Το ιρακινό κράτος σε κρίσιμη καμπή: Οι Κούρδοι σε οπισθοχώρηση μετά το δημοψήφισμα
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Γράφει ο Γιώργος Καζαντζής
Η ανακήρυξη δημοψηφίσματος για την κουρδική ανεξαρτησία και την δημιουργία κουρδικού κράτους στα εδάφη του βορείου Ιράκ σηματοδότησε την αρχή μιας πολύπλοκης και πολύπλευρης διένεξης η κατάληξη της οποίας θα κρίνει το μέλλον όχι μόνο του ιρακινού κράτους αλλά της Μέσης Ανατολής ευρύτερα.
Οι Αμερικανοί πολύ σύντομα εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην κουρδική πρωτοβουλία ενώ παράλληλα Τουρκία και Ιράν λόγω της ύπαρξης έντονου κουρδικού στοιχείου στα εδάφη τους προειδοποίησαν όπως ήταν αναμενόμενο με επέμβαση εάν οι Κούρδοι προχωρούσαν σε ανεξαρτησία. Ουδείς υποστήριξε το κουρδικό εγχείρημα πλην του Ισραήλ, το οποίο έχει συμφέρον από το ενδεχόμενο κουρδικής κρατογένεσης που θα δύνατο να λειτουργήσει ως ανάχωμα στην ιρανική επιρροή αλλά και να αποτελέσει μια φιλική προς το Ισραήλ νησίδα σε μια πάγια εχθρική προς αυτό περιοχή.
Η ανταπόκριση των Ιρακινών Κούρδων στο δημοψήφισμα ήταν πρωτοφανής, αφού χιλιάδες κόσμου συνέρρεε καθημερινά στις εκδηλώσεις για την κουρδική ανεξαρτησία ενώ στις 25 Σεπτεμβρίου ,ημερομηνία διεξαγωγής του δημοψηφίσματος, το κλίμα στις κουρδικές περιοχές ήταν εορταστικό. Αμέσως μετά ωστόσο από την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων (92% υπέρ ανεξαρτησίας) οι ιρακινές και τουρκικές ένοπλες δυνάμεις ξεκίνησαν από κοινού ασκήσεις στα τουρκικο-ιρακινά σύνορα[1], ενώ μια σειρά κρατών μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ ανακοίνωναν πως δεν θα αναγνωρίσουν το κουρδικό δημοψήφισμα. Δύο εβδομάδες περίπου αργότερα, η κατάσταση έχει αντιστραφεί για τους Κούρδους οι οποίοι χάνουν εδάφη, αφού οι ιρακινές ένοπλες δυνάμεις μαζί με τις υποστηριζόμενες από το Ιράν σιιτικές ένοπλες ομάδες Hashd al-Shaabi έχουν θέσει υπό τον έλεγχό τους την πλούσια σε πετρέλαιο περιοχή του Κιρκούκ τα συνοριακά περάσματα και τους κύριους οδικούς άξονες προς Συρία.
Το Κιρκούκ είναι ζωτικού χαρακτήρα ζήτημα για τους Κούρδους αφού η εκμετάλλευση του πετρελαίου από τις μονάδες εξόρυξης του Κιρκούκ και η πώλησή του στην Τουρκία μέσω του αγωγού Kirkuk-Ceyhan καθιστούσε βιώσιμη οικονομικά την κουρδική οντότητα αποφέροντας τεράστια κέρδη στην Περιφερειακή Κουρδική Κυβέρνηση (KRG). Το ζήτημα του Κιρκούκ ήταν ένας από τους κυριότερους λόγους για τους οποίους οι σχέσεις κεντρικής κυβέρνησης της Βαγδάτης και Κούρδων είχαν επιδεινωθεί το τελευταίο διάστημα. Οι Κούρδοι ήδη από το 2014 με την βοήθεια του διεθνούς συνασπισμού και κυρίως των ΗΠΑ απώθησαν τους τζιχαντιστές από περιοχές που πριν την εμφάνιση της οργάνωσης Daesh (ISIS) ανήκαν στην κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης δηλαδή στο ιρακινό κράτος. Για τους Ιρακινούς η συμπερίληψη αυτών των περιοχών από τους Κούρδους στο δημοψήφισμα ήταν παραβίαση μιας κόκκινης γραμμής και θεωρήθηκε φυσικά εχθρική ενέργεια.
