Τάσος Τζιωνής: Να αναζητήσουμε κι άλλες μεθόδους και διαδικασίες στο Κυπριακό
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του ΚΩΣΤΑ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ
Το Κυπριακό όμηρος μακρών και χρονοβόρων διαδικασιών, το φυσικό αέριο, όπως και η ένταξη στην Ε.Ε., είναι τα νέα δεδομένα. Πώς προχωρούμε; Τι μπορεί και πρέπει να αλλάξει. Τους προβληματισμούς αυτούς συζητήσαμε με τον πρέσβη Τάσο Τζιωνή, ο οποίος εξαρχής διευκρινίζει ότι οι απόψεις του δεν είναι κατ’ ανάγκη απόψεις του Υπουργείου του αλλά προσωπικές σκέψεις του.
Άκρως ενδιαφέρουσες οι σκέψεις του για το Κυπριακό, δεδομένου ότι υπήρξε βασικός παίκτης στη διαδικασία στην πενταετία 2003-2008, δίπλα στον Πρόεδρο Τάσσο Παπαδόπουλο, αλλά και νωρίτερα ως Διευθυντής Κυπριακού στο Υπουργείο Εξωτερικών.
Σημειώνουμε τη θέση του για την αποστρατικοποίηση, που θεωρεί ξεπερασμένη λόγω και των εξελίξεων στο πεδίο της ενέργειας. Όπως, επίσης και την άποψη του πως μόνο με τον διακοινοτικό διάλογο, δεν μπορεί να υπάρξει λύση, αλλά θα διαιωνίζεται η παρούσα κατάσταση.
– Η ανακάλυψη και η ανάγκη αξιοποίησης του φυσικού αερίου, διαφοροποιεί τις προσεγγίσεις για το περιεχόμενο της λύσης; Κοντολογίς, μπορούμε να συζητούμε με όρους των περασμένων δεκαετιών; Ή κάτι αλλάζει στο Κυπριακό;
– Βεβαιότατα δεν μπορούμε να συζητούμε με όρους προηγουμένων δεκαετιών. Στο κυπριακό πολλά αλλάζουν – κι όχι μόνο λόγω της ανακάλυψης φυσικού αερίου – τα οποία υπαγορεύουν να αλλάξουμε την προσέγγιση μας σε σχέση με το περιεχόμενο της επιδιωκόμενης λύσης.
Ένα παράδειγμα: Μέχρι και την προηγούμενη διαπραγματευτική διαδικασία υπήρξε σύγκλιση ανάμεσα στις δυο πλευρές στο ότι η Κύπρος θα αποστρατικοποιηθεί. Η Τουρκία θεωρεί δεδομένο ότι θα συνεχισθεί η ισχύς των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας προσαρμοσμένων στη νέα κατάσταση πραγμάτων. Με ή χωρίς τις Συνθήκες, η Κύπρος δεν θα είχε στρατό. Αυτό, τώρα, συνδέεται με την ανακάλυψη φυσικού αερίου.
Στο ερευνητικό τεμάχιο 12 της κυπριακής ΑΟΖ έχει ήδη ανακαλυφθεί ένα παγκοσμίου κλάσεως κοίτασμα φυσικού αερίου. Αναμένονται κι άλλες τέτοιες ανακαλύψεις στα επόμενα λίγα χρόνια, ακόμα και πετρελαίου. Αποφασίστηκε να δημιουργήσουμε τερματικό υγροποίησης φυσικού αερίου στον Βασιλικό. Υποθαλάσσιοι αγωγοί θα μεταφέρουν σ’ αυτό φυσικό αέριο από το κοίτασμα και, στο μέλλον, ίσως και από άλλα, δικά μας και γειτονικών χωρών.
