Το Δημοτικό Μουσείο του Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος τιμώμενο μουσείο στην Ελλάδα
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Ιστορίες που δεν πρέπει να ξεχαστούν αφηγείται το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, υποστηρίζοντας με τον πιο δραματικό τρόπο τη φετινή θεματική της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων «Μουσεία και αμφιλεγόμενες ιστορίες: τα μουσεία μιλούν για εκείνα που δεν λέγονται».
Με αφορμή την ανακήρυξή του ως τιμώμενου μουσείου για το 2017 και την κεντρική εκδήλωση που θα πραγματοποιηθεί, αύριο Παρασκευή 19 Μαΐου στα Καλάβρυτα, το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τον Χρίστο Φωτεινόπουλο, διευθυντή του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, που στεγάζεται σε έναν ιδιαίτερο χώρο: Στο Δημοτικό Σχολείο όπου συντελέστηκε η πρώτη πράξη της Καλαβρυτινής τραγωδίας.
«Το Μουσείο έχει ως θέμα του το Καλαβρυτινό Ολοκαύτωμα, δηλαδή τα γεγονότα που συνέβησαν στην πόλη και στην επαρχία των Καλαβρύτων κατά την τελευταία φάση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και κυρίως τη μαζική εκτέλεση του ανδρικού πληθυσμού τη Δευτέρα 13 Δεκεμβρίου 1943, την ταυτόχρονη ομηρία των γυναικόπαιδων στο Δημοτικό Σχολείο και τη λεηλασία και την πυρπόληση των σπιτιών της πόλης» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Φωτεινόπουλος. Παράλληλα, περιγράφει τις θεματικές ενότητες του μοναδικού μουσείου ολοκαυτώματος στην Ελλάδα, όπως αυτές διαρθρώνονται στις πέντε αίθουσές του.
Στην πρώτη ενότητα προβάλλεται η επαρχία και η πόλη των Καλαβρύτων με την έκθεση οικογενειακών αντικειμένων, φωτογραφιών και επιστολικών δελταρίων που διασώθηκαν, αλλά και εποπτικό υλικό που σκιαγραφεί τη ζωή των Καλαβρύτων πριν από τον πόλεμο. «Είναι όλα εκθέματα του Μεσοπολέμου, από το 1925 ως το 1940, δηλαδή πριν την κήρυξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Έμφαση δίνεται στην καθημερινή ζωή της πόλης, στη σχολική ζωή των παιδιών, στην επαγγελματική ζωή των Καλαβρυτινών. Τονίζεται δηλαδή η ειρηνική περίοδος, ενώ στην αίθουσα που ακολουθεί η ψυχολογία του επισκέπτη αλλάζει εντελώς, καθώς μπαίνουμε στην πολεμική περίοδο» τονίζει ο ίδιος.
Η κήρυξη του πολέμου, η εγκατάσταση στην πόλη των ιταλικών δυνάμεων τον Μάιο του 1941 και η χρήση του Δημοτικού Σχολείου ως στρατοπέδου συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων από όλη την Πελοπόννησο είναι μερικές από τις αφηγήσεις της δεύτερης αίθουσας. Μέσα από χάρτες, φωτογραφίες, έκθεση όπλων και άλλων αντικειμένων παρουσιάζονται όλα τα παραπάνω, αλλά κυρίως η «Επιχείρηση Καλάβρυτα», το σχέδιο της γερμανικής διοίκησης που διοργανώθηκε μεταξύ 5 και 15 Δεκεμβρίου 1943 και το οποίο οδήγησε στο ολοκαύτωμα της περιοχής.
«Την 13η Δεκεμβρίου 1943 συγκέντρωσαν όλο τον πληθυσμό στο Δημοτικό Σχολείο και διαχώρισαν τους άνδρες από τα γυναικόπαιδα, τα οποία άφησαν έγκλειστα σε ομηρία μέσα στο σχολείο. Τους άνδρες, παιδιά από 13 ετών ως γέροντες 80 ετών, τους οδήγησαν 500 μέτρα μακριά από την πόλη, σε μια αμφιθεατρική τοποθεσία, και τους εκτέλεσαν, αφού πρώτα τους βασάνισαν ψυχολογικά, με την έννοια ότι τους έβαλαν να παρατηρούν τα σπίτια τους που καίγονταν. Κανείς δεν μπορούσε να κάνει τίποτα, γιατί οι μεν νόμιζαν ότι θα έβαζαν φωτιά στα γυναικόπαιδα που ήταν στο σχολείο και τα δε γιατί τους περιφρουρούσαν. Τελικά δεν τα έκαψαν οι Γερμανοί, διότι το μόνο που ήθελαν ήταν να τα έχουν σε ομηρία μην τυχόν γίνει κάτι με τις ανταρτικές δυνάμεις» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευθυντής του μουσείου.
Στην ίδια αίθουσα, εξιστορείται και η δράση της Εθνικής Αντίστασης του Ανεξάρτητου Τάγματος Καλαβρύτων. «Το τμήμα αυτό περιλαμβάνει έναν χάρτη στον οποίο απεικονίζονται οι περίπου 10 μάχες που έδωσαν οι δυνάμεις της Εθνικής Αντίστασης με τους Ιταλούς, η σημαία του Ανεξάρτητου Τάγματος Καλαβρύτων, ενώ αναμένεται να εκτεθεί και το τυπογραφείο της Εθνικής Αντίστασης στο οποίο τύπωναν την Εφημερίδα ‘Ελευθερωτής’», επισημαίνει ο κ. Φωτεινόπουλος. Ο ίδιος πληροφορεί ότι μεταξύ των εκθεμάτων είναι και αποκόμματα της εφημερίδας «Νεολόγος Πατρών» που αναφέρονται σε επίσημα ιταλικά έγγραφα, στο πλιάτσικο των Ιταλών στις πόλεις της Αχαΐας και ιδιαίτερα στα Καλάβρυτα και γενικά στη συμπεριφορά των κατακτητών. «Είναι μια προβολή της δημόσιας ιστορίας μέσα από την εφημερίδα», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Η τρίτη αίθουσα είναι ουσιαστικά ο διάδρομος όπου έγινε ο χωρισμός των γυναικόπαιδων και των ανδρών. «Σε αυτήν, πέρα από το γεγονός του διαχωρισμού, με τη βοήθεια εποπτικού και φωτογραφικού υλικού, γίνεται αναφορά και στα χωριά της επαρχίας Καλαβρύτων που κατά τη διάρκεια της επιχείρησης πυρπολήθηκαν ή εκτελέστηκε άμαχος πληθυσμός», σημειώνει ο ίδιος. Η συνέχεια αφορά τα αποτελέσματα της γερμανικής λαίλαπας. «Στην τέταρτη αίθουσα εκτίθενται αντικείμενα που βρέθηκαν επάνω στους νεκρούς ή προέρχονται από τις οικογένειές τους, κυρίως φωτογραφίες και προσωπικά αντικείμενα. Για παράδειγμα, μπορεί κανείς να δει ένα δαχτυλίδι, μια ταυτότητα ματωμένη, ένα πανωφόρι τρύπιο από σφαίρα… Μάλιστα έχουμε στείλει ως αντιδάνειο στο Πολεμικό Μουσείο της Δρέσδης ένα παλτό τρύπιο από σφαίρα και εκείνοι μας έχουν δώσει ένα πολυβόλο, πανομοιότυπο με αυτό που εκτέλεσαν οι Γερμανοί τους Καλαβρυτινούς. Στην έκθεση υπάρχουν και τα τρία όπλα που χρησιμοποίησαν οι Γερμανοί, ένα πολυβόλο, ένα αυτόματο Στάγιερ κι ένα πιστόλι τύπου λούγκερ (luger), με το οποίο έδιναν τη χαριστική βολή», ενημερώνει.
