Απόδραση στον Βορρά: Οκτώ ξεχωριστά μακεδονίτικα χωριά
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Κείμενο – φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης
Αλλοτε κουρνιασμένα σε κόχες βράχων ή στα ριζά θεόρατων βουνοκορφών, άλλοτε πάλι απλωμένα σε κατάφυτους λόφους που αγκαλιάζουν οροπέδια ή ακουμπισμένα στις όχθες ποταμών, τα χωριά της Μακεδονίας -το καθένα με τη δική του, ιδιαίτερη προσωπικότητα- έχουν κάτι διαφορετικό να προσφέρουν στον επισκέπτη. Κάποιο ξεχωρίζει για την πανέμορφη φύση που το περιβάλλει, κάποιο άλλο για την αρχιτεκτονική του ή για το ιστορικό παρελθόν του.
Εδώ θα καταλάβετε τον λόγο που για πολλούς η λέξη «χωριό» σημαίνει «καταφύγιο», «επιστροφή», «αρχή και τέλος», καθώς ταυτίζεται με την ανεμελιά, τις αναμνήσεις, τα αγαπημένα πρόσωπα. Σε τούτα τα ξεχωριστά χωριά της ευρύστερνης μακεδονικής γης, εικόνες, ήχοι, μυρωδιές και μνήμες από το παρελθόν παίρνουν σάρκα και οστά…
Για όλα αυτά, αλλά και για ακόμα περισσότερα που μένει να ανακαλύψετε οι ίδιοι, αξίζει να εφορμήσετε προς Βορρά και να απολαύσετε μερικές μέρες ξεκούρασης σε οκτώ από τους ομορφότερους ορεινούς οικισμούς της ελληνικής γης.
1. Βελβεντό Κοζάνης
H κωμόπολη του Πουκεβίλ
«Δυο λεύγες μετά την πόλη Σέρβια, αν συνεχίσουμε να βαδίζουμε κατά μήκος της δεξιάς όχθης του Αλιάκμονα, θα φτάσουμε στον Βελβενδό, μια κωμόπολη με τετρακόσιες είκοσι οκτώ εστίες, σε απόσταση μισής ώρας από το ποτάμι…».
Ετσι περιέγραφε τούτο τον τόπο ο Γάλλος περιηγητής Φ. Πουκεβίλ, όταν τον επισκέφτηκε το 1806. Από τότε η γεωμορφολογία της περιοχής σαφώς έχει αλλάξει, καθώς εν τω μεταξύ ανυψώθηκαν αλλεπάλληλα φράγματα που φυλάκισαν τον ποταμό Αλιάκμονα και δημιούργησαν την τεχνητή λίμνη Πολυφύτου.
Το σημερινό Βελβεντό (ή Βελβενδό) των 3.500 κατοίκων σκορπά τις γειτονιές του σε ύψος 470 μέτρων σε μια ήπια πλαγιά των βορειοδυτικών Πιερίων Ορέων. Στον πυρήνα του οικισμού διατηρούνται αρκετά από τα πετρόκτιστα αρχοντόσπιτα που έκτισαν Ζουπανιώτες και Ηπειρώτες μαστόροι τον 18ο αι. Στα περίχωρα του χωριού μέσα σε κτήματα με ολάνθιστους κήπους θα συναντήσετε νεότερες κατοικίες με νεοκλασικές επιρροές των αρχών του 20ού αι.
Ομως το Βελβεντό είναι, επίσης, γνωστό σε όλη τη Μακεδονία για τις σημαντικές βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Αγιος Νικόλαος, ο Αγιος Μηνάς, ο Αγιος Γεώργιος και η περίφημη τρίκλιτη βασιλική της Κοίμησης της Θεοτόκου. Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε τη συλλογή του Λαογραφικού Μουσείου που φιλοξενείται στο αρχοντικό «Κώστα». Σε μικρή απόσταση από το Βελβεντό, πάνω στις πλαγιές των Πιερίων συναντάμε τη διαμορφωμένη εξοχική τοποθεσία όπου γκρεμίζει τα παγωμένα του νερά ο καταρράκτης «Σκεπασμένο».
Στις παρυφές του οικισμού, στον δρόμο που οδηγεί προς το χωριό Καταφύγι, στη θέση Μετόχι, υπάρχει χώρος αναψυχής με κρυστάλλινες κρήνες και ένα εστιατόριο-καφετέρια, το οποίο λειτουργεί στη σκιά των πλατανιών.
2. Ανω Πορόια Σερρών
Αρχοντικά στους μαχαλάδες
Με το βλέμμα στραμμένο προς τη λεκάνη της λίμνης Κερκίνης, τη δροσιά των δασών του βουνού Μπέλες να αναζωογονεί την ατμόσφαιρα και τον ήχο των γάργαρων νερών που κυλούν από παντού ν’ αντηχεί στις γραφικές γειτονιές, τα Ανω Πορόια δικαιολογημένα θεωρούνται από τα ομορφότερα χωριά της βόρειας Ελλάδας.