Πώς θα προστατεύσουμε αυτές τις υποδομές για να φέρουν ευημερία και ισχύ στο κράτος; Μας συμφέρει να συνεχίσουμε το τροπάρι της αποστρατικοποίησης; Να συζητούμε διατήρηση των Συνθηκών Εγγυήσεως και Συμμαχίας; Να δεχόμαστε στο πλαίσιο λύσης μια χωρίς άμυνα Κύπρο; Μια Κύπρο που θα τελεί υπό τις θανατηφόρους εγγυήσεις της Τουρκίας; Ποιος θα προστατεύει τον λαό μας, τη γη, τις θάλασσες και τους φυσικούς μας πόρους; Θα εναποθέσουμε την ασφάλεια και την άμυνα μας, δηλαδή το παρόν και το μέλλον μας, σε άλλους; Γίνονται τέτοια πράγματα; Και θα νομίζουμε κιόλας ότι έχουμε κράτος, και πλούτο, και πως είναι κιόλας δικά μας; Αυτά, θα πρέπει πλέον να τα ξανασκεφτούμε: κράτος αποστρατικοποιημένο δεν είναι κράτος.
– Από την εμπειρία σας στο Κυπριακό θεωρείτε πως υπάρχει άλλη οδός πλην της πεπατημένης, η οποία ακολουθείται τόσα χρόνια και δεν απέδωσε; Και εννοώ, διαδικαστικά και επί της ουσίας.
– Ακολουθώντας την πεπατημένη οδό, πιστεύω πως το Κυπριακό θα συνεχίσει να οδηγείται σε τελματώδεις και αδιέξοδες καταστάσεις. Η πεπατημένη, δηλαδή η διαδικασία των διακοινοτικών διαπραγματεύσεων, αποτελεί ίσως τη μεγαλύτερη επιτυχία της Τουρκίας στο Κυπριακό μετά την εισβολή. Με αυτήν τη μέθοδο κατάφερε να βγάλει την ουρά της απέξω και όλος ο κόσμος στρουθοκαμηλίζει ότι το πρόβλημα στην Κύπρο είναι μια εσωτερική διαμάχη μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων και ότι, όταν συμφωνήσουν μεταξύ τους, το πρόβλημα θα λυθεί. Κατάφερε, παράλληλα, να συνεχίζεται και να παγιώνεται ανενόχλητα η κατοχή, τόσο που η Τουρκία να μπορεί να ορέγεται τον, δια συμφωνιών, στρατηγικό έλεγχο ολόκληρης της Κύπρου και μέσω αυτής, της ευρύτερης Ανατολικής Μεσογείου.
Η ανακάλυψη υδρογονανθράκων ενίσχυσαν τις ηγεμονικές φιλοδοξίες της. Πιστεύω ειλικρινά πως οι παραδοσιακές διαπραγματεύσεις για λύση δεν μπορούν από μόνες τους να οδηγήσουν σε συμφωνία και η Τουρκία δεν πρόκειται να εγκαταλείψει την Κύπρο σαν αποτέλεσμα μόνο αυτής της διαδικασίας η οποία αποδεδειγμένα διαιωνίζει το Κυπριακό και το μετατρέπει, από πρόβλημα εισβολής και κατοχής, σε ζήτημα διαμοιρασμού εξουσιών (και, τώρα, υδρογονανθράκων). Ας το παραδεχθούμε: επενδύοντας στις διακοινοτικές, επλανήθημεν πλάνην οικτράν.
– Εννοείτε ότι πρέπει να εγκαταλείψουμε το σχήμα των διακοινοτικών διαπραγματεύσεων που διεξάγονται υπό την αιγίδα των ΗΕ;
– Δεν είμαι βέβαιος ότι είναι σοφό να πορευόμαστε ευλαβικά την πεπατημένη οδό και να μην αναζητούμε και άλλες μεθόδους και διαδικασίες για λύση του Προβλήματος μας. Αν μη τι άλλο, ας διερωτηθούμε γιατί η Τουρκία αγκάλιασε απ’ την αρχή τη μέθοδο των «καλών υπηρεσιών» του Γενικού Γραμματέα και γιατί ποτέ δεν την αμφισβήτησε.
