σχεδίου. To μόνο που μπορώ να πω είναι ότι σίγουρα δεν θα κοστίσει όσο το Πρόγραμμα Ανθρωπίνου Γονιδιώματος. Οι δαπάνες για τις αναλύσεις του γονιδιώματος και για τις νευροαπεικονίσεις μειώνονται γρήγορα, έτσι πιστεύω ότι δεν θα πάθουμε σοκ, όταν θα έχουμε μια τελική εικόνα για το κόστος.

Πολλά από τα Μεγάλα Δεδομένα από τις συσκευές που φοριούνται (Fitbit κ.α.), από τα κοινωνικά δίκτυα (Facebook, Twitter κ.α.) και από τους αισθητήρες (κάμερες, ανιχνευτές ρύπανσης κ.α.) γίνονται όλο και πιο κοινότοπα και εύκολο να αποκτηθούν. Επιπλέον, οι συνέργειες με άλλες παράλληλες προσπάθειες θα κάνουν τα πράγματα πολύ οικονομικά.

ΕΡ: Πώς θα γίνεται η παρακολούθηση 2.500 σπιτιών και 10.000 ανθρώπων;

ΑΠ: Η υλικοτεχνική υποδομή για την παρακολούθηση είναι εντυπωσιακή και ήδη πολλή προσπάθεια και χρόνος επενδύονται, ώστε να διασφαλίσουμε πως θα έχουμε ένα απαιτητικό και σταθερό σύστημα, που θα εγγυάται τη συνεπή και ποιοτική απόκτηση των δεδομένων. Οραματιζόμαστε τακτικές και περιοδικές επισκέψεις των συμμετεχόντων στο σχέδιο σε διάφορα ιατρικά κέντρα, με τα οποία έχουμε συμφωνίες, για την απόκτηση ολοκληρωμένων ιατρικών δεδομένων (γενετικές εξετάσεις, λειτουργικές μαγνητικές τομογραφίες κ.α.).

Θα έχουμε επίσης εκπαιδεύσει προσωπικό που θα παρακολουθεί πολλές από τις μη ιατρικές πλευρές της ζωής των εθελοντών, καθώς και τη συνεχή ροή των Μεγάλων Δεδομένων. Χωρίς αμφιβολία, θα υπάρξουν πολλές προκλήσεις για την απόκτηση καλών δεδομένων, αλλά έχω εμπιστοσύνη πως έχουμε ικανούς και αφοσιωμένους συνεργάτες για να το πετύχουμε αυτό.

ΕΡ: Έχετε προσωπικά εμπλακεί με διάφορους τομείς, όπως ενέργεια, περιβάλλον, γενετική κ.α. Τι σας ώθησε να ασχοληθείτε και με το HUMAN;

Ο Αρης Πατρινός στο Κογκρέσο. Φωτογραφία ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ο Αρης Πατρινός στο Κογκρέσο. Φωτογραφία ΑΠΕ-ΜΠΕ

ΑΠ: Είμαι ένας επιστημονικός ημίαιμος – ένας ευγενικός τρόπος να αποκαλέσω τον εαυτό μου μπάσταρδο- και είμαι περήφανος γι’ αυτό. Σέβομαι τους επιστήμονες που αφιερώνουν τις καριέρες τους σε εστιασμένες επιδιώξεις, αλλά για μένα η ζωή είναι πολύ σύντομη. Απλώς υπάρχουν πάρα πολλά ενδιαφέροντα, γοητευτικά και προκλητικά προβλήματα εκεί έξω, τα οποία παραβιάζουν τα σύνορα ανάμεσα στα επιστημονικά πεδία.

Ακριβώς πάνω σε αυτά τα σύνορα, πιστεύω ότι θα γίνουν οι ανακαλύψεις με τις σημαντικότερες επιπτώσεις για την ανθρωπότητα. Σε αυτά τα σύνορα νιώθω πιο άνετα και συναρπαστικά και εκεί θα βρίσκομαι πάντα, εωσότου σβήσω. Δεν είμαι σίγουρος για πόσο καιρό θα εμπλέκομαι στο σχέδιο ΗUMAN, αλλά σίγουρα όσο ζώ.

ΕΡ: Έχουν εκφρασθεί αναμενόμενες αντιρρήσεις ότι το HUMAN θυμίζει “Μεγάλο Αδελφό” μεγάλης κλίμακας. Πόσο δικαιολογημένοι είναι αυτοί οι φόβοι;

ΑΠ: Ναι, φυσικά υπάρχουν τέτοιες ανησυχίες και δεν θα τις αγνοήσω. Ανακαλύπτοντας με ποιούς τρόπους οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις, μπορεί να βάλει σε πειρασμό μερικούς να χειραγωγήσουν τη λήψη των αποφάσεων για εγωιστικούς και ανόσιους λόγους. Κάθε ανακάλυψη έχει τη σκοτεινή πλευρά της, αλλά είναι άσκοπο να περιορίσουμε ή να αποθαρρύνουμε την ανθρώπινη περιέργεια, προκειμένου να αποφύγουμε αυτές τις καταχρήσεις.

Το κλειδί είναι πάντα να μελετούμε και να προβλέπουμε τέτοιες καταχρήσεις και να εργαζόμαστε σκληρά για να στήσουμε προστατευτικούς μηχανισμούς, ώστε να τις μετριάσουμε. Είμαστε συνεχώς σε εγρήγορση για τέτοιες απειλές και πιστεύω ότι τα έχουμε πάει λογικά καλά έως τώρα. Έχουμε δεσμευτεί για αέναη επαγρύπνηση, η οποία είναι το τίμημα της ελευθερίας που απολαμβάνουμε.