Οπωσδήποτε η μορφή του οικισμού έχει αλλάξει αρκετά, κυρίως τα τελευταία είκοσι χρόνια, με την ανοικοδόμηση αρκετών νέων και όχι ιδιαίτερα καλαίσθητων κατασκευών.
Σε κάθε περίπτωση πάντως, περπατώντας στους δυο παλιούς μαχαλάδες του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Δημητρίου θα έχετε την ευκαιρία να εντοπίσετε και να γνωρίσετε αρκετά από τα παλιά σωζόμενα μακεδονίτικα αρχοντικά, πραγματικά αρχιτεκτονικά κοσμήματα μιας άλλης εποχής. Σε κάθε σας βήμα θα σας συνοδεύει το βουητό των νερών που πηγάζουν από το καταπράσινο Μπέλες και κατρακυλούν με ορμή χαμηλότερα, διασχίζοντας μέσα από κανάλια τα σοκάκια.
Από τη μικρή πλατεία όπου βρίσκονται εστιατόρια και καφετέριες, αξίζει ν’ ανηφορίσετε περπατώντας χαλαρά τον στενό ασφάλτινο δρόμο που κινείται παράλληλα με την κατάφυτη κοίτη του ορεινού ρυακιού και καταλήγει στη θέση Μπουγάζι.
Ενας επίσης ευχάριστος περίπατος πραγματοποιείται προς την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου που δεσπόζει σε δασωμένο ύψωμα, προσφέροντας μοναδική θέα στο χωριό, στην κοίτη του Στρυμόνα και στη λίμνη Κερκίνη. Από τα Ανω Πορόια ξεκινούν αρκετά πεζοπορικά μονοπάτια που οδηγούν στα υψίπεδα του Μπέλες, αλλά και ποδηλατικές διαδρομές που τρέχουν στους ευχάριστους σκιερούς δασικούς δρόμους, κάτω από αψίδες που δημιουργούν τα πυκνόφυτα δάση οξιάς και βελανιδιάς. Βέβαια, εύκολα από τα Ανω Πορόια θα κατηφορίσετε ως το παραλίμνιο χωριό Κερκίνη και θα περιηγηθείτε στις όχθες της πανέμορφης λίμνης.
3. Νυμφαίο Φλώρινας
Στα υψίπεδα του όρους Βίτσι
Ψηλά, στα 1.350 μ., ανάμεσα στις πτυχές των βουνών του Νομού Φλώρινας ξεπροβάλλει ξαφνικά σαν πέτρινο κόσμημα το Νυμφαίο. Οι πρώτοι οικιστικοί πυρήνες δημιουργήθηκαν εδώ στα υψίπεδα του βουνού Βίτσι, το 1358. Το αρχικό του όνομα, Νιβέαστα (βλάχικης προέλευσης) σχετίζεται με τη θέση του οικισμού και σημαίνει «αθέατο» ή «εκεί όπου μένει το χιόνι». Αργότερα έγινε Νέβεσκα από την αρβανίτικη λέξη που σημαίνει «σαν εμάς άλλοι δεν υπάρχουν», ενώ το 1928 μετονομάσθηκε σε Νυμφαίο.
Θα αφήσετε το όχημά σας στους διαμορφωμένους χώρους στάθμευσης και θα περπατήσετε λίγο ως το κέντρο του χωριού για να δείτε τη μεγαλόπρεπη Νίκειο Σχολή. Αξιόλογος είναι και ο ναός του Αγίου Νικολάου, ενώ στο εντυπωσιακό Μουσείο Αργυροχρυσοχοΐας, Λαογραφίας και Ιστορίας εκτίθενται εργαλεία χρυσοχοΐας αλλά και μοναδικά τεχνουργήματα παλιών μαστόρων. Οι αποδράσεις στην περιοχή συμπληρώνονται με ιππασία, πεζοπορία και κοντινές εκδρομές στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα.
4. Σπήλαιο Γρεβενών
Στον τόπο των Κουπατσαραίων
Συναρπαστικό το τοπίο, συνδυάζει εναλλαγές ενός καθαρόαιμου ορεινού τόπου με τη γαλήνη των ήπιων κοιλάδων. Στις υπώρειες του Ορλιακα συναντάμε το χωριό Σπήλαιο, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα της Δ. Μακεδονίας. Ωστόσο, η ευρύτερη περιοχή είναι γνωστή σαν τόπος των Κουπατσαραίων, δηλαδή των ορεσίβιων που στην Τουρκοκρατία έκτισαν εδώ τις κοινότητές τους.
