Τα Ανώγεια του Νίκου Ξυλούρη: Φιλοξενία και κρητική αυθεντικότητα
ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ
Η καρδιά των Ανωγείων χτυπά στα μιτάτα του Ψηλορείτη και τα νοικοκυρεμένα σπιτάκια του χωριού. Μην αρκεστείτε στην τουριστική βιτρίνα. Μη σταθείτε στα στερεότυπα. Δεν θα το μετανιώσετε…
Οι Ανωγειανοί είναι ευπροσάρμοστοι, φιλόξενοι και αυθεντικοί. Γι’ αυτό διαμόρφωσαν την τουριστική εικόνα του χωριού τους στις απαιτήσεις των επισκεπτών προσπαθώντας να τους προσφέρουν αυτό που αναζητούν.
Γι’ αυτό, αν θέλετε να γνωρίσετε τα πραγματικά Ανώγεια, πρέπει να ξεφύγετε από τους κεντρικούς δρόμους και τους τόπους μαζικής κατανάλωσης. Η καρδιά της Ανω Γης χτυπάει μέσα στα νοικοκυρεμένα σπιτάκια του χωριού, όπου ο ξένος πάντοτε θεωρείται ιερός, και στα μιτάτα του Ψηλορείτη, όπου ζουν και βασιλεύουν οι πανάρχαιοι βοσκοί της Κρήτης. Η καρδιά των Ανωγείων πάλλεται όταν ακούγονται οι ήχοι της λύρας ή του λαγούτου και οι άνθρωποι προσπαθούν να εκφράσουν τα εσώψυχά τους…
Εμείς είχαμε την τύχη να γνωρίσουμε τα αληθινά Ανώγεια στο μιτάτο του Γιάννη Κεφαλογιάννη (Μπασακογιάννη) στη θέση Ψαραύτη, όπου βιώσαμε το ηλιοβασίλεμα υπό τους ήχους του λαγούτου του Γιάγκου Χαιρέτη. Μια εμπειρία συγκλονιστική που μας έκανε καλύτερους ανθρώπους και τοποθέτησε τους Ανωγειανούς στην καρδιά μας…
Οι Ανωγειανοί το λένε και το πιστεύουνε: «είναι τ’ Ανώγεια και η Κρήτη». Και όσο κι αν ακούγεται οξύμωρο έχουν δίκιο… Είναι μια αξιοθαύμαστη κρητική «ράτσα» που εδώ και αιώνες διαφεντεύει τη γενέτειρα του Δία και τα πιο πολύτιμα οροπέδια του Ψηλορείτη καταφέρνοντας πάντοτε να ξεπερνάει τις κακουχίες και τα κακά της μοίρας. Ενας φαινομενικά απλός κώδικας αξιών και συμπεριφοράς τους επέτρεψε, να προστατεύσουν την ιδιαίτερη ταυτότητα, αλλά και να εξυπηρετήσουν τα όποια συμφέροντά τους.
Υπέρτατη αρετή για κάθε Ανωγειανό είναι η υποστήριξη των συγχωριανών του. Τρανή απόδειξη, η υποδειγματική επανασύσταση του χωριού μετά την ολοκληρωτική καταστροφή του από τις ναζιστικές δυνάμεις Κατοχής, το 1944. Το συγκινητικό πνεύμα αλληλεγγύης και αλληλοσυμπαράστασης που επικράτησε, οδήγησε στην αναγέννηση σε ελάχιστο χρόνο.
Η κουλτούρα συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης έχει ξεπεράσει κατά πολύ τα στενά γεωγραφικά όρια του δήμου, ακόμα και του νομού τους, προκαλώντας πολλές φορές το φθόνο ή και την οργή των υπόλοιπων Κρητικών. Οι ανωγειανής καταγωγής βουλευτές είναι διαχρονικά πολύ περισσότεροι από αυτούς που προβλέπει η… στατιστική, καθώς, ανεξαρτήτως κόμματος, επιμένουν… ανωγειανά.