ΕΡ: Στην εποχή των «Μεγάλων Δεδομένων», προς τα πού γέρνει η ζυγαριά ανάμεσα στα οφέλη και στους κινδύνους; Πόσο σοβαρό θεωρείτε τον κίνδυνο μελλοντικά να αυξηθεί ο έλεγχος από κυβερνήσεις και εταιρείες πάνω στους πολίτες;

ΑΠ: Ας μην κρυβόμαστε. Βλέπω τις νέες γενιές να αγκαλιάζουν τη διασύνδεση των κόσμων τους, με την εξάπλωση των φορητών συσκευών και των κοινωνικών δικτύων. Τους βλέπω να μοιράζονται ακόμη και τις πιο προσωπικές πληροφορίες τους ανοιχτά και ελεύθερα και να μην έχουν ενδοιασμούς στο να δουν αυτές τις πληροφορίες να χρησιμοποιούνται για μια ποικιλία εφαρμογών, μερικές από τις οποίες είναι αρκετά αλλόκοτες.

Ομολογώ ότι γκρινιάζω κατά καιρούς και παραπονιέμαι, ιδίως όταν οι κόρες μου εμπλέκονται σε αυτό, όμως αυτός είναι τώρα ο κόσμος τους και ο χρόνος τους. Ζυγίζοντας τα πράγματα, βλέπω πολλά οφέλη στο να γίνουν όλοι οι άνθρωποι πιο διασυνδεμένοι, να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση για τις ατομικές κουλτούρες και πεποιθήσεις.

Φυσικά, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι οι κυβερνήσεις και οι ιδιωτικές εταιρείες δεν καταχρώνται αυτές τις νέες δυνατότητες έρευνας και ανάλυσης. Πιστεύω -και ελπίζω να έχω δίκιο- ότι μπορούμε να έχουμε εμπιστοσύνη πως οι νέοι άνθρωποι θα είναι σε θέση να αντισταθούν και να αντιμετωπίσουν τέτοιες καταχρήσεις.

ΕΡ: Πόσο κινδυνεύει η ιδιωτικότητά μας, αλλά και πόσο θα αυξηθεί το συστημικό ρίσκο για μια πιθανή ολική κατάρρευση των ολοένα πιο διασυνδεμένων κοινωνιών;

ΑΠ: Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτός ο νέος κόσμος θέτει πολλές απειλές για την προστασία της ιδιωτικότητάς μας. Στην πραγματικότητα, ίσως πρέπει να επαναδιαπραγματευτούμε -πρωτίστως με τους εαυτούς μας- τον ορισμό μας της ‘ιδιωτικότητας’.

Αναμφίβολα, κάποια στιγμή, θα υπάρξει κάποια αντίδραση και κάποια μελλοντική γενιά μπορεί να υπαναχωρήσει από την τωρινή τάση για συνεχή διασύνδεση. Από όσο όμως μπορώ να διακρίνω, θα χρειαστούμε περισσότερη διασύνδεση στις επερχόμενες δεκαετίες, καθώς θα προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τις οικολογικές χρονο-βόμβες, που έχουμε μόνοι μας δημιουργήσει, όπως η παγκόσμια κλιματική αλλαγή λόγω της καύσης των ορυκτών καυσίμων. Δεν ανησυχώ για μια “κατάρρευση” της παγκόσμιας υποδομής μας, εκτός από την περίπτωση ενός ανεξέλεγκτου φαινομένου του θερμοκηπίου.

ΕΡ: Μπορούν τα Μεγάλα Δεδομένα να βοηθήσουν την Αθήνα και γενικότερα την Ελλάδα να αντιμετωπίσουν τις διαφόρες προκλήσεις, εν μέσω της οικονομικής κρίσης;

ΑΠ: Με λυπεί η συνεχιζόμενη κρίση στην Ελλάδα και παρακολουθώ τις εξελίξεις, όσο μου επιτρέπει το φορτωμένο μου πρόγραμμα. Ανησυχώ ιδιαίτερα για τη «διαρροή εγκεφάλων» που συμβαίνει, καθώς πολλοί, ιδίως νέοι και επιφανείς έλληνες επιστήμονες, είναι λογικό να αναζητούν μια καλύτερη ζωή και καριέρα στη Δυτική Ευρώπη ή στις ΗΠΑ. Στερούν όμως έτσι την Ελλάδα από αυτά ακριβώς τα ταλέντα τους, που η χώρα χρειάζεται για να ξεφύγει από το σημερινό αδιέξοδο όπου βρίσκεται. Πολλοί από αυτούς τους επιστήμονες είναι ειδικοί στις επιστήμες των Μεγάλων Δεδομένων, που θα ήσαν υπερβολικά πολύτιμα για να βοηθήσουν την Ελλάδα να ξανασταθεί στα πόδια της.

Είμαι πάντα διαθέσιμος να βοηθήσω και να δώσω τη συμβουλή μου στους συμπατριώτες μου Έλληνες, είτε πρόκειται για τον δήμαρχο των Αθηνών, είτε για μέλη της ελληνικής κυβέρνησης. Πιστεύω ότι ένας φορέας στην Αθήνα όπως το CUSP, που ενοποιεί και αναλύει τις πολλές βάσεις δεδομένων που αφορούν διάφορες δραστηριότητες, θα ήταν χρήσιμος για τη λειτουργία αυτής της υπέροχης πόλης.

Παύλος Δρακόπουλος

Hellasjournal - Newsletter


%d bloggers like this: