Ένας δυναμικός Πάπας κάτω απ’ όλους τους ουρανούς: Όλοι οι ηγέτες αναζητούν την εύνοιά του
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Μπορούμε να το κάνουμε και θα το κάνουμε διαβεβαιώνει ο Μακρόν για την τελετή των Ο.Α. στο Σηκουάνα: Καλού κακού ανακοινώνει έκτακτα σχέδια κατά της τρομοκρατίας
Οι παίκτες και οι ενόψει Ευρωεκλογές: Σε αυτόν τον αγώνα αλληλοεξόντωσης, θα ακούσουμε κάθε λογής υπερβολές και ανοησίες… Πόσοι υποψήφιοι γνωρίζουν ξένη γλώσσα;
Της Μπερναντέτ Σοβαζέ
Καύκασος, Λατινική Αμερική… Σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, ο ποντίφικας καταγίνεται με τα εγκόσμια. Και δηλώνει την πρόθεσή του να φέρει στο προσκήνιο τους φτωχούς και τους αδικημένους του πλανήτη.
2 Ιουνίου, ώρα είναι 17.10. Ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έχει τηλεφωνικό ραντεβού με τον πάπα Φραγκίσκο. Είναι η πρώτη φορά που θα συνομιλήσουν. Το ζήτημα προέκυψε γρήγορα μετά την ανακοίνωση, από τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, της πρόθεσής του να αποσυρθεί από τη συμφωνία του Παρισιού. Για τον αρχηγό του γαλλικού κράτους, ο χρόνος πιέζει. Πρέπει να επιστρέψει άρον-άρον από το Εθνικό Κέντρο Διαστημικών Μελετών (Cnes) όπου συνομίλησε μέσω βιντεοδιάσκεψης με τον αστροναύτη Τομά Πεσκέ ο οποίος μόλις κατέβηκε από το διάστημα.
Ο Μακρόν φτάνει στην ώρα του. Η συνομιλία είναι σύντομη, κάπου δέκα λεπτά. «Ο στόχος ήταν να έχουμε τη στήριξη του πάπα ώστε να αποφύγουμε να ακολουθήσουν το παράδειγμα των ΗΠΑ άλλες χώρες και να θελήσουν κι εκείνες να αποσυρθούν από τη συμφωνία του Παρισιού», εξηγεί μια διπλωματική πηγή.
Το τηλεφώνημα αυτό μαρτυρά την αναγνωρισμένη διπλωματική επιρροή του Φραγκίσκου. «Ο πάπας, είναι κατά κάποιον τρόπο ο εφημέριος των αρχηγών κρατών», χαριτολογεί ένας διπλωμάτης από τη Ρώμη. Ο Ουρουγουανός Γκουσμάν Καρικίρι, παλιά καραβάνα της ρωμαϊκής κουρίας, επιβεβαιώνει το πολιτικό κύρος του ποντίφικα: «Όλοι οι Λατινοαμερικάνοι αρχηγοί κρατών ήρθαν να τον δουν εδώ, στη Ρώμη, ορισμένοι μάλιστα τέσσερις-πέντε φορές». Καθισμένος στο σαλονάκι δίπλα στο γραφείο του, στην οδό ντέλα Κοντσιλιατσιόνε, σε απόσταση μερικών εκατοντάδων μέτρων από το Βατικανό, ο Γκουσμάν Καρικίρι ξέρει για ποιο πράγμα μιλάει. Ως αντιπρόεδρος της παπικής επιτροπής για τη Λατινική Αμερική, είναι ένας από τους έμπιστους του πάπα Φραγκίσκου, του φίλου του εδώ και σαράντα χρόνια. Και ο Φραγκίσκος τον συμβουλεύεται σχεδόν καθημερινά.