Στην είσοδο του χωριού συναντάμε τη μονή της Παναγιάς Σπηλιώτισσας, ενώ στο κέντρο θα βρούμε την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. Σε μικρή απόσταση ξεχωρίζει το πέτρινο κτίσμα του σχολείου του 1930, το μικροσκοπικό εκκλησάκι του Αρχοντα Μιχαήλ, ενώ διακρίνονται και τμήματα βυζαντινού τείχους. Αξίζει να βγείτε στο Καραούλι, όπως λέγεται ο βράχος με την εξαίρετη θέα σε όλο το γρεβενιώτικο υψίπεδο.
Κοντά στο Σπήλαιο, στην άκρη της κοιλάδας του ποταμού Βενέτικου, αναπτύσσεται το φαράγγι της Πορτίτσας. Στο πιο στενό σημείο του φαραγγιού απλώνει το τόξο του το ομώνυμο λιθόκτιστο γεφύρι, ενώ στην ευρύτερη περιοχή συναντάμε μερικά από τα ωραιότερα γεφύρια της Πίνδου.
5. Παλαιός Παντελεήμονας Πιερίας
Το αγαπημένο χωριό των ξένων
Κρυμμένος σε δάσος από καστανιές και δρυς, στις πλαγιές του Κάτω Ολύμπου, σε υψόμετρο 450 μ., ο παραδοσιακός οικισμός του Παλαιού Παντελεήμονα γοητεύει με την υπέροχη φύση, τα αρχοντόσπιτα και την ανυπέρβλητη θέα του. Το χωριό ήταν έρημο μέχρι τη στιγμή που τράβηξε το ενδιαφέρον ξένων επισκεπτών. Τα πέτρινα κτίσματα που αγοράστηκαν από αυτούς άρχισαν να αναπαλαιώνονται, διατηρώντας, παράλληλα, την αρχέτυπη δομή του οικισμού στο σύνολό του.
Θα αφήσετε το όχημά σας στην είσοδο του χωριού και θα ακολουθήσετε το καλντερίμι προς τη μικρή πλατεία με την εκκλησία του Παντελεήμονα και τον πλάτανο. Εδώ χτυπά η καρδιά του χωριού, καθώς ολόγυρα υπάρχουν εστιατόρια και καφενεία.
Λίγο ψηλότερα αρχινά το πυκνό δάσος που καταλαμβάνει κάθε σπιθαμή του βουνού. Από το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, που δεσπόζει σε πλάτωμα πάνω από τον οικισμό, θα έχετε την καλύτερη άποψη στο Κάστρο του Πλαταμώνα, στον Παλαιό Παντελεήμονα, σε όλο το μήκος της ακτογραμμής της Πιερίας και στο διάπλατο πέλαγος.
6. Πεντάλοφος Κοζάνης
Μαστοροχώρι του Βοΐου
Στον άξονα που συνδέει την Ηπειρο με τη Μακεδονία συναντάμε τα περίφημα Μαστοροχώρια του Βοΐου. Αναμφίβολα το πιο εντυπωσιακό από αυτά είναι ο Πεντάλοφος (Ζουπάνι). Αν και δείχνει γερασμένος, ο Πεντάλοφος παραμένει ένα εντυπωσιακό κεφαλοχώρι με αρχοντικά και εκκλησίες. Στο κέντρο του χωριού ξεχωρίζει ο ναός του Αγίου Αθανασίου, ενώ στον δρόμο για το χωριό Βυθός την προσοχή τραβά η βασιλική του Αγίου Αχιλλείου. Σε μικρή απόσταση συναντάμε τα χωριά Δίλοφο, Δασύλλιο και Καλλονή. Ανάμεσά τους κυλά το ποτάμι της Πραμόριτσας, σε μια περιοχή που είναι φημισμένη για τα πολλά πετρογέφυρά της.
8. Καστανερή Κιλκίς
Οικισμός χαμηλών τόνων
Ψηλά στα κατάφυτα με οξιές κράσπεδα του όρους Πάικο, στην καρδιά της Μακεδονίας, συναντάμε τη λιθόκτιστη Καστανερή. Σε αντίθεση με τα υπόλοιπα χωριά που παρουσιάζουμε σε αυτό το αφιέρωμα, η Καστανερή δεν διεκδικεί δάφνες στα τουριστικά δρώμενα. Το χωριό προσεγγίζεται εύκολα από την πολιτεία της Γουμένισσας μέσα από μια ορεινή διαδρομή που θα σας ανεβάσει από το ίσωμα του κάμπου, ψηλά στα 800 μέτρα όπου βρίσκεται ο οικισμός.