Περιήγηση στην Ανω Γη
Τα Ανώγεια Μυλοποτάμου είναι χτισμένα στις βόρειες πλαγιές του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 700 ως 790 μέτρα. Απέχουν 36 χλμ. από την πόλη του Ηρακλείου και 52 χλμ. από αυτήν του Ρεθύμνου. Αποτελούνται από τις συνοικίες Συνοικισμός, Μετόχι, Μεσοχωριά, Αϊ Γιώργης, Αϊ Γιάννης ή Καβαλαριά και Περαχώρι. Στον ομώνυμο δήμο ανήκει και ο οικισμός Σισάρχων που συναντάμε 1 χλμ. πριν φτάσουμε στα Ανώγεια από τον επαρχιακό δρόμο του Ηρακλείου.
Στην είσοδο των Ανωγείων συναντάμε δύο μικρά αλσύλλια και το κτίριο του Γαλακτοκομικού Συνεταιρισμού που συγκεντρώνει την παραγωγή του χωριού. Στην κορυφή του ενός αλσυλίου βρίσκεται το κτίριο που οι ντόπιοι αποκαλούν «Ασύρματο», στο οποίο στεγαζόταν ο στρατιωτικός ασύρματος που βρισκόταν εδώ σε λειτουργία κατά τη δεκαετία του ’50.
Η πρώτη συνοικία που συναντάμε είναι το Μετόχι, όπου κυριαρχούν τα μικρά πανομοιότυπα σπιτάκια που κατασκευάστηκαν αμέσως μετά την Κατοχή από τη γερμανική κυβέρνηση στα πλαίσια των πολεμικών επανορθώσεων. Κατά μήκος του δρόμου που διατρέχει όλες τις συνοικίες συναντάμε πολλά μικρά καφενεία και τουριστικά καταστήματα. Οι σημαντικότεροι τόποι συνάθροισης είναι οι τρεις πλατείες του χωριού στο Μεϊντάνι, το Αρμί και το Περαχώρι.
Η πλατεία στο Αρμί είναι η κεντρική των Ανωγείων. Εδώ βρίσκεται το δημαρχείο και ο σημαντικότερος τοιχογραφημένος ναός της περιοχής, αφιερωμένος στον Αγιο Ιωάννη και τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Χτίστηκε τον 14ο αιώνα ως μονόκλιτος καμαροσκεπής και αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα εναπομείναντα κτίρια των Ανωγείων καθώς δεν καταστράφηκε από τους Γερμανούς κατακτητές.
Στην πλατεία δεσπόζει το άγαλμα του Αγνώστου Στρατιώτη που είναι αφιερωμένο στους πεσόντες των τριών ολοκαυτωμάτων των Ανωγείων το 1822, το 1867 και το 1944. Στο μνημείο είναι γραμμένα τα ονόματα των πεσόντων και η διαταγή του Γερμανού φρούραρχου για ισοπέδωση του χωριού.
Στην τελευταία πλατεία του χωριού, στο Περαχώρι, συναντάμε το σπίτι του Νίκου Ξυλούρη, το καφενείο-σύμβολο «πλατεία του Συντάγματος» και το μουσείο του περίφημου ξυλογλύπτη Αλκιβιάδη Σκουλά ή Γρυλιού. Το Περαχώρι είναι η μουσική γωνία των Ανωγείων και κοιτίδα του Νίκου Ξυλούρη, του Ψαραντώνη, του Βασίλη Σκουλά, του Νικηφόρου Αεράκη και άλλων…
Ο Νίκος Ξυλούρης, ο αρχάγγελος της κρητικής μουσικής που γεννήθηκε εδώ το 1938, αποτελεί την πλέον εμβληματική μορφή και πηγή έμπνευσης των σύγχρονων Ανωγείων. Ολοι μιλούν γι’ αυτόν με δέος και απέραντη αγάπη και προσπαθούν να διατηρήσουν τη μνήμη του άσβεστη και τη φωνή του ζωντανή…
Το σημαντικότερο μνημείο που συναντάμε στην ανωγειανή επικράτεια είναι αναμφισβήτητα το Ιδαίον Αντρο, η γενέτειρα του ύψιστου θεού. Το ιερό σπήλαιο που βρίσκεται στα 1.499 μέτρα υψόμετρο συνδέθηκε από τους αρχαίους με τη γέννηση του Δία από τη Ρέα.