Με τον Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία ανανέωσε την εικόνα του πολιτικού πάπα, σε αντίθεση με τον προκάτοχό του, τον Βενέδικτο ΙΣτ΄, που ασχολείτο πρωταρχικά με τη θεολογία και με την επαναφορά του θεσμού στην τάξη. «Η Αγία Έδρα έχει και πάλι γεωοπολιτικό βάρος, όπως συνέβαινε και επί Ιωάννη Παύλου Β΄», αναλύει ο Αντρέα Τορνιέλι, ο υπεύθυνος του Vatican Insider, του ενημερωτικού ιστοτόπου για θέματα παποσύνης. «Το μεγάλο πάθος του Μπεργκόλιο ήταν ανέκαθεν η πολιτική», περιγράφει ένας από τους πρώην συνεργάτες του στο Μπουένος Άιρες. Στο γραφείο της αρχιεπισκοπής, που βλέπει στην Πλατεία Μαΐου, το νευραλγικό κέντρο εξουσίας της Αργεντινής, συνήθιζε να δέχεται συνδικαλιστές και πολιτικούς, να απολαμβάνει μια επιρροή που ενοχλούσε, ή και ανησυχούσε, την εκάστοτε εξουσία. Σήμερα στη Ρώμη, από το παράθυρό του στο Βατικανό, απευθύνεται σε ολόκληρο τον πλανήτη.
Ένα πολύ κριτικό βλέμμα
Εδώ και τέσσερα χρόνια, ο Φραγκίσκος άλλαξε το κέντρο βαρύτητας του Καθολικισμού και ταυτόχρονα, τη γεωπολιτική της Εκκλησίας. «Έβγαλε το Βατικανό από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου», αναλύει ο μελετητής του Βατικανού Ιάκοπο Σκαραμούτσι. Για τον Ιωάννη Παύλο Β΄ και τον Βενέδικτο ΙΣτ΄, το μέλλον του χριστιανισμού παιζόταν ουσιαστικά στο ευρωπαϊκό έδαφος. Αυτό δεν ισχύει πλέον. Ο Φραγκίσκος έχει επίσης πολύ κριτικό βλέμμα. Στις 14 Νοεμβρίου 2014, ενώπιον του Συμβουλίου της Ευρώπης, ο πάπας αναρωτιόταν:
«Στην Ευρώπη, μπορούμε να ρωτήσουμε: πού είναι το σφρίγος σου; Πού είναι αυτή η τάση προς το ιδανικό που ζωογόνησε την ιστορία σου και την κατέστησε μεγάλη; Πού είναι το επιχειρηματικό σου δαιμόνιο και η περιέργειά σου; Πού είναι η δίψα σου για την αλήθεια που μέχρι τώρα την μετέδιδες με πάθος στον κόσμο; Από την απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις θα εξαρτηθεί το μέλλον της ηπείρου».
Για τον Αργεντινό Ιησουίτη, η Ευρώπη πρόδωσε τις αξίες της. «Αυτό προκάλεσε μια αντιπαράθεση, υπογραμμίζει μια ευρωπαϊκή διπλωματική πηγή από τη Ρώμη. Έκτοτε, ο Αργεντινός ποντίφικας προσπάθησε να ξεκαθαρίσει τα πράγματα». Χωρίς να πείσει και πολύ. «Είναι πρόκληση για αυτόν να πάει τώρα στην καρδιά της Ευρώπης», παραδέχεται ο Γκουσμάν Καρικίρι. Μέχρι τώρα, στα ταξίδια του ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας απέφευγε επιμελώς τις μεγάλες χώρες, προτιμώντας την Αλβανία, τον Καύκασο ή? τη Σουηδία.
«Το κόμμα των νούντσιων»
Ο Φραγκίσκος επιβάλλει το όραμα του στον κόσμο, με το βλέμμα στραμμένο στον Νότο. Και ιδίως προς την κατεύθυνση της Λατινικής Αμερικής. «Υπάρχει το δίκτυό του και μπορεί να πάρει κατευθείαν στο τηλέφωνο οποιονδήποτε ηγέτη κράτους», αποκαλύπτει ένας Γάλλος Ιησουίτης. Αυτή η έλξη δεν οφείλεται μόνο στην καταγωγή του πάπα. Πλέον, η Λατινική Αμερική είναι στρατηγικής σημασίας για τον χριστιανισμό. «Περισσότεροι από το 40% των Καθολικών ζουν στη Λατινική Αμερική», επιμένει ο Γκουσμάν Καρικίρι. Και αυτό, παρά τον ολοένα και πιο άγριο ανταγωνισμό με τα προτεσταντικά ευαγγελικά κινήματα. Ο Φραγκίσκος αποφεύγει μια απευθείας αντιπαράθεση με αυτά, διατηρώντας καλές σχέσεις με ορισμένα, τα πιο προοδευτικά.
