Ενεργειακά όνειρα και πραγματικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο: Αλλάζουν οι ισορροπίες…




Γράφει ο Μιχάλης Μαθιουλάκης*

Η ανακοίνωση από το Ισραήλ στις 19 Φεβρουαρίου δείχνει σε πρώτη όψη εντυπωσιακή: Το Ισραήλ θα εξάγει φυσικό αέριο στην Αίγυπτο αξίας 15 δις δολαρίων και οι διπλωματικές και εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών θα περάσουν πλέον σε ένα νέο αναβαθμισμένο επίπεδο ενισχύοντας την σταθερότητα στην περιοχή.

Κάθε φορά όμως που μια εξέλιξη στα ενεργειακά της Ανατολικής Μεσογείου οδηγεί σε «εντυπωσιακές» και «πρωτοποριακές» μεταβολές σε επίπεδο διεθνούς πολιτικής οφείλει κανείς να τις αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό. Τούτο συμβαίνει επειδή τα πράγματα στις διεθνείς σχέσεις σπανίως είναι τόσο εύκολα και το υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου κάθε άλλο παρά εξαίρεση αποτελεί στον κανόνα.

ΣΕ ΤΡΕΙΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ

Ειδικά με τα ενεργειακά θέματα θα πρέπει πάντα να κρατάμε υπόψη μας ότι επηρεάζονται σχεδόν ισόποσα από τρεις βασικούς παράγοντες: Τα οικονομικά δεδομένα, τις τεχνικές δυνατότητες και τις υφιστάμενες πολιτικές σχέσεις μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών. Η πρόοδος σε ένα ή δύο από τους τρεις αυτούς παράγοντες δεν είναι πάντα αρκετή για να δημιουργήσει εξελίξεις αφού κάθε ένας από αυτούς ξεχωριστά είναι αρκετά ισχυρός για να μπλοκάρει τους άλλους δύο. Ειδικά για την Ανατολική Μεσόγειο, οι σχέσεις ισχύος μεταξύ των κρατών, οι στοχεύσεις που έχουν για το μέλλον, η εικόνα που επιδιώκουν να προβάλουν στο υποσύστημα που ανήκουν και οι σχέσεις τους με μεγαλύτερους δρώντες του διεθνούς συστήματος αποτελούν τον κυρίαρχο από τους τρεις παράγοντες που προαναφέραμε.

Αυτό συμβαίνει εντονότερα στα ενεργειακά θέματα της Ανατολικής Μεσογείου και για ένα ακόμη λόγο: Οι ενεργειακοί πόροι παρέχουν τη δυνατότητα σε ένα κράτος να αυξήσει δραστικά τα επίπεδα κρατικής ισχύος που διαχειρίζεται και έτσι δημιουργούν συνθήκες ανατροπής της ισορροπίας και των ανταγωνισμών ισχύος στην περιοχή. Αυτή η πιθανότητα μετατόπισης φορτίων ισχύος, δημιουργεί παράλληλα και εντάσεις στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό κάθε ενός από τους εμπλεκόμενους κρατικούς δρώντες.

Διαβάζοντας λοιπόν για μια συμφωνία μεταξύ ιδιωτικών εταιριών στο χώρο της ενέργειας, οφείλουμε να αναρωτηθούμε: Είναι ικανή μια οικονομική συμφωνία από μόνη της να παράγει εξελίξεις που θα έχουν σημαντικό αντίκτυπο στους συσχετισμούς ισχύος στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου χωρίς να έχουν προχωρήσει τα θέματα που αφορούν τις σχέσεις ασφαλείας μεταξύ των εμπλεκομένων κρατών; Η απάντηση είναι βεβαίως αρνητική.

Φυσικό αέριο στο Ισραήλ, την Κύπρο και την Αίγυπτο έχει βρεθεί εδώ και αρκετό καιρό και παρά τις κατά καιρούς βαρύγδουπες δηλώσεις και επίσημες συναντήσεις οι εξελίξεις έχουν προχωρήσει με εξαντλητικά αργούς ρυθμούς. Ο λόγος είναι ότι μέχρι στιγμής και οι τρεις από τους προαναφερθέντες παράγοντες αποδεικνύονται προβληματικοί όταν φτάνουμε στη διακρατική διακίνηση του φυσικού αερίου. Γι’ αυτό και έως τώρα, έχουν προχωρήσει μόνο οι σχεδιασμοί της κάθε χώρας για την εσωτερική ενεργειακή της αγορά. Το Ισραήλ ήδη τροφοδοτεί το εσωτερικό του με φυσικό αέριο από το κοίτασμα του Tamar και έχει ξεκινήσει τις διαδικασίες για παράλληλη τροφοδοσία  μέσω των κοιτασμάτων Karish και Tanin τα οποία διαχειρίζεται η ελληνική Energean. H Αίγυπτος από την άλλη πλευρά ξεκίνησε από το Δεκέμβριο του 2017 να τροφοδοτεί την εγχώρια αγορά της από το κοίτασμα Zohr.

ΤΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΙΣΧΥΕΙ

Ας δούμε όμως από κοντά την πρόσφατη συμφωνία μεταξύ των ενεργειακών εταιριών σε Ισραήλ και Αίγυπτο. Όσον αφορά τον οικονομικό παράγοντα η ανακοίνωση προβλέπει ότι οι εταιρίες Noble και Delek θα πουλάνε το ισραηλινό φυσικό αέριο στην αιγυπτιακή Dolphinus σε τιμές που θα συνδέονται με την τιμή του Brent. Με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο να κυμαίνεται στα 7,5 δολάρια ανά εκατομμύριο BTU (ΜΜBTU) η Αίγυπτος θα κινδυνεύει να αγοράζει το Ισραηλινό φυσικό αέριο ακριβότερα από ότι θα τις κοστίζει να εξάγει το δικό της αέριο από το Zohr. Τέτοια επίπεδα τιμών θα μπορούσαν βεβαίως να γίνουν αποδεκτά εφόσον η Αίγυπτος είχε ανάγκη να εισάγει φυσικό αέριο για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες. Άλλωστε αυτό κάνει από το 2014 όπου πλέον η εγχώρια παραγωγή της δεν αρκούσε για να καλύψει τη ζήτηση.

Έως τα τέλη του 2017 και πριν ξεκινήσει η παραγωγή από το Zohr, η Αίγυπτος είχε ετήσια παραγωγή φυσικού αερίου που έφτανε στα 40bcm ενώ η ετήσια κατανάλωση της φτάνει τα 50 bcm δημιουργώντας ανάγκες για εισαγωγές 10 bcm το χρόνο. Με την έναρξη της παραγωγής όμως από το Zohr τον Δεκέμβριο του 2017, η χώρα προχωράει πλέον γρήγορα στην κάλυψη αυτού του κενού καθώς η ετήσια παραγωγή είναι προγραμματισμένο να φτάσει τα 10 bcm τον Ιούνιο του 2018 και τα 25 bcm έως τα μέσα του 2019. Ήδη δηλαδή, έως το τέλος του 2018 η Αίγυπτος θα είναι αυτάρκης σε φυσικό αέριο ενώ η σταθεροποίηση της παραγωγής του Zohr το 2019 αφήνει και «περίσσευμα» 15bcm το χρόνο και για να καλυφθεί η αυξανόμενη ζήτηση στο εσωτερικό και παράλληλα να ξεκινήσουν οι πρώτες εξαγωγές με τη μορφή LNG από τις δύο υφιστάμενες εγκαταστάσεις υγροποίησης που διαθέτει η χώρα στο Idku και την Damietta.

Παρά τις σχετικές επίσημες ανακοινώσεις λοιπόν, θα πρέπει να περιμένουμε ότι αν ποτέ προχωρήσει η εν λόγω συμφωνία, αυτή θα αφορά πωλήσεις ισραηλινού αερίου στην Αίγυπτο προς υγροποίηση και εξαγωγή. Σε κάθε περίπτωση, μια τέτοια συνθήκη βοηθάει στη συνεργασία των δύο χωρών, σε καμία όμως περίπτωση δεν προσδίδει τέτοιο ειδικό βάρος στις σχέσεις των δύο χωρών όπως θα είχε η τροφοδοσία ισραηλινού αερίου στο εσωτερικό της Αιγύπτου.

Και σε τεχνικό επίπεδο όμως, φαίνεται να υπάρχουν προβλήματα στην εφαρμογή  της εν λόγω συμφωνίας η οποία προβλέπει τη μεταφορά του ισραηλινού αερίου μέσω της αντιστροφής ροής του αγωγού EMG (East MediterraneanGas) που είναι ο υφιστάμενος αγωγός που ενώνει τις δύο χώρες. Τα προβλήματα από συνεχείς τρομοκρατικές επιθέσεις στον αγωγό στο Σινά κατά το παρελθόν, οδήγησαν στη διακοπή εξαγωγών αιγυπτιακού φυσικού αερίου προς το Ισραήλ το 2012 και αποτέλεσαν την αρχή της δικαστικής διαμάχης μεταξύ των δύο χωρών που οδήγησε στην απόφαση μετά από διεθνή διαιτησία για καταβολή αποζημίωσης 2 δις δολαρίων από την Αίγυπτο στο Ισραήλ. Η ασφάλεια του EMG -και οποιουδήποτε νέου αγωγού μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου- αποτελεί λοιπόν βασικό θέμα για την πραγματοποίηση της οποιασδήποτε συμφωνίας και οι εγγυήσεις που μπορούν να δοθούν για την απρόσκοπτη λειτουργία του είναι πραγματικά περιορισμένες.

