“Δεν υπάρχει θεσμός, μόνο ο κυρίαρχος λαός”: Ο αντι-λαϊκισμός ως σύγχρονος νεοφιλελεύθερος λαϊκισμός
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Του Σπύρου Γκουτζάνη (*)
Το φαινόμενο του λαϊκισμού είναι τόσο παλιό όσο και ο λαός στον οποίο αναφέρεται και τα συναισθήματα του οποίου εξάπτει και επιχειρεί να εκφράσει και να κατευθύνει προς ίδιον όφελος ο ηγέτης, προκειμένου να γίνει ή να παραμείνει ηγέτης.
Ως εκ τούτου όπως έχει λεχθεί, ως έννοια είναι ασαφής, ευμετάβολος, αόριστος. Τα τελευταία χρόνια πάντως εάν ένα φαινόμενο είναι σε έξαρση τόσο παρ ημίν όσο και στην αλλοδαπή, είναι ο αντί-λαϊκισμός, ο οποίος επιχειρεί να ορίσει, κατά το δοκούν, και το πεδίο της αντίπαλης έννοιας, του λαϊκισμού ή εθνολαϊκισμού, στηλιτεύοντάς τον. Στην πραγματικότητα ο αντι-λαϊκισμός ως νεοφιλελεύθερος λαϊκισμός, είναι μία σύγχρονη έκφανση του πολυδιάστατατου φαινομένου του λαϊκισμού. Άλλωστε ο λαϊκισμός μπορεί να έχει διάφορες μορφές, δεξιός, αριστερός, νεοφιλελεύθερος, συντηρητικός ή ακόμη και θρησκευτικός.
Για παράδειγμα μία προσέγγιση του λαϊκισμού δίνεται μέσα από την περίφημη φράση “δεν υπάρχει θεσμός, υπάρχει μόνο ο κυρίαρχος λαός”. Αυτό που υπονοείται ακολούθως αλλά δεν διατυπώνεται ρητά είναι …και ο ηγέτης που διερμηνεύει αυθεντικά τα συμφέροντα και τις θελήσεις αυτού του λαού. Εγκαθιδρύει έτσι μια απευθείας και αδιαμεσολάβητη από θεσμούς και θεσμικούς ελέγχους σχέση του ηγέτη με τον λαό. Εάν είναι έτσι, τότε τι είναι ο πολιτικός αρχηγός ο οποίος καταργεί όλα τα ενδιάμεσα θεσμικά όργανα του κόμματός του και εκλέγεται από ένα τυχαίο κλάσμα του λαού, και ακολούθως επικαλείται συνεχώς ότι είναι εκλεγμένος από τον λαό. Από ποιόν ελέγχεται και σε ποιόν δίνει λόγο; Στο τυχαίο και ιδεολογικά και πολιτικά ετερόκλητο άθροισμα που πήγε μία Κυριακή σε μία κομματική κάλπη;
Ο λαός ως πολιτικό νήπιο
Ποιο όμως είναι το περιεχόμενο του αντι-λαϊκισμού; Ο αντι-λαϊκισμός στυλιτεύει και ενοχοποιεί οτιδήποτε ξεφεύγει από τη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία της ΤΙΝΑ (There Ιs Νo Αlternative). Κάπως έτσι ο εθνοκεντρισμός που ανέδειξε την αντισυστημική δεξιά του Τραμπ στην Αμερική, της Λεπέν στη Γαλλία και το Brexit στην Βρεττανία ενοχοποιείται ως εθνολαϊκισμός. Ενώ η σύμπλευση της Γερμανίας με το κυρίαρχο ακόμη διεθνές χρηματοπιστωτικό και τραπεζικό σύστημα που καταστρέφει την Ευρώπη είναι “σοβαρή και αξιόπιστη πολιτική”. Γιατί δεν είναι όμως λαϊκισμός, που αγγίζει και τα όρια του ρατσισμού, το επιχείρημα για “τους τεμπέληδες του Νότου”, στο οποίο βασίζεται η ρητορική και η οικονομική επιβολή της Γερμανίας στην Ευρώπη; Τι είναι η ρητορεία ότι “η ελληνική κυβέρνηση επιβαρύνει τους κοινωνικά αδυνάτους για να μην φορολογήσει τους εφοπλιστές”, που αποσκοπεί να ενδυναμώσει τους δικούς του πλοιοκτήτες; Και τι είναι όλοι εκείνοι που δίχως δεύτερη σκέψη απορρίπτουν τον Τραμπ, αλλά όχι τον Σόιμπλε; Δεν είναι στρατευμένοι σε μία άποψη λαϊκιστές;
Κάθε αίτημα που διατυπώνει μία κοινωνική τάξη και ξεφεύγει από το πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης ορθοδοξίας ενοχοποιείται ως λαϊκίστικο. Ο δήθεν αντι-λαϊκιστής δεν στρέφεται εναντίον του κοινωνικού υποκειμένου που εγείρει το αίτημα, γιατί τότε θα στρεφόταν κατά της πολιτικής του πελατείας -την οποία ως λαϊκιστής που είναι, κολακεύει. Στρέφεται όμως κατά του πολιτικού φορέα που υιοθετεί τα κοινωνικά αιτήματα -και φυσικά στοχοποιεί τους συνδικαλιστές κάτι που εξάπτει το λαϊκό αίσθημα. Δίχως να το διατυπώνει ρητώς θεωρεί τον λαό, ως σύνολο ή κατά τμήμα, ανώριμο, κάτι σαν πολιτικό νήπιο, που έχει πάντα ανορθολογικά αιτήματα ή παρασύρεται, άγεται και φέρεται από εκείνους που του υπόσχονται μία καλύτερη ζωή.
Νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία
Κάπως έτσι το αίτημα για κοινωνική προστασία, για διατήρηση και πολύ περισσότερο για ενίσχυση του κοινωνικού κράτους, απορρίπτεται και ενοχοποιείται ως λαϊκισμός, αφού δεν υποστηρίζεται από την δημοσιονομική αυστηρότητα, που επιβάλλει μία συγκεκριμένη οικονομική αντίληψη που υπαγορεύεται από τις αγορές, στο πλαίσιο της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας που υποκρύπτει το χαμηλό κόστος ανά μονάδα εργασίας. Το ότι αυτό είναι ένα μοντέλο διαχείρισης της οικονομίας, που εν τέλει κάνει μία ανακατανομή του κοινωνικού προϊόντος, αυξάνοντας τα κέρδη των επιχειρηματιών και των χρυσοπληρωμένων διευθυντών, σε βάρος της εργασίας και των κοινωνικών στρωμάτων, μεγεθύνοντας τις κοινωνικές ανισότητες, μένει εκτός συζήτησης. Η άλλη άποψη της διαχείρισης της οικονομίας με δημόσιες παρεμβάσεις, με πρωτοκαθεδρία του δημοσίου έναντι του ασύδοτου ιδιωτικού, μία πιο δίκαιης αναδιανομής εισοδήματος που να μειώνει τις κοινωνικές αντιθέσεις, έχει εξοβελιστεί από τον δημόσιο διάλογο, από τους αντι-λαϊκιστές, ως εκ προοιμίου “λαϊκίστικη”.
Έτσι πχ, η ενίσχυση της δωρεάν Παιδείας είναι λαϊκιστικό αίτημα, ενώ το νεοφιλελεύθερο κουπόνι ανά μαθητή ώστε να επιλέγει το σχολείο της αρεσκείας του -έμπνευση του Μίλτον Φρήντμαν-, δήθεν δεν είναι. Κι όμως αν αναλυθεί στις συνέπειές του θα φανεί ο αντικοινωνικός του χαρακτήρας. Όπως επίσης η περαιτέρω μείωση των δαπανών του δημοσίου μέσω της εκχώρησης ολόκληρων τομέων των δημοσίων υπηρεσιών σε ιδιώτες -outsourcing. Εάν πράγματι μειωθεί το κόστος, αυτό θα προέλθει από την μείωση του εργασιακού κόστους. Τι είναι μία πολιτική πρόταση η οποία αφενός δεν διατυπώνεται καθαρά και όταν βγαίνει εξ ανάγκης στο φως, αποκρύπτει τις ευρύτερες και ενδεχομένως αρνητικές συνέπειες και προβάλλει μία εξωραϊσμένη μερική πτυχή, δεν είναι λαϊκισμός;
Εν κατακλείδι ο νεοφιλελεύθερος δήθεν αντι-λαϊκισμός δεν είναι μόνο μία μορφή του σύγχρονου λαϊκισμού αλλά είναι και βαθιά ταξικός και αντικοινωνικός.
- Ο Σπύρος Γκουτζάνης είναι δημοσιογράφος