Για να διασφαλίσει την επιρροή του, ο σημερινός πάπας έκανε και πάλι επαγγελματική τη διπλωματία του Βατικανού που είχε μείνει χωρίς κληρονόμους επί Βενέδικτου ΙΣτ΄. Εμπιστεύτηκε τα κλειδιά της στον Ιταλό Πιέτρο Παρολίν, που προέρχεται από αυτούς τους κύκλους καθώς ήταν πρώην νούντσιος (πρεσβευτής) στη Βενεζουέλα. Ο Παρολίν, που χαιρετίζεται από τους ομοτίμους του ως μεγάλος διπλωμάτης και ασκεί τα καθήκοντα του Γραμματέα του Κράτους (το αντίστοιχο του πρωθυπουργού), είναι ένα σημαίνων στέλεχος του ποντιφικάτου του Φραγκίσκου.
«Χάρη σ’ αυτόν, ο πάπας μπορεί να βασίζεται σ? αυτό που στη Ρώμη αποκαλείται το κόμμα των νούντσιων», εξηγεί ο Ιάκοπο Σκαραμούτσι. Σ’ αυτήν την ευρεία δέσμη επιρροών χρωστά το Βατικανό, που ανέκαθεν αντιτίθετο στις κυρώσεις κατά της Αβάνας, μια από τις διπλωματικές επιτυχίες του: την αποκατάσταση των σχέσεων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Κούβας. Το 2014 ο πάπας έπαιξε προσωπικά τον ρόλο του μεσολαβητή μεταξύ Μπαράκ Ομπάμα και Ραούλ Κάστρο και το Βατικανό φιλοξένησε τις εμπιστευτικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο χωρών. Η Λατινική Αμερική εμφανίζεται αδιαμφισβήτητα ως προτεραιότητα αυτή τη στιγμή. Τον Σεπτέμβριο ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας θα πάει στην Κολομβία για να στηρίζει την ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης και των FARC (Επαναστατικές Ένοπλες Δυνάμεις της Κολομβίας).
«Κοινωνικές περιφέρειες»
«Ο Φραγκίσκος είναι πάνω απ? όλα ο πάπας των περιφερειών. Αυτό είναι βασικό για να κατανοήσουμε το όραμά του για τον κόσμο», εξηγεί η Αργεντινή Σιλβίνα Πέρες, η υπεύθυνη της ισπανόφωνης έκδοσης του Osservatore Romano, της εφημερίδας του Βατικανού. «Αυτές οι περιφέρειες είναι τόσο γεωγραφικές όσο και κοινωνικές». Μια από τις έμμονες ιδέες του Μπεργκόλιο (πριν καν γίνει πάπας) ήταν να λέει συνεχώς ότι δεν μπορούμε να συλλάβουμε την πραγματικότητα παρά μόνο αν μετακινηθούμε εκτός του κέντρου. Για να κατανοήσει το Μπουένος Άιρες (την πόλη του) χρειάστηκε να το παρατηρήσει από τις villa miseria, τις πελώριες παραγκουπόλεις του. Αμέσως μόλις εξελέγη, ο Αργεντινός Ιησουίτης πραγματοποίησε την πρώτη επίσκεψή του στο νησί της Λαμπεντούζα, το σύμβολο, στα δικά του μάτια, αυτού που καταγγέλλει ακατάπαυστα ως «παγκοσμιοποίηση της αδιαφορίας». Οι περιφέρειες του Μπεργκόλιο είναι οι μετανάστες, τα θύματα της κλιματικής αλλαγής, οι φτωχοί που συντρίβονται από τη χρηματιστικοποίηση της οικονομίας? και οι μικρές χώρες, τις οποίες επισκέπτεται κατά προτεραιότητα.