Η προέλαση των ιρακινών ενόπλων δυνάμεων και των σιιτών μέχρι αυτή τη στιγμή λαμβάνει χώρα σε αυτές ακριβώς τις περιοχές αφού έχει εξασφαλιστεί ο έλεγχος του Κιρκούκ συμπεριλαμβανομένης της στρατιωτικής βάσης Κ1. Στο κουρδικό στρατόπεδο υπάρχει έντονο αίσθημα προδοσίας όχι μόνο λόγω της αμερικανικής στάσης τήρησης «ίσων αποστάσεων» από τις δύο πλευρές αλλά κυρίως λόγω της φυγής χωρίς αντίσταση ,από τις περιοχές ανάπτυξης του ιρακινού στρατού, των Κούρδων μαχητών Peshmerga που ελέγχονται από τα δύο κύρια κουρδικά κόμματα KDP και PUK. Οι Κούρδοι θεωρούν πως οι πολιτικές τους ηγεσίες τους έφεραν ενώπιον μιας καταστροφής ενώ μέχρι πολύ πρόσφατα τους υπόσχονταν κράτος.
Μεταξύ των δύο κύριων κουρδικών κομμάτων από το ξημέρωμα της 16ης Οκτωβρίου όταν το Κιρκούκ πέρασε σε ιρακινό έλεγχο ανταλλάσσονται εχθρικά μηνύματα και κατηγορίες για προδοσία ενώ το τρίτο κουρδικό κόμμα Gorran καλεί σε παραίτηση τον Massoud Barzani από την προεδρία της KRG και απαιτεί εκλογές.[2]
Οι σχέσεις των κουρδικών οργανώσεων στο Ιράκ έχουν επιδεινωθεί λόγω των εξελίξεων σε επικίνδυνο βαθμό, σε σημείο που Κούρδοι αξιωματούχοι καλούν σε ενότητα με πολύ μεγάλη πλέον συχνότητα. Αυτή η εξέλιξη ωστόσο δεν προκαλεί έκπληξη, αφού για μια σειρά αιτιών όπως α/ η παρουσία του PKK στο ιρακινό Κουρδιστάν β/ οι πολύ στενοί (τουλάχιστον μέχρι την ημέρα του δημοψηφίσματος) δεσμοί του Barzani και του κόμματός του (KDP) με το τουρκικό κράτος και γ/οι κατηγορίες για νεποτισμό και κακοδιαχείριση των οικονομικών της KRG από τα αντιπολιτευόμενα κόμματα κατά του Barzani και του KDP ανέδειξαν από το παρελθόν την μη ύπαρξη σύμπλευσης και ενότητας στο εσωτερικό των Κούρδων η οποία αποτελεί μέχρι σήμερα την μεγαλύτερη τροχοπέδη των φιλοδοξιών τους [3].
Η κυβέρνηση του Abadi στην Βαγδάτη επιθυμεί όπως έχει διακηρύξει να διατηρήσει το Ιράκ ως ενιαίο κράτος καθιστώντας το μελλοντικά βιώσιμο. Είναι σαφές πως αυτή η επιθυμία αντιμετωπίζει πολλές προκλήσεις μια εκ των οποίων το ενδεχόμενο μιας κουρδικής απόσχισης. Επιπλέον, δεν θα πρέπει να λησμονάται πως η ανάπτυξη των τζιχαντιστών της Daesh βρήκε πρόσφορο έδαφος στις περιοχές με έντονο σουνιτικό στοιχείο. Οι σιιτικές κυβερνήσεις που προέκυψαν μετά την πτώση του Saddam Hussein και την αμερικανική επέμβαση ακολούθησαν εκδικητικές πολιτικές απέναντι σε αυτούς τους πληθυσμούς διατηρώντας την ένταση στο εσωτερικό του κράτους και διευρύνοντας το χάσμα μεταξύ σουνιτών και σιιτών.