Στις διαπραγματεύσεις πρέπει να είμαστε, ευέλικτοι στα διαδικαστικά, και σταθεροί στα θέματα αρχών και ουσίας. Η πλευρά μας υπήρξε, στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του Κυπριακού, ευέλικτη επί της ουσίας και μοιρολατρικά αμετακίνητη και δογματική επί της διαδικασίας. Αλλά, ποτέ και πουθενά ένα διεθνές πρόβλημα δεν λύθηκε μόνο με διαπραγματεύσεις. Χρειάζονται κινήσεις και πρωτοβουλίες εκτός αυτών. Η Τουρκία, την ώρα των διαπραγματεύσεων, ενεργεί πάντα και πέραν του πλαισίου τους, με πρωτοβουλίες, προκλήσεις και νέα τετελεσμένα, κινήσεις αντιπερισπασμού και με εξαγωγή κρίσεων, και διαπραγματεύεται τελικά από θέσεως ισχύος. Κι οι παρέχοντες τις «καλές υπηρεσίες»; Ποιούντες τη νήσσαν, πιέζουν τον αδύνατο. Κι εμείς; Ενίοτε διαμαρτυρόμενοι, ενίοτε σιωπώντες, αλλά διαχρονικά ανεχόμενοι, συνεχίζουμε τις διαπραγματεύσεις για φράσεις και λέξεις και αγωνιζόμαστε για την έξωθεν καλή μαρτυρία.
Πιστεύω πως, ενόψει διαπραγματεύσεων, απαιτείται, κατεπειγόντως, συνολική αναθεώρηση των πεπαλαιωμένων θέσεών μας, τόσο επί της ουσίας του Κυπριακού, όσο και επί της ακολουθουμένης διαδικασίας.
Η Κύπρος αναπτύσσει μια στρατηγική με άξονα τη νέα γεωπολιτική της θέση
– Πολλοί είναι εκείνοι που εκτιμούν πως η Λευκωσία δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί την στρατηγική της υπεραξία. Μήπως οι στρατηγικές συμμαχίες που επιτυγχάνονται την τελευταία περίοδο ανατρέπουν αυτή την εντύπωση;
– Αρχή στρατηγικών συνεργασιών έγινε. Η Κύπρος άρχισε, πιστεύω, να διαδραματίζει σημαντικό περιφερειακό ρόλο στο μέτρο των δυνατοτήτων της, αξιοποιώντας τη νέα γεωπολιτική της θέση, η οποία έχει προκύψει κυρίως ως αποτέλεσμα των εξελίξεων στον τομέα των υδρογονανθράκων στην Ανατολική Μεσόγειο και της λεγόμενης αραβικής άνοιξης. Η Κύπρος πήρε την πρωτοβουλία των κινήσεων στον τομέα της οριοθέτησης αποκλειστικών οικονομικών ζωνών στη Μεσόγειο. Από το 2003 μέχρι το 2010 υπογράψαμε τέτοιες συμφωνίες με τρεις από τις χώρες με τις οποίες έχουμε αντικείμενες ακτές: την Αίγυπτο, τον Λίβανο και το Ισραήλ. Χωρίς τέτοιες συμφωνίες, η χώρα μας δεν θα ‘βγαινε στον δρόμο των υδρογονανθράκων. Καμιά εταιρεία δεν θα ξεκινούσε έρευνες και, προπαντός, δεν θα τρυπούσε τον πυθμένα της θάλασσας μας, για να βρει φυσικό αέριο ή πετρέλαιο, αν δεν ήξερε με βεβαιότητα πού είναι τα ακριβή όρια των ερευνητικών τεμαχίων της.
Ήταν αναμενόμενο ότι, τις οριοθετήσεις και την πρώτη ανακάλυψη φυσικού αερίου στο οικόπεδο 12, θα ακολουθούσαν άλλες συμφωνίες. Με πρωτοβουλία, πάλι της Κύπρου, προωθείται η σύναψη συμφωνιών, με τις χώρες με τις οποίες υπέγραψε συμφωνίες οριοθέτησης, για ρύθμιση των όρων της από κοινού ανάπτυξης και εκμετάλλευσης κοινών κοιτασμάτων· που τέμνονται, δηλαδή, από τη γραμμή οριοθέτησης.
Η Κύπρος αναπτύσσει ήδη μια στρατηγική που έχει άξονα της τη νέα γεωπολιτική της θέση και κέντρο τους υδρογονάνθρακες της Ανατολικής Μεσογείου. Σημασία έχει να συνειδητοποιήσουμε τη νέα πραγματικότητα και να συμπεριφερθούμε «νούσιμα». Η Κυπριακή Δημοκρατία βρίσκεται, για πρώτη φορά στην ιστορία της, στις διεθνείς ειδήσεις, όχι για κάτι δυσάρεστο – το Κυπριακό Πρόβλημα – αλλά για κάτι ευχάριστο και ελπιδοφόρο – τους υδρογονάνθρακες. Να αξιοποιήσουμε λοιπόν αυτή τη νέα κατάσταση που την συνθέτουν τεράστια συμφέροντα τα οποία, επιτέλους, μπορούν να λειτουργήσουν και υπέρ μας.
Είμαι πεπεισμένος πως, από τη νέα αυτή κατάσταση, θα προκύψουν ευκαιρίες και για τη λύση του Κυπριακού που μπορούν να αποσπάσουν την Κύπρο από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό της Τουρκίας και οι οποίες θα της επιτρέψουν να προσβλέπει στην επίτευξη σπουδαίων στόχων, όπως η ουσιαστική κυριαρχία και ανεξαρτησία της σε μια περιοχή αυξανόμενης αλληλεξάρτησης και αναβαθμιζόμενης σημασίας. Πρέπει όμως να αποφασίσουμε να δουλέψουμε σκληρά και μεθοδικά να είμαστε εμείς, και όχι οι ξένοι, οι αφέντες του πλούτου μας, να επενδύσουμε επιτέλους στην άμυνα, τη διπλωματία και, κυρίως, την παιδεία μας. Αλλιώς, το δώρο των υδρογονανθράκων θα γίνει φωτιά να μας κάψει.
– Η Κύπρος μαζί με την Ελλάδα συζητούν συνεργασία με Ισραήλ και Αίγυπτο. Μπορεί αυτό να αποτελέσει ένα άξονα που θα λειτουργήσει υπέρ της σταθερότητας στην περιοχή αλλά και υπέρ των ευρωπαϊκών συμφερόντων;
– Ασφαλώς και μπορεί. Θυμίζω την πρόσφατη υπογραφή τριμερούς Μνημονίου Συναντίληψης μεταξύ της Κύπρου, της Ελλάδας και του Ισραήλ για συνεργασία στους τομείς της ενέργειας και του ύδατος το οποίο άρχισε ήδη να υλοποιείται. Θυμίζω επίσης την, βάσει συνεννόησης των Υπουργών Εξωτερικών Κύπρου-Ελλάδος-Αιγύπτου, έναρξη, στο Κάιρο, στα μέσα Νοεμβρίου, τριμερών πολιτικών διαβουλεύσεων και συνεργασίας οι οποίες θα συνεχιστούν διασπώμενες σε πολλούς επί μέρους τριμερείς και διμερείς διαλόγους και συνεργασίες.
Θυμίζω επίσης την ακόμη πιο πρόσφατη υπογραφή Μνημονίου Συναντίληψης μεταξύ της Κύπρου και της Παλαιστίνης για Συνεργασία στον τομέα της Ενέργειας. Αυτές, και άλλες συμφωνίες, όπως για συνεργασία στους τομείς της Άμυνας, της Έρευνας και Διάσωσης, του Ύδατος κλπ, δημιουργούν ένα πλέγμα ουσιαστικών σχέσεων με τις χώρες της περιοχής και μετατρέπουν τη θάλασσα που μας χώριζε σε θάλασσα που μας ενώνει και τον τομέα των υδρογονανθράκων σε καταλύτη μιας περιφερειακής συνεργασίας με τεράστια στρατηγική σημασία.
Η Κύπρος και η Ελλάδα είναι οι μόνες δυο χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που ανήκουν και στην Ανατολική Μεσόγειο και τις οποίες ενώνει η θάλασσα με εκείνες τις χώρες της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής οι οποίες βρέχονται από τα νερά της Μεσογείου. Τα θαλάσσια σύνορά μας με αυτές είναι τα νοτιότερα και τα ανατολικότερα σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωση. Και αυτό, σας διαβεβαιώνω έχει μεγάλη πολιτική σημασία στις σχέσεις μας με τους γείτονές μας και τους εταίρους μας στην ΕΕ.