Για την πρώτη επίσκεψή του στην Ασία, τον Αύγουστο του 2014, αιφνιδίασε όλον τον κόσμο επιλέγοντας τη Νότια Κορέα. Η χώρα αυτή ήταν ένα από τα κατακτημένα εδάφη του πεντηκοστιανισμού (το πιο δυναμικό και πιο αμφιλεγόμενο κίνημα του ευαγγελικού προτεσταντισμού) εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου. Αυτό δεν ισχύει πια, ο βουδισμός και ο καθολικισμός ανακτούν το σφρίγος τους. Τον Σεπτέμβριο του 2014 ο πάπας ξαφνιάζει και πάλι και μεταβαίνει στην έσχατη περιφέρεια της Ευρώπης, την Αλβανία, μια από τις φτωχότερες χώρες της ηπείρου. Αυτή η γεωπολιτική γαλουχείται από τη θεολογία, αυτήν της Λατινικής Αμερικής και των θεολόγων της Απελευθέρωσης, οι οποίοι προωθούν αυτό που τη δεκαετία του 1970 αποκαλούσαν «την προνομιακή επιλογή για τους φτωχούς». Αυτό στοιχίζει στον Αργεντινό Ιησουίτη την οργή χιλιάδων συντηρητικών καθολικών Αμερικανών, που τον βλέπουν ως ένα είδος κρυπτομαρξιστή. «Στη σκέψη του Μπεργκόλιο, δεν υπάρχει τίποτα που να αντιτίθεται στο κοινωνικό δόγμα της Εκκλησίας», διορθώνει ο Αντρέα Τορνιέλι.
Επίσκεψη στο Αλ Άζχαρ
Αυτή δεν είναι η μοναδική αντιπαράθεση που είχε ο πάπας Φραγκίσκος με τους κύκλους των ριζοσπαστών χριστιανών, των οπαδών της σύγκρουσης των πολιτισμών, που χρησιμοποιούν ως εργαλείο το ζήτημα των χριστιανών της Ανατολής, προσκολλημένοι στη ρητορική της σύγκρουσης μεταξύ του καλού και του κακού. Με το Ισλάμ, ο επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στοιχηματίζει, αντιθέτως, στον διάλογο, απορρίπτει την ιδέα του θρησκευτικού πολέμου και μιας δυαδικής άποψης του κόσμου. Τον Απρίλιο, ο πάπας Φραγκίσκος επισφράγισε τη συμφιλίωση με τις μουσουλμανικές αρχές, επισκεπτόμενος την Αίγυπτο και το Αλ Άζχαρ, έναν από τους σημαντικότερους θεσμούς του σουνιτικού Ισλάμ, που είχε ψυχρές σχέσεις με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία επί Βενέδικτου ΙΣτ’.
Σε ένα πρόσφατο άρθρο, η ιταλική ιησουιτική επιθεώρηση la Civilt? Cattolica κατήγγειλε τη συμμαχία «μεταξύ των ευαγγελικών φονταμενταλιστών και των ιντεγκριστών καθολικών, που ενώθηκαν από την ίδια λαχτάρα για θρησκευτική επιρροή στην πολιτική σφαίρα». Το άρθρο υπογράφεται από δύο πρόσωπα πολύ κοντά στον πάπα, τον Ιταλό Ιησουίτη Αντόνιο Σπαντάρο (τον διευθυντή του περιοδικού) και τον Αργεντινό, ευαγγελικό πάστορα Μαρσέλο Φικουερόα και ερμηνεύτηκε από τους ειδικούς ως ανεπίσημος δίαυλος για να περάσει το παπικό μήνυμα.
Για να το πούμε ξεκάθαρα, ο Φραγκίσκος καταδικάζει μια θεολογικο-πολιτική άποψη του κόσμου και των συνεχιζόμενων συρράξεων, όπως αυτή παρουσιάζεται από τη θρησκευόμενη άκρα δεξιά, η οποία ασκεί επιρροή στον Αμερικανό πρόεδρο (όπως και σε δύο από τους προκατόχους του, τον Τζορτζ Ου. Μπους και τον Ρόναλντ Ρίγκαν). Για τους συγγραφείς του άρθρου, το κλειδί για την κατανόηση της διπλωματίας του Βατικανού είναι «να εγκαθιδρύσουμε άμεσες και άνετες σχέσεις με τις υπερδυνάμεις χωρίς να ενταχθούμε στα ήδη υπάρχοντα δίκτυα συμμαχιών ή επιρροών». Για την ώρα, είναι ασφαλώς μια από τις επιτακτικές ανάγκες του πάπα Φραγκίσκου.
- Το άρθρο της Bernadette Sauvaget δημοσιεύτηκε στη Liberation