Αυτή τη στιγμή, οι τζιχαντιστές χάνουν συνεχώς εδάφη και οι σιιτικές ένοπλες ομάδες Hashd al Shaabi αναβαθμίζουν την ισχύ τους στο Ιράκ. Η υποχώρηση των τζιχαντιστών ωστόσο δεν συνεπάγεται εξάλειψη των ακραίων ισλαμιστικών ομάδων που δρουν στις σουνιτικές περιοχές. Η Al-Qaeda του Ιράκ (AQI) συνεχίζει να δρα και ενισχύεται στρατολογώντας πρώην μέλη της Daesh(ISIS), ενώ ακόμα δύο τουλάχιστον ομάδες αναβαθμίζουν την δύναμη τους. To JRTN (Army of the Men of the Naqshbandi Order ) και το MCIR (General Military Council for Iraqi Revolutionaries) ισχυροποιούνται στις περιφέρεις Anbar, Ninewa ,Mosul και Diyala. Η ιρακινή κυβέρνηση μέσω του Αbadi γνωρίζει πως ένας ακόμα γύρος στην σύγκρουση σιιτών – σουνιτών σε ιρακινό έδαφος μπορεί να μηδενίσει τις πιθανότητες διατήρησης ενιαίου ιρακινού κράτους. Στο «στοίχημα» του ενιαίου Ιράκ, φαίνεται πως έχει την βοήθεια των ΗΠΑ και της Σαουδικής Αραβίας αλλά και άλλων κρατών όπως η Γαλλία[4].
Οι Αμερικανοί διακηρύσσουν την επιθυμία τους για ενιαίο ιρακινό κράτος ενώ η Σαουδική Αραβία προέβη σε μια ενδιαφέρουσα κίνηση (προσγείωση σαουδαραβικού αεροσκάφους στο Ιράκ μετά από 27 χρόνια με εμπορικούς αντιπροσώπους πιθανότατα)[5] λίγους μήνες μετά την επίσκεψη του Ιρακινού σιίτη κληρικού Muqtada al -Sadr στην Σαουδική Αραβία που ξάφνιασε άπαντες [6].
Το νέο πλαίσιο που διαμορφώνεται προϊδεάζει για μια ακόμα προσπάθεια διατήρησης ιρακινού κράτους ενόψει των εκλογών που έχουν προγραμματιστεί για το 2018. Σε αυτές τις εκλογές αναμένεται μεγαλύτερη αντιπροσώπευση των σουνιτικών πληθυσμών, λαμβανομένου υπόψιν πως στο σημερινό ιρακινό κοινοβούλιο επικρατεί το σιιτικό στοιχείο μέσω του σχηματισμού National Iraqi Alliance και εν συνεχεία το κουρδικό με τον συνασπισμό DPAK . Ο Abadi με τις ενέργειές του στο κουρδικό ζήτημα και στην μάχη κατά των τζιχαντιστών αναβαθμίζει την δημοφιλία του στους Ιρακινούς, ενώ παραμένει ένας σημαντικός για τις ΗΠΑ συνομιλητής παρά τις σχέσεις της κυβέρνησής του με το σιιτικό Ιράν που εν πολλοίς όμως είναι αναπόφευκτες.
Επιθυμεί πλέον να περιορίσει τις σιιτικές ένοπλες ομάδες τις οποίες νομιμοποίησε πριν μερικούς μήνες, θέτοντας τις βάσεις για μια πολύπλευρη συζήτηση μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων της χώρας συμπεριλαμβανομένων των Κούρδων τους οποίους καλεί πλέον σε συζήτηση για το μέλλον της χώρας.
Αυτό που προκύπτει πλέον είναι μια προσπάθεια των ΗΠΑ να περιορίσουν την επιρροή του σιιτικού Ιράν μέσω πολιτικών διαδικασιών διαπιστώνοντας πως στο πεδίο η σιιτική παρουσία έχει ενισχυθεί σημαντικά. Η ένωση στο πεδίο της Τεχεράνης με την Βηρυτό αποτέλεσε έναν πάγιο στόχο του Ιράν και των συμμάχων του στην περιοχή και πλέον ο στρατός του Assad έχει φτάσει στο Deir Ezzor και οι σιίτες μαχητές από την πλευρά του Ιράκ έχουν φτάσει στα ιρακινο-συριακά σύνορα. Η νέα αυτή κατάσταση δημιουργεί έντονες ανησυχίες στο Ισραήλ. Ένα ιρακινό κράτος λειτουργικό θα είναι σε θέση να ανακόψει αυτή την ιρανική επιρροή με αμερικανική βεβαίως υποστήριξη. Εάν ωστόσο δεν καταφέρει ο Abadi αυτόν τον φιλόδοξο στόχο μια νέα σύγκρουση σιιτών-σουνιτών φαντάζει αναπόφευκτη. Οι Κούρδοι ίσως τότε έχουν άλλη μια ευκαιρία να αποκοπούν δημιουργώντας ένα κουρδικό κράτος, υπό την προϋπόθεση να μην έχουν οδηγηθεί σε εσωτερικές αναταράξεις μέχρι τότε.