Δεν θα επιτραπεί στην Τουρκία να εμποδίσει αξιοποίηση φυσικού πλούτου
– Εξυπηρετεί την Κύπρο η μεταφορά με αγωγούς μέσω Τουρκίας του φυσικού της αερίου; Πόσο «παίζει» αυτό το σενάριο;
– Υπάρχει όντως ενδιαφέρον, κυρίως από εταιρείες, για μεταφορά φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο με αγωγούς στην Τουρκία για κάλυψη αναγκών της ιδίας αλλά και για μεταφορά προς χώρες της ΕΕ. Αν δεν πρόκειται για δικό μας φυσικό αέριο, δεν έχουμε δικαίωμα λόγου σε ποιον θα το πουλήσουν η χώρα κι οι εταιρείες στις οποίες ανήκει. Έχουμε λόγο μόνο αν η μεταφορά θα γίνεται με αγωγό ο οποίος σχεδιάζεται για να διέλθει από το έδαφος της Κύπρου, που περιλαμβάνει τη ζώνη των χωρικών υδάτων της (12 ναυτικά μίλια), ή μέσω της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κύπρου, δηλαδή τη ζώνη που περιβάλλει τα χωρικά ύδατα και εκτείνεται μέχρι τα θαλάσσια σύνορά με τις χώρες οι οποίες έχουν αντικείμενες προς εκείνες της Κύπρου ακτές.
Αν ο αγωγός προορίζεται να περάσει από τα χωρικά ύδατα ή και την ξηρά της Κύπρου (και έχουν προβληθεί σε συνέδρια τέτοια πλάνα), τότε, η Κυπριακή Δημοκρατία, έχοντας κυριαρχία σε αυτές τις περιοχές, έχει απόλυτο δικαίωμα να μην επιτρέψει τη διέλευση του αγωγού. Δηλαδή, δεν μπορεί να περάσει αγωγός από τη χερσαία έκταση της, και δεν πρέπει να τον επιτρέψει, χωρίς λύση του Κυπριακού. Ακόμη και με λύση, η Κύπρος πρέπει να εξετάσει τις συνέπειες μιας στρατηγικής εξάρτησης από την Τουρκία-αγοραστή ή/και διαμετακομιστή.
– Αν ο αγωγός θα περάσει μόνο μέσα από την ΑΟΖ της Κύπρου, δεν μπορούμε να τον απαγορεύσουμε;
– Στην ΑΟΖ το παράκτιο κράτος δεν έχει κυριαρχία αλλά μόνο κάποια δικαιώματα και δικαιοδοσίες. Σημαντικότερα είναι τα κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν κυρίως στην εξερεύνηση και εκμετάλλευση φυσικών πόρων που βρίσκονται στη θάλασσα, στο βυθό και στο υπέδαφος του βυθού. Στην ΑΟΖ ενός κράτους, τα τρίτα κράτη έχουν δικαιώματα που το πρώτο οφείλει να λαμβάνει υπόψη κατά την άσκηση των δικαιωμάτων του και να τα σέβεται.
Ανάμεσα σ’ αυτά είναι και το δικαίωμα των τρίτων κρατών να τοποθετούν υποθαλάσσιους αγωγούς συμμορφούμενα με τους νόμους του παράκτιου κράτους, στο βαθμό που αυτοί συνάδουν με το σχετικό διεθνές δίκαιο. Δηλαδή, αν κάποιος επιθυμεί να περάσει αγωγό από την Κυπριακή ΑΟΖ, θα πρέπει να αποταθεί στην Κυπριακή Κυβέρνηση η οποία υποχρεούται νομικά να εξετάσει την αίτηση και να παραχωρήσει, ακόμη, άδεια, αν και εφόσον διασφαλίζει ότι τα κυριαρχικά και άλλα δικαιώματα και δικαιοδοσίες της στην ΑΟΖ θα τύχουν σεβασμού και ότι οι όροι που θέτει θα γίνουν σεβαστοί. Όλα αυτά προϋποθέτουν πλήρη συνεργασία των ενδιαφερομένων κρατών (της Τουρκίας περιλαμβανομένης) και εταιρειών με την Κυπριακή Δημοκρατία,. Ο καθένας αντιλαμβάνεται τι σημαίνει αυτό στην πράξη.