ΓΙΑΤΙ ΤΩΡΑ;

Για όλους τους παραπάνω λόγους, θα πρέπει να θεωρούμε αρκετά δύσκολη την ολοκλήρωση της εν λόγω συμφωνίας. Ας μη ξεχνάμε άλλωστε ότι η ίδια συμφωνία μεταξύ των Noble, Delek και Dolphinus είχε αναγγελθεί εξίσου πανηγυρικά και το 2015 και βεβαίως δεν προχώρησε ποτέ.

Γιατί λοιπόν έχουμε μια τέτοια ανακοίνωση αυτή την εποχή;

Σίγουρα για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό αποτέλεσε μια ωραία στιγμή στην πολιτική του καριέρα να ανακοινώνει στην τηλεόραση τα δισεκατομμύρια εισπράξεων από φυσικό αέριο που θα διοχετευθούν για την παιδεία, υγεία και κοινωνική πρόνοια. Σίγουρα επίσης ήταν ευπρόσδεκτη για την Delek η κατά σχεδόν 20% αύξηση στη χρηματιστηριακή τιμή της την μέρα μετά την ανακοίνωσητης συμφωνίας. Αυτά όμως τα αποτελέσματα θα μπορούσαν να είχαν παραχθεί οποτεδήποτε και να γινόταν μια τέτοια υπεραισιόδοξη ανακοίνωση. Γιατί τώρα λοιπόν;

Η απάντηση στο ερώτημα μας συνδέεται με εξελίξεις εκτός των συνόρων των δύο χωρών και αφορά την Κύπρο. Το στοιχείο που παράγει εξελίξεις στην περιοχή δεν είναι άλλο από τα πρώτα αποτελέσματα στο κοίτασμα Καλυψώ της Κύπρου. Σύμφωνα με τις πρώτες ενδείξεις, η ιταλική ΕΝΙ έχει ανακαλύψει αποθέματα πάνω από 170bcm γεγονός που σχεδόν διπλασιάζει το ενεργειακό δυναμικό της Κυπριακής Δημοκρατίας από τα αρχικά 230 bcm της Αφροδίτης σε πάνω από 400bcm.

Η εξέλιξη αυτή αναγκάζει όλους τους κρατικούς δρώντες στην Ανατολική Μεσόγειο να αφυπνιστούν καθώς οι μαζικές εξαγωγές φυσικού αερίου μπορούν να γίνουν πλέον πραγματικότητα. Σε αυτό το σημείο ξεκινά και ο μεταξύ τους ανταγωνισμός καθώς αναλόγως το κανάλι διανομής που θα επιλεγεί και τις ποσότητες που θα μπορέσει να εξάγει ο καθένας θα επηρεαστούν και οι συσχετισμοί ισχύος στην περιοχή.

Ο τρίτος λοιπόν και πλέον σημαντικός παράγοντας -το διεθνοπολιτικό πλαίσιο- αυξάνει ταχύτατα το ειδικό του βάρος στα ενεργειακά θέματα της Ανατολικής Μεσογείου μετά τα αποτελέσματα στην Καλυψώ. Το Ισραήλ θέλει να εξασφαλίσει πρόσβαση στις αιγυπτιακές μονάδες LNG πριν αυτές φτάσουν σε πληρότητα από αιγυπτιακό και κυπριακό φυσικό αέριο. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο η Κύπρος έσπευσε μόλις χθες να δηλώσει μέσωτου κ. Λακκοτρύπη ότι προχωράει στη σύναψη συμφωνίας με το Καϊρο για πωλήσεις κυπριακού φυσικού αερίου στην Αίγυπτο προς υγροποίηση και εξαγωγή.

ΚΑΝΑΛΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗΣ & ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ

Ο ενεργειακός ανταγωνισμός αναμένεταινα ενισχυθεί σημαντικά τα επόμενα δύο χρόνια και κομβικό σημείο σε αυτόν παίζει το συνολικό ενεργειακό δυναμικό της Κύπρου. Οι αλλαγές που παράγουν οι ενδείξεις από την Καλυψώ είναι εμφανείς και στην επιλογή των καναλιών διανομής του φυσικού αερίου.