Συνοψίζοντας, η κυβέρνηση Barzani στο ιρακινό Κουρδιστάν δεν έλαβε υπόψιν τις προειδοποιήσεις των συμμάχων της και οδήγησε τους Κούρδους σε μία οπισθοχώρηση η οποία φέρνει στην επιφάνεια πλέον τις σημαντικές εσωτερικές τους αδυναμίες. Τουρκία, Ιράν και Ιράκ εκμεταλλεύτηκαν την συγκυρία για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα τα οποία συμπίπτουν στην αποτροπή δημιουργίας κουρδικού κράτους.
Η πρόκληση πλέον για το Ιράκ θα είναι να συγκρατήσει τις τάσεις σύγκρουσης σιιτών και σουνιτών στο εσωτερικό του και να ισορροπήσει μεταξύ περιφερειακών δυνάμεων όπως η Σαουδική Αραβία και το Ιράν οι σχέσεις των οποίων είναι έντονα εχθρικές. Η ιρανική επιρροή ενισχύεται από τις εξελίξεις στην Συρία και στο Ιράκ ,δημιουργεί έντονη ανησυχία στο Ισραήλ ενώ έρχεται σε αντίθεση με τα συμφέροντα των ΗΠΑ και των σουνιτικών δυνάμεων της Μέσης Ανατολής όπως η Τουρκία και η Σ.Αραβία.
Η αποτροπή δημιουργίας κουρδικού κράτους δημιουργεί μια νέα πραγματικότητα όπου τα συμφέροντα Τουρκίας και Ιράν παύουν να ταυτίζονται και γίνονται ανταγωνιστικά. Σε αυτή τη νέα πραγματικότητα ο ρόλος των σουνιτών στο Ιράκ θα είναι καθοριστικός. Μια διευρυμένη σουνιτική πολιτική αντιπροσώπευση θα μπορούσε να θέσει τις βάσεις για τον περιορισμό της ιρανικής ισχύος εκεί, ενώ μια εκ νέου επιθετική προς τους σουνίτες σύνθεση στο ιρακινό κοινοβούλιο με έντονη ιρανική επιρροή πιθανότατα θα διαλύσει τις όποιες ελπίδες των Ιρακινών για ενιαίο κράτος.
[1] http://www.hurriyetdailynews.com/iraqi-soldiers-join-turkish-exercises-near-shared-border-.aspx?pageID=238&nID=118403&NewsCatID=352 Iraqi soldiers join Turkish exercises near shared border
[2] https://twitter.com/Gorranparty
[3] http://mignatiou.com/2016/12/diaspasmeni-i-kourdi-se-krisimi-sigkiria-eftase-i-stigmi-tou-enieou-kourdikou-kratous/ Διασπασμένοι οι Κούρδοι σε κρίσιμη συγκυρία: Έφτασε η στιγμή του ενιαίου κουρδικού κράτους;
[4] http://www.france24.com/en/20171005-france-macron-iraq-abadi-mediation-kurds France’s Macron says Iraqi unity ‘essential’, offers to mediate with Kurds
[5] https://www.reuters.com/article/us-iraq-saudi-flights/saudi-airplane-arrives-in-baghdad-first-time-in-27-years-idUSKBN1CN1N6 Saudi airplane arrives in Baghdad, first time in 27 years
[6] http://www.aljazeera.com/news/2017/07/iraq-muqtada-al-sadr-rare-saudi-visit-170731073908238.html Iraq’s Muqtada al-Sadr makes rare Saudi visit
- Ερευνητής – Κέντρο Ανατολικών Σπουδών Πάντειο Πανεπιστήμιο