– Είναι κάποιοι εντός και εκτός Κύπρου, που πιστεύουν ότι δεν μπορούμε να αξιοποιήσουμε το φυσικό αέριο πριν από τη λύση, λόγω των «αναμενόμενων αντιδράσεων» της Τουρκίας. Συμφωνείτε;
– Δεν συμφωνώ. Επενδύονται ήδη ποσά εκατοντάδων εκατομμυρίων ευρώ για την εξερεύνηση του υπεδάφους του βυθού μας. Στις επενδύσεις αυτές εμπλέκονται εταιρείες κολοσσοί, μαζί και οι χώρες τους. ΗΠΑ και Ευρωπαϊκή Ένωση επενδύουν σημαντικό πολιτικό και διπλωματικό κεφάλαιο ώστε να διασφαλίζεται ο απρόσκοπτος και επαρκής ενεργειακός εφοδιασμός της δεύτερης και ενδιαφέρονται με λόγια και με έργα για την επιτυχία του μεγάλου εγχειρήματος στην Ανατολική Μεσόγειο, συνεκτιμώντας και τη σημασία του εγχειρήματος για την ειρήνευση στην περιοχή.
Η πρόοδος και η ευημερία του πλανήτη μας εξαρτάται από την διαθεσιμότητα και επάρκεια ενέργειας. Η Ανατολική Μεσόγειος, υπολογίζεται πως κρύβει στα έγκατα του βυθού της ασύλληπτες ποσότητες υδρογονανθράκων. Η ανακάλυψη, ανάπτυξη και εκμετάλλευσή τους αποτελεί αναγκαιότητα και συμφέρει σε όλο τον κόσμο. Προπαντός, συμφέρει σε όλες τις χώρες της περιοχής. Από την ανάπτυξη και εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό η ανάπτυξη των οικονομιών της περιοχής, η ευημερία των λαών της και, εν τέλει, η επικράτηση συνθηκών, πρώτα, αμοιβαίας ανοχής και στη, συνέχεια, ειρήνης. Είναι εξαιρετικά μεγάλο το διακύβευμα. Εκτιμώ πως δεν θα επιτραπεί στην Τουρκία να εμποδίσει τη δυναμική που αναπτύσσεται. Η σταθερότητα συμφέρει σε όλους.
Αν η Τουρκία τα αντιλαμβανόταν αυτά, θα αντιλαμβανόταν ακόμη ότι της προσφέρεται τώρα ένα σοβαρό και ελκυστικό κίνητρο να φερθεί υπεύθυνα για να λυθεί το Κυπριακό με τρόπο που να συμφέρει σε όλους. Δηλαδή, να αφεθεί η Κύπρος να αποκαταστήσει την ενότητα της σ’ ένα πραγματικά ανεξάρτητο κράτος και να βοηθηθεί να αναδειχθεί ως παράγοντας και πηγή περιφερειακής σταθερότητας και ανάπτυξης.
Να έχουμε επίσης κατά νουν και το εξής: η Κύπρος έχει μια Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη που, μαζί με τα χωρικά ύδατά της, καλύπτουν μια θαλάσσια έκταση που είναι υπερδεκαπλάσια της χερσαίας έκτασης της. Καμιά από τις γειτονικές μας χώρες δεν θα ήθελε να δει την Κύπρο, τις θάλασσες και τον πλούτο της, να τίθενται δια της λύσεως, δηλαδή δια διεθνών συνθηκών, υπό την στρατηγική επιρροή και έλεγχο της Τουρκίας. Σε όλες συμφέρει, η Κύπρος να είναι μια πραγματικά κυρίαρχη και ανεξάρτητη χώρα η οποία να μην τελεί υπό την στρατηγική ομηρία της Τουρκίας ή άλλου κράτους. Συνεπώς ας μη φοβόμαστε τις αντιδράσεις της Τουρκίας. Τόλμη και σύνεση χρειαζόμαστε.