Η πέμπτη και τελευταία αίθουσα αναφέρεται στις επακόλουθες δίκες της Νυρεμβέργης. «Ήταν η Δίκη των Ομήρων της Νυρεμβέργης ή η Δίκη του Λιστ ή του Νοτιοανατολικού Χώρου, όπως ονομάζεται. Αφορούσε τους 12 υψηλόβαθμους αξιωματικούς που έλαβαν μέρος όχι μόνο στις καταστροφές των Καλαβρύτων στην Ελλάδα, αλλά και άλλων χωρών των Βαλκανίων, όπως στη Γιουγκοσλαβία. Είναι σημαντικό να ειπωθεί ότι για το έγκλημα των Καλαβρύτων κανένας δεν τιμωρήθηκε» τονίζει ο κ. Φωτεινόπουλος.
Στην ίδια ενότητα εκτίθενται όλες οι φωτογραφίες των εκτελεσθέντων και τα ονοματεπώνυμά τους. «Είναι η αίθουσα που συγκινεί περισσότερο, κυρίως τα παιδιά. Όταν τους λέμε ότι κάποιοι από τους νεκρούς ήταν 13 ή 14 χρονών, το θέμα τους αγγίζει, συμμετέχουν περισσότερο, ζητάνε πληροφορίες», σημειώνει, διευκρινίζοντας παράλληλα ότι οι νεκροί της «Επιχείρησης Καλάβρυτα» ήταν περίπου 700 άτομα σε όλη την επαρχία, μεταξύ των οποίων 465 Καλαβρυτινοί, ενώ οι διασωθέντες ήταν συνολικά 28. Τέλος, στο δάπεδο της ίδιας αίθουσας βρίσκεται μια σημαία της ναζιστικής Γερμανίας. «Για να πατιέται όταν μπαίνει ο επισκέπτης», δηλώνει με έμφαση.
Μια εφαρμογή ψηφιακής ξενάγησης μέσω του κινητού τηλεφώνου συμπληρώνει την εκθεσιακή εμπειρία. Ο επισκέπτης κατεβάζοντας τη συγκεκριμένη εφαρμογή, μπορεί να ξεναγηθεί, στα ελληνικά ή στα αγγλικά, σε 13 σταθμούς μέσα στο μουσείο, αλλά και σε 9 ακόμα στάσεις μέσα στην πόλη. Μια δυνατότητα που έγινε πραγματικότητα με δωρεά του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος, η οποία συνέβαλε επίσης στην ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση του αρχείου, καθώς και στην αναβάθμιση της ιστοσελίδας του Μουσείου http://www.dmko.gr/ .
Διεθνής Ημέρα Μουσείων
Το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), στην προσπάθειά του να αναδείξει τον ρόλο των μουσείων στη σύγχρονη κοινωνία, καθιέρωσε από το 1977 τη 18η Μαΐου ως Διεθνή Ημέρα Μουσείων (International Museum Day), ημέρα ελεύθερης εισόδου στα μουσεία αλλά και πλήθος εκδηλώσεων γύρω από τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Το μήνυμα αυτής της επετείου είναι να γίνουν τα μουσεία φορείς πολιτισμικών ανταλλαγών με σκοπό την ενίσχυση της μόρφωσης, την προώθηση της αμοιβαίας κατανόησης, την ειρήνη και τη συνεργασία μεταξύ των λαών. Ένα μήνυμα που το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος προάγει με το καλύτερο τρόπο καθώς, όπως τονίζει και ο διευθυντής του, μέσα από την έκθεσή του «συμβάλει στην ενότητα και στην ειρηνική συνύπαρξη ανθρώπων και των λαών».
Ελένη Μάρκου , ΑΠΕ-ΜΠΕ