Στρατιές αρχαίων προσκυνητών συνέρρεαν σε αυτή τη Βηθλέεμ της αρχαιότητας για να προσκυνήσουν τη θεϊκή κοιτίδα και να τιμήσουν τους Κουρήτες που σκέπαζαν τα κλάματα του θείου βρέφους με τους χτύπους των ασπίδων τους και την τροφό αίγα Αμάλθεια.
Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στο Ιδαίον Αντρο το 1885 και τη δεκαετία του 1980 τεκμηρίωσαν την ένταση της λατρείας και έφεραν στο φως σημαντικότατα ευρήματα.
Ο χρυσελεφάντινος θρόνος του Δία και οι περίφημες χάλκινες ασπίδες συγκαταλέγονται ανάμεσα στα εκλεκτότερα έργα τέχνης του αρχαίου κόσμου. Στο σπήλαιο η ζωή εμφανίζεται στο τέλος της 4ης χιλιετίας π.Χ., στα ύστερα νεολιθικά χρόνια και συνεχίζεται έκτοτε αδιατάραχτα…
Το Ιδαίον Αντρο παίζει ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην ψυχοσύνθεση και τη βιοθεωρία των Ανωγειανών. Βιώνουν την ιερότητα των βουνών και εμπνέονται από τους μύθους και την ιστορία. Ο αείμνηστος αρχαιολόγος Γιάννης Σακελλαράκης που έφυγε πρόσφατα από τη ζωή επηρέασε βαθύτατα την ανωγειανή κοινωνία καθώς τους έφερε σε επαφή με το ένδοξο παρελθόν τους, αποκρυπτογραφώντας τα αρχέγονα μυστικά του Ψηλορείτη.
Το μινωικό κέντρο στη Ζώμινθο ανακαλύφθηκε από τον διαπρεπή αρχαιολόγο από διαίσθηση. Η προελληνική κατάληξη του τοπωνυμίου (-νθος) τον οδήγησε στην περιοχή, την οποία αγάπησε και δεν αποχωρίστηκε μέχρι το τέλος της ζωής του.
Ο ζωτικός χώρος των Ανωγειανών είναι τα βουνά που βρίσκονται πάνω από το χωριό τους, καθώς εκεί βρίσκονται τα βοσκοτόπια και οι κτηνοτροφικές τους εγκαταστάσεις. Στο οροπέδιο της Νίδας και γύρω από αυτό χτυπάει η καρδιά των Ανωγείων. Αρχέγονα θολωτά κτίσματα που χρησιμοποιούνται από τους βοσκούς και ονομάζονται μιτάτα συναντάμε σε όλη την περιοχή.
Η κατασκευαστική μέθοδος των μιτάτων είναι ίδια με αυτή των μινωικών θολωτών τάφων. Για την κατασκευή τους χρησιμοποιούνταν μόνο πέτρες οι οποίες τοποθετούνταν η μια πάνω στην άλλη σύμφωνα με το εκφορικό σύστημα. Απαραίτητη προϋπόθεση για την κατασκευή ενός μιτάτου ήταν η παρουσία στην περιοχή των απαραίτητων δομικών υλικών.
Η σφραγίδα του Χατζιδάκι
Ενας σπουδαίος Ελληνας στον οποίο οι Ανωγειανοί χρωστούν πολλάείναι ο Μάνος Χατζιδάκις. Γοητευμένος από τη μουσική παράδοση των Ανωγείων ο διαπρεπής μουσικοσυνθέτης διοργάνωσε τους περίφημους Μουσικούς Αγώνες. Με τη συμπαράσταση του τότε δημάρχου Γιώργου Κλάδου ο Χατζιδάκις δημιούργησε μια όαση πολιτισμού και αυτογνωσίας που χαράχθηκε ανεξίτηλα στη συλλογική μνήμη του νησιού. Η μουσική άνθηση που παρατηρείται σήμερα στα Ανώγεια σχετίζεται σίγουρα και με τους Μουσικούς Αγώνες του μεγάλου Μάνου…
Γιώργος Πατρουδάκης, www.ethnos.gr