Η Καστανερή, λόγω της απόμερης θέσης της, ήταν ανέκαθεν τόπος όπου ζούσαν κτηνοτρόφοι, υλοτόμοι, αλλά και κατατρεγμένοι που αναζήτησαν εδώ, σε τούτα τα ορεινά αγριοτόπια, την ησυχία τους από τις αυθαιρεσίες των αγάδων. Τα περισσότερα σπίτια είναι καλοδιατηρημένα, ενώ εντύπωση προκαλεί η χρήση πέτρας και ξύλου που θυμίζει τη ζαγορίτικη τεχνική.
Γύρω από το χωριό απλώνεται ένα πυκνόφυτο δάσος από καστανιές και οξιές που μπορείτε εύκολα να το εξερευνήσετε με τα πόδια, καθώς υπάρχουν σημαδεμένα μονοπάτια που οδηγούν σε όμορφες βρύσες και τοποθεσίες με θέα. Αξίζει ειδικά αυτήν την εποχή που τα φυλλώματα των δέντρων έχουν πάρει τα ζεστά χρώματα του φθινοπώρου και οι πρώτες βροχές έχουν ζωντανέψει τα ρυάκια και νοτίσει το χώμα.
Από την Καστανερή ο δρόμος θα σας φέρει μετά από 14 χλμ. στο οροπέδιο του Πάικου, όπου σε ύψος 1.200 μ. συναντάμε το βλάχικο χωριό Μεγάλα Λιβάδια. Εξαιρετικά ευχάριστη είναι η διαδρομή που οδηγεί από τα Μεγάλα Λιβάδια στο κεφαλοχώρι του Αρχάγγελου, στον Νομό Πέλλας. Στη συνέχεια μπορείτε να προσεγγίσετε το χωριό Κούπα και να δείτε τις γαλάζιες λιμνούλες και τον μικρό καταρράκτη που κρύβονται σε μια από τις πιο συναρπαστικές γωνιές του Πάικου. Περνώντας από το χωριό Σκρα, γνωστό από τις σκληρές μάχες του Α’ Π. Π., επιστρέφετε στη Γουμένισσα μέσω Αξιούπολης, ακολουθώντας την κοίτη του Αξιού.
9. Κλεισούρα Καστοριάς
Σταθμός καραβανιών
Ο δρόμος που συνδέει τη Φλώρινα με την Καστοριά δίνει πρόσβαση με σύντομες παρακάμψεις σε πολλά σημαντικά χωριά που σήμερα μοιράζονται την ορεινή περιοχή ανάμεσα στους δύο Νομούς.
Ενα από τα πιο ενδιαφέροντα είναι το βλάχικο χωριό της Κλεισούρας που αναπτύσσει τις τέσσερις γειτονιές του σε ύψος 1.170 μέτρων, στα πυκνοδασωμένα πρανή του όρους Μουρίκι. Πρόκειται για ένα σπουδαίο κεφαλοχώρι, γνωστό και σαν Βλαχοκλεισούρα, όπου ζούσαν περισσότερες από 1.000 οικογένειες, το οποίο ευημερούσε κυρίως ως διαμετακομιστικός σταθμός των καραβανιών στα χρόνια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Εκτός από το εμπόριο, οι Κλεισουριώτες ασχολήθηκαν με την κτηνοτροφία και την επεξεργασία της γούνας, ενώ ονομαστά ήταν τα σχολεία τους όπως η Αστική Σχολή, το Ελληνικό Σχολείο, το Αλληλοδιδακτικό, αλλά και η βιβλιοθήκη που περιελάμβανε πάνω από 2.000 τόμους. Σήμερα ενδιαφέρον παρουσιάζει το Εθνολογικό-Λαογραφικό Μουσείο Κλεισούρας, όπου εκτίθενται φορεσιές, όπλα του μακεδονικού αγώνα, υφαντά και ιστορικές εκδόσεις.
Γύρω από το χωριό ξεκινούν μονοπάτια που οδηγούν σε πανέμορφες τοποθεσίες, αλλά και στην κορυφή του Ορους Μουρίκι. Αξίζει να ανηφορίσετε μέχρι το ξωκλήσι του Αγίου Μάρκου και την εκκλησία του Προφήτη Ηλία για να απολαύσετε την εξαίσια θέα. Χαμηλότερα από το χωριό ξεχωρίζει το μοναστήρι της Θεοτόκου.
Αν έχετε όχημα με κίνηση στους τέσσερις τροχούς, ενδιαφέρουσα είναι η διαδρομή που διασχίζει το Ορος Μουρίκι και καταλήγει στο χωριό Βλάστη της Κοζάνης. Να υπολογίζετε ότι θα χρειαστεί να καλύψετε 16 χλμ., εκ των οποίων λιγότερα από δέκα γίνονται σε χωματόδρομο. Προσοχή, μην ακολουθήσετε την παραπάνω διαδρομή αν έχει προηγηθεί χιονόπτωση.
www.ethnos.gr – www.viewsofgreece.gr