Μόλις την προηγούμενη εβδομάδα στα πλαίσια του διεθνούς συνεδρίου Athens Energy Forum δύο Κύπριοι και ένας Αιγύπτιος αξιωματούχοι αναφέρθηκαν στην πιθανότητα δημιουργίας του Τερματικού Σταθμού Υγροποίησης Φυσικού Αερίου (LNG Train) στον Βασιλικό Κύπρου ενώ πρόσφατες αναφορές έγιναν και από τον κύπριο υπουργό ενέργειας. Θυμίζουμε ότι τα τελευταία χρόνια το εν λόγω project είχε μείνει στα αζήτητα καθώς μόνο το κοίτασμα Αφροδίτη δεν αποτελούσε οικονομικά βιώσιμη λύση για την τροφοδοσία ενός LNG Train και όλες οι διαπραγματεύσεις περιστρεφόταν γύρω από τον περίφημο αγωγό East Med.Η επιλογές μεταξύ των διαφόρων καναλιών διανομής του φυσικού αερίου δημιουργούν μετατοπίσεις φορτίων πολιτικής ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο και πλέον όλοι οι εμπλεκόμενοι κρατικοί δρώντες κινητοποιούνται ώστε να μη υποστούν αρνητικές συνέπειες από τις εξελίξεις. Η Ελλάδα και η Τουρκία για παράδειγμα επηρεάζονται σημαντικά αν αντί για τον αγωγό East Med προτιμηθεί τελικά η λύση ενός LNG Train.

ΟΙ ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

Καθώς όμως φουντώνει η ανασφάλεια και ο ανταγωνισμός μεταξύ των κρατικών δρώντων στην περιοχή, η Κύπρος και το Ισραήλ οφείλουν να αναρωτηθούν εάν αυτός είναι ο ενδεδειγμένος δρόμος για το ενεργειακό τους μέλλον. Το Ισραήλ οφείλει να αναγνωρίσει ότι τα συμφέροντα του εξυπηρετούνται καλύτερα αν προχωρήσει σε από κοινού προώθηση των εξαγωγών της με την Κύπρο είτε μέσω του East Med είτε -πολύ καλύτερα- μέσω του LNG Train στον Βασιλικό. Η δε Κύπρος οφείλει να διαχειριστεί στο μέλλον πολύ προσεκτικά τα ενεργειακά της θέματα. Η πολιτική ισχύς που δυνητικά θα μπορούσε να αποκομίσει η Λευκωσία από τα νέα επίπεδα ενεργειακών πόρων που θα κληθεί να διαχειριστεί διαταράσσει τους συσχετισμούς ισχύος Κύπρου-Αθήνας με την Τουρκία σε τέτοιο βαθμό που σχεδόν εξαναγκάζει την Τουρκία να αντιδράσει.

Τα πρόσφατα φαινόμενα με τις τουρκικές NAVTEX συνδέονται απολύτως με αυτή ακριβώς τη διατήρηση της υφιστάμενης ισορροπίας ισχύος.Θα είναι τραγικό λάθος της Λευκωσίας να θεωρήσει ότι οι αυξημένες ποσότητες φυσικού αερίου που ενδεχομένως βρει εντός της ΑΟΖ της, θα δημιουργήσουν αυτομάτως κάποιο αόρατο πλέγμα προστασίας για την Κυπριακή Δημοκρατία.

Η Λευκωσία οφείλει να δημιουργήσει ουσιαστικά συμφέροντα στην Κύπρο σε δρώντες με αξιόπιστα επίπεδα σκληρής ισχύος και ικανότητα προβολής αυτής της ισχύος. Οι μόνοι δύο δρώντες με αυτές τις ικανότητες είναι το Ισραήλ και οι ΗΠΑ. Τις κινήσεις των ΗΠΑ οφείλει η Λευκωσία να τις μετρήσει σε σχέση με την έναρξη των γεωτρήσεων από την αμερικανική ExxonMobil στα τέλη του 2018. Για τις κινήσεις του Ισραήλ όμως, οι επιλογές της Λευκωσίας είναι μονόδρομος: Από κοινού προώθηση των εξαγωγών Κύπρου-Ισραήλ και κίνητρα για μετοχική συμμετοχή του Ισραήλ -με παροχή γενναίων προνομίων- σε ένα LNG Train στον Βασιλικό.

Η εποχή όπου Ισραήλ, Κύπρος, Αίγυπτος, Λίβανος και Ελλάδα βρισκόταν σε ύπνωση όσον αφορά τα ενεργειακά θέματα στην Ανατολική Μεσόγειο έχει πλέον παρέλθει. Η επαναφορά στην πραγματικότητα μπορεί να αποδειχθεί σκληρή για όσους αργήσουν να ξυπνήσουν καθώς το τραίνο -της μεταβολής στις ισορροπίες ισχύος- έχει ήδη ξεκινήσει και είναι αμφίβολο αν θα προλάβουν όλοι να επιβιβαστούν…

  • Ο Μιχάλης Μαθιουλάκης είναι Αναλυτής Ενεργειακής Στρατηγικής και Ακαδημαϊκός Διευθυντής του Greek Energy Forum

 

Hellasjournal - Newsletter


%d bloggers like this: